Symbolika biblijna w literaturze, sztuce, malarstwie i filmie

Od dawna Biblia oraz treści, postaci i mądrości w niej zawarte stanowią inspirację dla ludzi, którzy postępują, według określonych w niej zasad, starają się naśladować i żyć w zgodzie z nią. W utworach literackich, filmowych, czy też w sztuce na przestrzeni wieków również odnaleźć można wiele nawiązań do Biblii.

Autorzy dzieł, dzięki różnorodnym symbolom, odnosili się do wydarzeń i postaci biblijnych, by zwrócić uwagę na dany problem, bądź ocenić rzeczywistość, która ich otacza. Niekiedy miało to na charakter moralizatorski, bądź też naukowy i wychowawczy. Wiele z symboli miało również przerażać, budzić strach, by przestrzec człowieka przed popełnieniem błędu i sprowadzenia na siebie bolesnych konsekwencji.

Boska komedia

Poematem, będącym syntezą średniowiecznej myśli filozoficznej, nawiązującej znacznie do teologii i praw, rządzącymi światem jest niezaprzeczalnie „Boska komedia” Dantego Alighieri. W dziele jest znaczne odwołanie do Pisma Świętego – świadczą o tym symbole biblijne, a sam autor czerpał wiele z literatury okresu średniowiecza. Sam utwór opisuje wędrówkę poety przez piekło, następnie czyściec i raj. Symbolika biblijna utworu ma za zadanie, podobnie, jak obraz „Sąd Ostateczny” ustrzec ludzkość przed życiem w grzechu. Dzięki temu jest to utwór moralizatorski, o zabarwieniu religijnym, typowy dla epoki średniowiecza.

Autor, prezentując okrutne kary, jakie czekają ludzi za popełniane przez nich grzechy, chciał ich odstraszyć, zawrócić ze złej drogi. Zaprezentował piekło jako ogromny stożek, na którego dnie jest Lucyfer, a wokół niego grzesznicy. Nad bramą do piekła jest napisane: „Porzućcie wszelką nadzieję, którzy tu wchodzicie”. Obraz piekła jest przerażający, Dante opisał płacz i lament grzeszników, którzy krzyczeli w różnych językach. Każdy z nich wył z bólu i cierpienia, a wokół nich płynęła rzeka krwi. Ukazując strukturę piekła i jego poszczególne kręgi, Dante miał na celu uświadomić ludzkości, iż doświadczyć tego może każdy człowiek, niezależnie kim jest i skąd pochodzi, ponieważ kara dosięgnie każdego, kto grzeszy.

Ukazując raj, jako krainę spokoju i szczęśliwości, pragnął zachęcić i skłonić do życia w cnocie skromności. Podobnie, jak w piekle, przebywają tam różni ludzie, którzy za życia odznaczali się dobrem i uczciwością, a ich czyny zostały nagrodzone. Natchnieniem do napisania poematu przez Dantego, była jego obserwacja ludzi i ich grzechów, które krytykował i chciał ukazać ludziom, że dalsze ich popełnianie prowadzi do piekła. Utwór niezaprzeczalnie jest alegorią wędrówki duszy człowieka, która po ludzkim upadku trafia do piekła, następnie przechodzi oczyszczenie, by spotkać się w raju z Bogiem.

Dziady cz. III

Nawiązań do Biblii i licznych symboli biblijnych nie brakuje również w III części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Sam początek dzieła odnosi się do Ewangelii św. Mateusza, który stanowi motto całego dramatu: „A strzeżcie się ludzi, albowiem was będą wydawać do siedzącej rady i w bożnicach swoich was biczować będą”. Bohaterami prologu autor zrobił samego Anioła Stróża i Archaniołów. Nie brakuje również biblijnej Ewy i Adama, który występuje pod postacią liczby czterdzieści cztery. Mickiewicz wielokrotnie w swoim dziele odwoływał się również do męczeńskiej śmierci Jezusa Chrystusa.

Kolejnym przykładem biblijnych symboli w „Dziadach” jest widzenie księdza Piotra, który dostaje informację od Boga, jaki los czeka Polskę. Autor dzięki temu pragnie pocieszyć Polaków, iż mimo ciężkiej sytuacji w kraju i jego upadku, jego męczeństwo, podobnie, jak męczeństwo Chrystusa nie pójdzie na marne, a zbawi inne ludy, które walczą o wolność. Sytuacja polityczna w kraju ukazana jest za pomocą licznych symboli biblijnych, gdzie car Rosji jest Herodem, a Piłatem – Francja, umywająca ręce i nieangażująca się w pomoc dla Polski w tak trudnym momencie. Naród polski, jako Jezus Chrystus jest na etapie swojej drogi krzyżowej, dźwigając krzyż, jakim są trzej zaborcy. Wszystkie te zabiegi miały jeden cel – uświadomienie Polakom, iż podobnie jak Jezus Chrystus zmartwychwstał po męczeńskiej śmierci, tak naród polski wywalczy wreszcie niepodległość i będzie żył na nowo.

Na Wieży Babel

Tytuł wiersza Wisławy Szymborskiej „Na Wieży Babel” bezpośrednio nawiązuje do Księgi Rodzaju, która mówi o ogromnej budowli, wzniesionej przez ludzi, w celu zjednoczenia się, czemu sprzeciwił się Bóg, mieszkając im języki, by nie mogli się porozumieć. Wieża Babel stała się symbolem czegoś, co jest niemożliwe do realizacji, ponieważ prowadzi jedynie do chaosu i zamętu. Bohaterowie wiersza Wisławy Szymborskiej, podobnie jak ludzie na Wieży Babel, nie mogą dojść do porozumienia, zadane pytania nie spotykają logicznych odpowiedzi, jakby każde z nich mówiło w innym języku i nie rozumieli się nawzajem.

Świadczy to o pogorszeniu się relacji między nimi, niedocenianiu miłości, jaka ich łączyła, poszukiwaniu akceptacji i zrozumienia w kontaktach z innymi ludźmi, zamiast skupienia się na wzajemnych stosunkach. Efektem tego jest rozstanie bohaterów wiersza. Autorka, nawiązaniem do biblijnej Wieży Babel, jako symbolu, pragnie pokazać ludziom, jak trudne jest porozumienie się we współczesnym świecie, co głównie dotyczy kontaktów kobiet z mężczyznami, którzy tak rzadko starają się stworzyć razem coś dobrego i pięknego, a szukają kontaktów i wsparcia u innych. Wisława Szymborska za pomocą symbolu biblijnego, jakim jest Wieża Babel, ukazała problemy z porozumieniem się w związku dwóch młodych, zakochanych w sobie ludzi.

Sąd Ostateczny – Hans Memling

Dzieło Hansa Memlinga, tryptyk „Sąd Ostateczny” powstał w latach 1464-1473 i prezentuje on moment Apokalipsy, w związku z czym, bezpośrednio nawiązuje do Biblii i zawiera wiele symboli, pochodzących z Pisma Świętego właśnie. Środkowa, centralna część dzieła ukazuje Jezusa Chrystusa, prezentującego się jako postać potężna, święta, a jednocześnie jako męczennik, ponieważ widoczne są rany na jego nogach i rękach. Wskazuje na to również kolorystyka jego szat, które są czerwone, a tło, na jakim uwidoczniona jest postać Zbawiciela, jest złote. Stoi on na złotej kuli, co symbolizuje jego władzę i panowanie nad Ziemią, a wraz z nim zasiada dwunastu apostołów z Maryją i Janem Chrzcicielem.

Z jednej strony Jezusa zawieszony jest biały kwiat, oznaczający niewinność oraz czystość, zaś z drugiej znajduje się rozgrzany miecz, świadczący o sile i srogości. Symbolami męczeńskiej śmierci Jezusa są trzymające przez czterech aniołów: włócznia, korona cierniowa, gwoździe, krzyż i kolumna. Inni aniołowie dmą w trąby, co, jak podaje Apokalipsa Świętego Jana, jest oznaką końca świata. Sąd Ostateczny, mający miejsce w tym czasie odbywa się poniżej – Michał Archanioł oddziela ludzkie dusze na te potępione i błogosławione, które umieszcza na wadze. Liczba dusz jest wielka, pojawiają się one z każdej strony, mając nadzieję, na miłosierdzie.

Tryptyk dwie zewnętrzne części dzieli na biblijne niebo i piekło – lewa strona jest pełna radości, nadziei, szczęścia i spokoju, prawa zaś napawa przerażeniem, strachem i bólem. Bram do niebios pilnuje święty Piotr, który wita zbawione dusze. Potępieni, trafiają do złych i okrutnych diabłów, wyłaniających się ze stromych skał, które okalają płomienie ognia piekielnego. Scena Sądu Ostatecznego ukazana jest w sposób wyjątkowo realistyczny, jest pełen biblijnej symboliki, która ma na celu przestrzec człowieka przed końcem świata, jaki zapowiedziany został w Apokalipsie. Symbole odnaleźć można nawet w szczegółach, w kolorystyce, kształtach, przedmiotach i mimice twarzy postaci. Hans Memling, wykorzystując biblijne symbole chciał wzbudzić emocje u odbiorcy, pobudzić jego wyobraźnię i sprowokować do przemyśleń i zadumy nad własnym życiem i postępowaniem.

Siedem

Film „Siedem” w reżyserii Davida Finchera jest jednym z najpopularniejszych współczesnych thrillerów. Jego niezwykła fabuła sprawia, że mimo, iż ma on już ponad 20 lat, cieszy się ogromnym zainteresowaniem widzów. Wszystko dzięki specyficznej tematyce, która ma silne nawiązanie do Biblii. Jest to opowieść o okrutnym mordercy, który zabija swoje ofiary w celu moralizowania ich, ponieważ są to ludzie, którzy popełnili jeden z siedmiu grzechów głównych. To właśnie do nich nawiązuje sam tytuł filmu. Zabójca morduje specyficznie – jego ofiary giną w taki sam sposób, jakich grzechów się dopuścili, ponieważ ich oprawca, odbiera im życie, tworząc przerażający i bezlitosny rytuał z czynności, których się dopuszczali za życia.

Policjanci prowadzący sprawę niezwykłych zabójstw, William Somerset, oraz David Mills długo próbują odnaleźć sprawcę przestępstw. Kiedy starszy z nich, Somerset, zwraca uwagę na nietypową metodę i sposób, w jaki działa zabójca, wszystko nabiera tempa. Film „Siedem” w sposób niezwykły nawiązuje do Biblii, mimo iż jest on drastyczny i bestialski, jednocześnie bardzo wymowny i symboliczny. Każda z ofiar seryjnego zabójcy została skazana na pokutę za swoje grzechy, do których należały: gniew, chciwość, pycha, cudzołóstwo, lenistwo, zazdrość, oraz nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu. Wymienione elementy, zgodnie z Katechizmem Kościoła Katolickiego, tworzą siedem grzechów głównych, których specyfika polega na tym, że powodują one inne grzechy i jednocześnie są podłożem dla wystąpienia wielu zaniedbań, czy nieprawności.

Twórcy filmu „Siedem” wykorzystali je do stworzenia doskonałej fabuły. Morderca, chcąc oczyścić świat z siedmiu grzechów głównych, morduje w sposób bestialski i tajemniczy, przez co, zmusza policjantów do studiowania Biblii i świętych pism oraz „Boskiej komedii” Dantego. Symbole biblijne w filmie „Siedem” są bardzo istotne dla fabuły, mają na celu pokazanie skrajności, gdzie kara jest jeszcze bardziej zła i dotkliwa, niż sam czyn. Jednocześnie, mają uświadomić człowieka, jak zło potęguje się i mnoży, dzięki czemu film trzyma w ciągłym napięciu i pozbawia człowieka złudzeń, wobec otaczającej go rzeczywistości, która bezustannie staje się uczestnikiem walki dobra ze złem.

Podsumowanie

Symbolika biblijna jest często i szeroko stosowana przez ich twórców. Niezależnie od epoki, odniesienia do Pisma Świętego mają określone cele, które zwykle polegają na moralizowaniu i przestrzeganiu człowieka. Wielokrotnie w omówionych dziełach, ich twórcy zwracają uwagę na złe czyny, jakich dopuszcza się człowiek, by żyć lepiej, wygodniej, łatwiej, jednocześnie grzesząc i złorzecząc. Przedstawienie piekła i nieba pełni funkcję ostrzeżenia przed konsekwencjami życia doczesnego, podczas którego człowiek schodzi na złą drogę. Niezależnie, czy dotyczy to utworu literackiego, filmowego, czy obrazu, symbole biblijne są niezwykle wymowne i ostrzegają człowieka, że zostanie on rozliczony za swoje czyny. Jednocześnie, mogą dawać nadzieję na lepszy czas i na nagrodę za wytrwałość, wiarę i oddanie, mimo niesprzyjających warunków, jakie niekiedy spotyka człowiek w swoim życiu.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Dante Alighieri, Boska komedia, Kraków, Zielona Sowa, 2003, ISBN 8373891927,
2. Fincher David, Siedem, USA, New Line Cinema, 1995,
3. Memling Hans, Sąd Ostateczny, Gdańsk, Muzeum Narodowe, 1467-1471, panel,
4. Mickiewicz Adam, Dziady cz. III, W: Dziady cz. II, IV i I, Warszawa, Czytelnik, 1977,
5. Szymborska Wisława, Na wieży Babel, Sto wierszy – sto pociech, Kraków, Wydawnictwo Literackie, ISBN 8308037569, s. 33-34.

II Literatura przedmiotu:
1. Biblia w literaturze, W: Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. Bachórz Józefa, Kowalczykowej Aliny, Wrocław, Ossolineum, 1991, ISBN 8304035211, s. 81-92,
2. Bukowski Kazimierz, Biblia a literatura polska, Warszawa, WSiP, 1984, ISBN 8302021156, s. 336,
3. Farent Teodor, Poezje Czesława Miłosza, Lublin, Biblios, 2008, ISBN 9788386581474, s. 15-17,
4. Motywy biblijne w literaturze, W: Słownik literatury polskiej XX wieku, red. Brodzka Alina, Wrocław, Ossolineum, 1992, ISBN 8304039427, s. 399-401.
5. Polańczyk Danuta, III cześć Dziadów Adama Mickiewicza, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 978836581757, s. 30-32.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Treści biblijne, jako inspiracja dla twórców utworów literackich, filmowych i artystów.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Alegoria wędrówki duszy człowieka, za pomocą symboliki piekła, czyśćca i raju w „Boskiej komedii” Dantego Alighieri.
b) Wieża Babel, jako symbol problemów komunikacji interpersonalnej współczesnych młodych ludzi.
c) Mnogość symboliki biblijnej w III części „Dziadów” Adama Mickiewicza, mająca na celu podniesienie na duchu narodu polskiego pod zaborami.
d) Wizja Sądu Ostatecznego, jako sposób na przestrzeganie ludzkości przed popełnianiem grzechów w życiu doczesnym – na podstawie obrazu Hansa Memlinga.
e) Przerażające i bolesne konsekwencje popełniania siedmiu grzechów głównych – na podstawie filmu „Siedem”.

3. Wnioski:
a) Stosowanie symboli biblijnych ma zazwyczaj cele moralizatorskie i wychowujące ludzkość, jednocześnie uświadamiając konsekwencje złych czynów.
b) Symbolika piekła i nieba, jako wizja konsekwencji popełnianych grzechów przez człowieka, w życiu doczesnym.
c) Symbole biblijne mają na celu wesprzeć uciskany lud i dać mu siły i wiarę, że wytrwałość i męczeństwo spotka się ze zmartwychwstaniem narodu i odzyskaniem niepodległości.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *