Adam Mickiewicz – biografia (życiorys) a twórczość wieszcza

Stwierdzenie, że życie pisze najlepsze scenariusze i jest największą inspiracją dla artystów, to nie tylko utarty schemat, ale prawdziwa teza, która znajduje potwierdzenie w rzeczywistości. Tworząc poszczególne dzieła, pisarze choćby nawet tego bardzo chcieli, nie potrafią całkowicie zdystansować się od własnych przekonań, doświadczeń i przeżyć, bo to one kreują ich osobowość, również artystyczną. W mniejszym lub większym stopniu biografia przenika się więc z twórczością literacką i zawsze ma na nią wpływ, czego przykładem jest postać Adama Mickiewicza.

Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 r. w Nowogrodku lub Zaosiu, które obecnie leżą na terenie Białorusi, a przed rozbiorami stanowiły część Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jego ojciec był obrońcą sądowym, a matka córką ekonoma. Po skończeniu szkoły młody Mickiewicz opuścił rodzinne ziemie i przeniósł się do Wilna, gdzie na tamtejszym uniwersytecie rozpoczął studia na trzech różnych kierunkach, które udało mu się ukończyć w 1819 roku. Jeszcze w trakcie nauki, w 1817 roku wraz z bliskimi przyjaciółmi z Uniwersytetu Wileńskiego założył tajne Towarzystwo Filomatyczne.

Czasy studenckie, młodość i działalność w Towarzystwie Filomatów i Filaretów

Choć początkowo jego założeniem była przede wszystkim edukacja literacka, to z czasem przekształciło się ono w polską organizację patriotyczną. Okres ten miał silny wpływ na twórczość Mickiewicza, czemu dał wyraz chociażby w „Pieśni Filaretów” z 1820 roku. Mimo że na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że jej treść jest lekka i przyjemna, bo nawołuje do zabawy i biesiady, to pod warstwą rozrywkową kryje się również patriotyczny przekaz. W utworze pojawia się bowiem apel o wzniecenie „śpiewu narodowego”, zwrócenie uwagi na jedność ojczyzny oraz podkreślenie przywiązania do polskiego języka.

Patriotyczna wymowa utworu, podobnie jak działalność Filomatów i Filaretów nie mogła pozostać bez odzewu ze strony carskich władz, dlatego senator Nowosilcow wykorzystał ją w procesie przeciwko młodym studentom. Miała ona stanowić dowód na ich rewolucyjną działalność, w związku z czym Mickiewicza i jego kompanów najpierw uwięziono w wileńskim klasztorze Bazylianów, a następnie zesłano w głąb Rosji. Również ten czas będzie miał silny wpływ na jego twórczość, o czym powiem za chwilę, jednak aby trzymać się chronologii zdarzeń w życiu wieszcza, powinno się wspomnieć o „Odzie do młodości”.

Jest to bowiem najbardziej znany utwór Mickiewicza z czasów działalności Filomatów i Filaretów, który stanowi jeden z pierwszych wyrazów jego dopiero wykluwającego się romantycznego światopoglądu. „Oda do młodości” to – jak sama nazwa wskazuje – pochwała młodości i jednocześnie nawoływanie do zmiany pokoleniowej. Jako romantyk, Mickiewicz sugeruje w niej, że ideały oświeceniowe są przebrzmiałe i należy je zastąpić przez romantyzm, którego przedstawiciele za sprawą uczuciowości i emocjonalności potrafią postrzegać świat w sposób pełniejszy niż klasycy.

Wracając do zaangażowania w działalność Towarzystwa Filomatycznego, warto omówić je w odniesieniu do trzeciej części „Dziadów”, które z czasem przekształciło się z organizacji edukacyjnej w patriotyczną. Jej celem było krzewienie polskiej kultury i sztuki, tak aby rodacy nie zapomnieli o swoich korzeniach. Wiązało się to oczywiście z ryzykiem z uwagi na fakt okupowania Wilna przez zaborców rosyjskich. W końcu Towarzystwo Filomatyczne zamknięto z rozkazu władz, a jego członków skazano. Mickiewicz odnosi się do tego etapu swojego życia właśnie w trzeciej części „Dziadów”.

Dramat opisuje wielkie wyzwanie dla młodych, jakim jest walka o wolność w dobie zaborów. Zaangażowanie w ten proces wymaga największego poświęcenia i ofiarności, o czym świadczy fakt, że autor opisuje Polaków jako męczenników. Widać to m.in. w Przedmowie, w której mówi się o prześladowaniach młodych Polaków ze strony cara. Widzimy w niej, że zamykane są szkoły, a litewskie dzieci i młodzież wysyła się na Syberię, aby tam żyły w więzieniach. Dowodem na to, że w „Dziadach cz. III” młodzi Polacy stają z podniesionym czołem naprzeciw dziejowego wyzwania walki o ojczyznę, jest Dedykacja dla wywiezionych do Moskwy przyjaciół, czyli Cypriana Daszkiewicza, Jana Sobolewskiego i Feliksa Kułakowskiego, którzy razem z Mickiewiczem działali w Towarzystwie Filomatów i Filaretów.

Sam początek trzeciej części „Dziadów”, która rozpoczyna się w celi więziennej w klasztorze księży Bazylianów, jest zresztą obrazem z życia Mickiewicza, gdyż dokładnie w tym miejscu był on więziony. Osobisty charakter ma również „Ustęp” w „Dziadach”, najpierw opisujący drogę autora do Rosji i krajobraz tego kraju, a następnie totalitarną władzę, jaką nad narodem rosyjskim sprawuje car. Na końcu „Ustępu” Mickiewicz zwraca się do swoich rosyjskich przyjaciół i lamentuje nad ich trudnym losem. Z wileńskiego więzienia w 1824 roku za karę zesłano go w głąb Rosji, gdzie przebywał pięć lat, pełniąc funkcję nauczyciela.

Podróże – Mickiewicz jako tułacz

W tym czasie odbył podróż na Krym, co odcisnęło na nim silne piętno. Na bazie doświadczeń z wyprawy Mickiewicz opublikował „Sonety krymskie”, jako wyraz zachwytu nad orientalną przyrodą i kulturą tego miejsca. Cykl liryków stylizowanych na włoskie sonety zawiera 18 utworów opisujących wrażenia podmiotu lirycznego z podróży, w trakcie której nie tylko podziwia krymskie krajobrazy, ale również w nawiązaniu do nich ilustruje swoje przeżycia wewnętrzne. W „Sonetach krymskich” mamy do czynienia z postacią zafascynowanego Krymem, ale jednocześnie bardzo samotnego wędrowca silnie tęskniącego za rodzinnymi stronami.

Tułaczy los Mickiewicz trwa od wyjazdu z rodzinnych stron na Uniwersytet Wileński i bynajmniej nie kończy się po zsyłce w głąb Rosji. Stamtąd wieszcz udaje się w podróż po Europie, na początku przenosząc się do niemieckiego Drezna, potem do Włoch i Szwajcarii, aby ponownie powrócić do Drezna, skąd wyjeżdża w 1832 roku do Paryża, aby spędzić tam kolejne 20 lat swojego życia. Właśnie we francuskiej stolicy powstało jedno z najważniejszych dzieł nie tylko w twórczości Mickiewicza, ale również w całej historii polskiej literatury. „Pan Tadeusz” – bo oczywiście o nim mowa – przywołuje obrazy z dzieciństwa autora i stanowi odpowiedź na jego tęsknotę za ojczyzną.

Dzieło staje się transcendentną i nostalgiczną podróżą do sentymentalnych rodzinnych stron. Epopeja ukazuje wyidealizowaną posiadłość w Soplicowie, gdzie mieszkańcy prowadzą sielskie i pełne szczęścia życie. Mimo że teoretycznie mogłoby się ono wydawać po prostu zwyczajne, to Mickiewicz tworzy obraz Soplicowa w taki sposób, aby był on Arkadią, która ma za zadanie przywołać nieskazitelne wspomnienia związane z krajem lat dzieciństwa, jakim była dla niego Litwa. Szczególnie dobrze widać to w Inwokacji, gdzie padają znane każdemu słowa: „Litwo! Ojczyzno moja!”. „Pana Tadeusza” można traktować więc jako sposób na pobudzenie pamięci o ojczyźnie w dobie upadku powstania listopadowego i represji ze strony zaborców.

Miłość

Oprócz działalności i uczuć patriotycznych oraz osobistych podróży na twórczość Mickiewicza przemożny wpływ miała miłość, szczególnie ta nieszczęśliwa do Maryli Wereszczakówny. Wyraz swoich emocji poeta wyraził w opisującym niespełnione uczucie wierszu „Do M***”. Wybranka serca młodego jeszcze wówczas, bo dwudziestokilkuletniego Mickiewicza była zamożną ziemianką, co miało niebagatelny wpływ na ich relacje. To właśnie różnice klasowe stanowiły bowiem przeszkodę, której nie udało się kochankom pokonać, ponieważ rodzice kobiety nie zezwolili jej na ślub z Mickiewiczem z tego względu, iż był on młodym studentem.

W konsekwencji Maryla wyszła za mąż za bogatego ziemianina Wawrzyńca Puttkamera, co było dla młodego Adama bolesnym ciosem. O tym wszystkim traktuje wiersz „Do M***”, gdzie podmiot liryczny wyobraża sobie rozmowę z kobietą, która odrzuciła jego miłość, wyrażając przeświadczenie, że do końca życia będzie ją kochał. Nie może się od niej odpędzić i stale o niej myśli, dlatego staje się ona dla niego udręką. W parze z nieodwzajemnionym uczuciem idzie także poczucie samotności, które bardzo doskwiera podmiotowi lirycznemu.

Symptomatyczne jest też przeświadczenie o tym, że miłość kochanków, nawet jeśli jest niemożliwa do spełnienia na ziemi, będzie trwać po śmierci, dlatego można je określić jako tajemnicze i fascynujące. Podobnie rzecz się ma z czwartą częścią „Dziadów” przedstawiającą alter-ego Mickiewicza i Wereszczakówny – postaci Gustawa Maryli. Ich losy są łudząco podobne do historii uczucia Adama i prawdziwej Maryli, gdyż ona odrzuca jego miłość i z uwagi na konwenanse społeczne wiąże się z bogatym, dlatego on popełnia samobójstwo, nie mogąc poradzić sobie z cierpieniem. Na podstawie „Do M***” i czwartej części „Dziadów” można więc wyobrazić sobie, w jak złym stanie psychicznym znajdował się młody Adam, kiedy pojął, że jego uczucie nie ma szans na spełnienie.”

Podsumowanie

Biografia Mickiewicza ma bezpośredni wpływ na jego twórczość, co objawia się poprzez wplątywania w treść swoich dzieł wątków autobiograficznych, osobistych opinii oraz własnych obserwacji. W utworach Mickiewicza najwyraźniej widoczne są: młodzieńca działalność oraz świadomość patriotyczna, tęsknota za ojczyzną, podróże oraz nieszczęśliwa miłość do Maryli Wereszczakówny. Bez znajomości tych wątków z życia poety pełna interpretacja omówionych dziś dzieł staje się praktycznie niemożliwa, co stanowi kolejny dowód potwierdzający tezę, że biografia ma bardzo silny wpływ na twórczość literacką. Wszak utwory Mickiewicza ukazują kolejne etapy jego życia i pozwalają poznać jego światopogląd oraz osobowość.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Mickiewicz Adam, Dziady cz. IV, Wrocław, Ossolineum, 1996, ISBN 837162106X,
2. Mickiewicz Adam, Oda do młodości, [w:] Piechota Marek, Lyszczyna Jacek, Słownik Mickiewiczowski, Katowice, Książnica, 2000, ISBN 8371323166, s. 225-226,
3. Mickiewicz Adam, Do M***, Sonety Krymskie, [w:] Wiersze, Warszawa, IWZZ, 1987, ISBN 8320203740, s. 45, 51, 181-199,
4. Mickiewicz Adam, Pan Tadeusz, Kraków, Zielona Sowa, 2005, ISBN 8373895744.
5. Mickiewicz Adam, Pieśń Filaretów, [w:] Adrjański Zbigniew, Złota Księga Pieśni Polskich, Warszawa, Bellona, 2010, ISBN 9788311116481, s. 84,
6. Mickiewicz Adam, Sonety Krymskie, Kraków, Greg, 2002,
7. Mickiewicz Adam, Dziady cz. III, Warszawa, Czytelnik, 1955, s. 249-252.

II Literatura przedmiotu:
1. Lementowicz Urszula, Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, Lublin, Biblios, 2012, ISBN9788386581054, s. 5-6,
2. Łubieński Tomasz, M jak Mickiewicz, Warszawa, Świat Książki, 1999, ISBN 8372273804,
3. Polańczyk Danuta, Poezja Adama Mickiewicza część I, Lublin, Biblios, 2010, ISBN 9788386581818, s. 5-15, 29-32,
4. Polańczyk Danuta, Poezja Adama Mickiewicza część II, Lublin, Biblios, 2004, ISBN 8386581867, s. 6-9,
5. Polańczyk Danuta, Dziady część II i IV, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581061, s. 25-28.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Biografia Adama Mickiewicza znajduje odzwierciedlenie w jego twórczości, przenikając się z nią.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Działalność patriotyczna: „Dziady cz. III”, „Oda do młodości” oraz „Pieśń Filaretów” odzwierciedlające młodość Mickiewicza, w trakcie której zaangażował się w ideologiczną działalność na rzecz ojczyzny.
b) Podróże: „Sonety krymskie”, „Ustęp” i „Pan Tadeusz” jako świadectwa europejskich podróży Mickiewicza oraz tęsknoty za ojczyzną spowodowaną długą emigracją.
c) Nieszczęśliwa miłość: niespełnione uczucie do Maryli Wereszczakówny jako inspiracja dla powstania „Do M***” i „Dziadów cz. IV”.

3. Wnioski:
a) Przekonania Mickiewicza i wydarzenia z jego życia prywatnego miały silny wpływ na jego twórczość.
b) Młodzieńca działalność oraz świadomość patriotyczna, tęsknota za ojczyzną, podróże oraz nieszczęśliwa miłość do Maryli Wereszczakówny to najważniejsze elementy biografii, które można odnaleźć w twórczości Mickiewicza.
c) Bez znajomości wątków z życia poety pełna interpretacja jego dzieł staje się niemożliwa.