Motyw Maryi (Matki Boskiej) – opisz jej obraz i wizerunek w literaturze polskiej

Motyw maryjny to zabieg literacki polegający na przywołaniu postaci Matki Boskiej i odniesieniu się do niej w określonym celu. Maryja od setek lat jest bowiem obiektem hołdu religijnego i mimo że Jej postać w Biblii nie została zbyt obszernie opisana, to Jej kult jest bardzo silny, przede wszystkim w wierze chrześcijańskiej. Katolicy postrzegają Ją jako łaskawą opiekunkę, która szczególną opieką otacza Polaków. Potwierdzeniem tego jest nasza narodowa literatura, gdyż nad wyraz często posługuje się ona motywem Maryi.

Bogurodzica

„Bogurodzica” to pochodzący z epoki średniowiecza tekst nieznanego autora, uznawany za najstarsze polskie dzieło literackie i niepowtarzalny zabytek językowy. Ma on formę błagalnej modlitwy skierowanej m.in. do Matki Bożej przez wypowiadający się w imieniu ludu podmiot liryczny. Maryja staje się tu zarówno matką wszystkich ludzi i powierniczką ich trosk oraz potrzeb, jak i pośredniczką pomiędzy nimi a Bogiem. Osoba mówiąca widzi w Matce Bożej nadzieję na realizację swoich próśb i postrzega Ją jako opiekunkę człowieka.

Pod Jej ochronę oddaje pragnienia swoje i ludu, mając świadomość, że może Ona pomóc w ich realizacji. Z tego względu podmiot liryczny wychwala Ją i nazywa matką zwoleną oraz Bogiem sławieną. Oznacza to, że Matka Boska ma sobie boską cząstkę, co wynika zapewne z faktu niepokalanego poczęcia. W ten sposób wygląda pierwsza zwrotka utworu, zaś kolejne są zwrotem do innych adresatów. Analiza powyższego fragmentu pozwala stwierdzić, że w „Bogurodzicy” motyw maryjny został wykorzystany po to, aby za pomocą inwokacji wyrazić ludzkie prośby do Matki Boskiej, z czego wyłania się Jej wizerunek jako łaskawej protektorki człowieka.

Lament świętokrzyski

W odróżnieniu od „Bogurodzicy”, w „Lamencie świętokrzyskim” motyw maryjny zostaje wykorzystany w sposób bezpośredni. Oznacza to, że Matka Boska występuje tu we własnej osobie i wypowiada się w swoim imieniu, pełniąc funkcję podmiotu lirycznego. Zaprezentowana w anonimowym liryku scena przedstawia Maryję znajdującą się pod krzyżem, na którym umiera jej syn – Jezus Chrystus. Opisuje ona swoje emocje i przeżycia w tym jakże dramatycznym dla niej momencie. Czytelnik obserwuje, jak Matka Boska żali się na okrutną śmierć syna i opowiada o swoim smutku związanym z Jego zabójstwem.

Prosi o modlitwę nas sobą i opłakuje Jezusa, jedynego syna ukochanego przez Nią nieopisaną miłością. Nazywa siebie strapioną kobietą ogarniętą chaosem, której bardzo trudno patrzeć, jak Jej syn jest brutalnie bity i z każdą chwilą zbliża się do śmierci. Maryja oddałaby wiele, aby Chrystus podzielił się nią ranami, pragnie wziąć na siebie Jego katusze i wesprzeć w jakikolwiek możliwy sposób, aby ulżyć jego gehennie.

Świadoma, że syn zaraz umrze, desperacko pragnie usłyszeć Jego słowa przed śmiercią. Matka Boska ma nawet pretensje do anioła Gabriela, że zesłał na Nią tak ogromne cierpienie, choć obiecywał wielkie szczęście. Maryja nie może się pozbierać, jest pełna rozpaczy i poczucia beznadziei, w efekcie czego w obliczu śmierci syna traci sens życia. Na końcu utworu zwraca się do wszystkich matek, aby nie musiały przeżywać tak trudnych chwil jak ona podczas ukrzyżowania Chrystusa. Wszakże nie ma Ona nikogo innego, dla kogo mogłaby żyć, gdyż Jezus jest jej całym światem.

Widać zatem, że „Lament świętokrzyski” ujmuje motyw maryjny w zupełnie inny sposób niż „Bogurodzica”. Mianowicie w „Bogurodzicy” Matka Boska była istotą potężną i boską, do której ludzie wznosili prośby, a w „Lamencie świętokrzyskim” sama staje się zwykłym człowiekiem przeżywającym nad wyraz ludzkie uczucia, takie jak rozpacz, smutek, desperacja, a nawet gniew. Nie ma w niej nic ze świętej postaci z „Bogurodzica”, a w zamian pełni rolę zwykłej matki opłakującej śmierć ukochanego syna. Tym samym można stwierdzić, że za pomocą motywu maryjnego utwór „Lament świętokrzyski” obrazuje emocje i przeżycia wszystkich matek, których synowi przedwcześnie umarli.

Modlitwa do Bogurodzicy – K.K. Baczyński

Wojennym nawiązaniem do „Bogurodzicy”, w którym również pojawia się motyw maryjny, jest „Modlitwa do Bogurodzicy” Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Wiersz stanowi prośbę występującego w liczbie mnogiej i uosabiającego polskich żołnierzy w przeddzień ciężkiej bitwy podmiotu lirycznego, co upodabnia go do „Bogurodzicy”. Matka Boska występuje tu w sposób pośredni i nie pojawia się we własnej osobie, co z kolei odróżnia „Modlitwę do Bogurodzicy” od „Lamentu świętokrzyskiego”. Prośba podmiotu lirycznego zostaje skierowana do Maryi i tyczy się tego, aby wzięła Ona pod opiekę żołnierzy, tak jak czuwała przed laty nad ich przodkami.

Matka Boska przedstawiona jest jako dostojna, wszechwładna istota, do której ludzie walczący na wojnie kierują swoje prośby, a więc Jej wizerunek jest całkiem odmienny od tego z „Lamentu świętokrzyskiego”. Żołnierze proszą Ją o odwagę, godną śmierć, waleczność i starają się uzyskać od Niej moralne rozgrzeszenie, ponieważ mają świadomość, że zabijanie drugiego człowieka nawet na wojnie to czyn nieludzki i niezgodny z etyką. Oprócz tej perspektywy w „Modlitwie do Bogurodzicy” występuje jeszcze inna, a więc obraz Matki płaczącej i cierpiącej, co jest z kolei nawiązaniem do omawianego dzisiaj „Lamentu Świętokrzyskiego”.

U Baczyńskiego cierpi ona ze względu na los swoich synów, czyli żołnierzy zmuszonych do ofiarowania życia w imię walki o wolność. Jednocześnie Matka Boska w wierszu Baczyńskiego to postać dająca nadzieję i podnosząca na duchu, będąca opiekunką wszystkich walczących. Została Ona obdarzona niezwykłą mądrością i dobrocią, dlatego jest płaszczem ochronnym, bez którego polscy żołnierze nie byliby stanąć do walki. Postać Maryi można też traktować jako swego rodzaju nauczycielkę cierpienia będącą w tej materii wzorem dla polskich żołnierzy.

W „Modlitwie do Bogurodzicy” motyw Maryjny służy więc do ukazania beznadziejnej sytuacji polskich żołnierzy, którzy oddawali życie w trakcie II wojny światowej. Za jego pomocą autor zwraca uwagę na ich dramatyczną sytuację, podejmuje dywagacje moralno-filozoficzne związane z sumieniem i obrazuje swoje nadzieje oraz obawy związane z walką na froncie. Ujęcie motywu maryjnego w tym przypadku ma w sobie wiele cech obecnych zarówno w „Bogurodzicy”, jak i w „Lamencie świętokrzyskim”.

List do Matki Boskiej – Jan Twardowski

W „Liście do Matki Boskiej” skomponowanym przez ks. Jana Twardowskiego podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do Maryi, prowadząc z Nią swobodną rozmowę. Motyw maryjny jest zatem zaprezentowany w sposób pośredni, tak jak to było w „Bogurodzicy”, ponieważ Matka Boska jest tylko adresatką słów podmiotu lirycznego i nie pojawia się we własnej osobie. Tego typu nieusystematyzowane konwersacje z istotami boskimi są zresztą bardzo charakterystyczne dla twórczości Jana Twardowskiego, który często je wykorzystuje w swoich utworach.

W przypadku „Listu do Matki Boskiej” mamy do czynienia z obrazem Maryi jako postaci niezwykle łagodnej i wyrozumiałej, choć nie istniejącej realnie, co należy uznać za podobieństwo do „Bogurodzicy”. Podmiot liryczny ma świadomość, że nie może Jej zobaczyć, dlatego zaczyna z Nią jednostronną rozmowę. Nie jest Ona zatem postacią istniejącą w rzeczywistości, ale transcendentną, metafizyką istotą. Ze względu na fakt, iż wiersz wykorzystuje lirykę bezpośrednią, dystans pomiędzy osobą mówiącą a adresatem wydaje się niezauważalny, co sprawia, że wizerunek Maryi jest bliższy człowiekowi. Jawi się Ona jako postać, która potrafi wysłuchać człowieka nawet w najbardziej prozaicznych sytuacjach.

Podmiot liryczny traktuje Matkę Boską jak istotę niezwykłą i niepojętą, a jednocześnie empatyczną i umiejącą wczuć się w ludzkie problemy. Osoba mówiąca w wierszu wspomina nawet, że czasem udaje się jej usłyszeć głos Maryi, co jeszcze bardziej uwiarygodnia Jej wizerunek i decyduje, że staje się on bliższy człowiekowi. Bliskość człowiekowi i umiejętność zrozumienia jego emocji przybliża ujęcie motywu maryjnego do „Lamentu świętokrzyskiego”. W utworze „List do Matki Boskiej” motyw ten zostaje ukazany nawet nie jako modlitwa, ale swobodny monolog człowieka skierowany do Matki Boskiej.

Podmiot liryczny traktują Ją jak zwykłą osobę i opowiada jej o codziennym życiu, opisując otaczający go świat w sposób nad wyraz optymistyczny i w dużej mierze w odniesieniu do przyrody. Takie ujęcie tematu pozwala ks. Janowi Twardowskiemu na zachwycenie się światem i wyrażenie idei franciszkańskiej, która zawsze była jednym z podstawowych elementów jego twórczości.

Podsumowanie

Motyw Maryjny to zabieg polegający na przywołaniu postaci Matki Boskiej w określonym celu. W „Lamencie Świętokrzyskim” posłużono się tym toposem w celu zobrazowania cierpienia matki tracącej syna; w „Bogurodzicy” i „Modlitwie do Bogurodzicy” po to, aby zwrócić się do niej z błagalnymi prośbami, a w „Liście do Matki Boskiej”, aby pokazać zachwyt podmiotu nad światem. Postać Maryi najczęściej przywoływana jest za pomocą inwokacji, czyli poprzez bezpośredni zwrot do Jej osoby, z czego wyłamuje się jedynie „Lament Świętokrzyski”. W każdym przypadku Matka Boska jest natomiast istotą bardzo bliską człowiekowi, który może powierzyć Jej swoje troski, mając nadzieję na zaopiekowanie się nimi.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Baczyński K. K., Modlitwa do Bogarodzicy, W: Baczyński K. K., Poezje, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1996, ISBN 8306025369,
2. Grzybowski J., Bogurodzica, W: Grzybowski J., Antologia poezji polskiej od średniowiecza do współczesności, wyd. Videograf II, Chorzów 2007, str. 19.
3. Sawicki S., Lament świętokrzyski, W: Z pogranicza literatury i religii. Szkice, Lublin 1978, s. 46-54,
4. Twardowski J., List do Matki Boskiej, dostęp online: http://www.wpk.p.lodz.pl/~sebekmez/t/text0219.html, 30.01.2014.

II Literatura przedmiotu:
1. Kosmal L., Stefański J., Wątróbski A., Język polski od A do Z: Starożytność, Średniowiecze: repetytorium, Warszawa, Wydawnictwo Kram, 1998, rozdz.: Matka Chrystusa po ludzku cierpiąca w „Posłuchajcie, bracia miła….”, ISBN 8386075473, s. 174-176,
2. Nowacka I., Poezje Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Lublin, Biblios, 2007, ISBN 9788386581412, s. 28-30,
3. Polańczyk D., Liryka średniowiecza, Lublin, Biblios, 2006, ISBN 9788386581825, s. 9-12, 17-20.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Motyw maryjny to zabieg literacki polegający na przywołaniu postaci Matki Boskiej i odniesieniu się do Niej w określonym celu.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Lament Świętokrzyski: Maryja jako zwykła kobieta i matka, która z wielką rozpaczą i ogromnym żalem opłakuje śmierć ukochanego syna.
b) Bogurodzica: zwrócenie się do łaskawej Maryi z prośbą o wysłuchanie ludzkich próśb i zaopiekowanie się nimi.
c) Modlitwa do Bogurodzicy: Matka Boska jako opiekunka polskich żołnierzy walczących na wojnie, którzy proszą Ją o łaski.
d) List do Matki Boskiej: bezpośredni zwrot do Maryi, której podmiot liryczny zwierza się i traktuje Ją jak bliską osobę.

3. Wnioski:
a) Za pomocą motywu maryjnego pisarze ukazują cierpienie matki po stracie syna, zwracają się do Matki Boskiej z błagalnymi prośbami lub zwierzają się Jej i wyrażają Jej swój zachwyt nad światem.
b) Motyw maryjny ukazuje Maryję zarówno w sposób pośredni, jak i bezpośrednio.
c) Matka Boska jest istotą bardzo bliską człowiekowi, który może powierzyć Jej swoje troski, mając nadzieję na zaopiekowanie się nimi.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *