Biografia Marka Hłaski jako klucz do odczytania twórczości pisarza

W każdą wykonaną czynność człowiek wkłada cząstkę siebie. Jednak chyba żadna praca nie wymaga tyle zaangażowania i czerpania inspiracji z własnego życia jak praca twórcza. Istnieją pisarze, którzy w swoje dzieła wplatają wyjątkowo dużo wątków biograficznych, przenosząc na karty książek osobisty świat. Dlatego zrozumienie tego świata i odnalezienie faktów z życia pisarza często jest kluczem do zrozumienia jego dzieł.

Utwory pisarzy, które mają wyjątkowo osobiste zabarwienie, są wartościowe nie tylko w kwestii formy literackiej, ale przede wszystkim zawierają doświadczenia, przeżycia, uczucia, emocje i przemyślenia twórców. Dzięki temu stają się jedyne w swoim rodzaju i stanowią istotne źródło informacji o autorze oraz jego życiu. W mojej pracy pragnę odpowiedzieć na pytanie: „Czy biografia może być kluczem do odczytania twórczości pisarza?” Swoje rozważania pragnę oprzeć na twórczości i biografii polskiego pisarza drugiej połowy XX wieku, Marka Hłaski.

Na grobie, w którym spoczął Marek Hłasko, jego matka napisała „Żył krótko, a wszyscy byli odwróceni”. Swoistą odpowiedzią na to epitafium może być opowiadanie „List” umieszczone w zbiorze „Pierwszy krok w chmurach. Następny do raju”. Główny bohater przedstawia się jako osoba samotna, jednak akceptuje ten stan rzeczy. Twierdzi, że ludzie tacy jak on są potrzebni w społeczeństwie, by przypominali, jak straszną rzeczą jest samotność. Każdy dzień jego życia kręci się w oczekiwaniu na list, który prawdopodobnie nigdy nie przyjdzie.

Bohater opowiadania doskonale zdaje sobie z tego sprawę. Mimo tego o dwunastej w południe zawsze wyczekiwał listonosza, który na rowerze z wielką torbą dowoził listy mieszkańcom. Nigdy nie miał nic dla tego, który go najbardziej wyczekiwał. Z kolei pocztę od narzeczonego otrzymywała ruda dziewczyna, zaś starszy księgowy mógł przeczytać, co pisze do niego brat. Bohater nienawidził ich twarzy, miał żal, że nie ma nic dla niego, bo wiedział, że gdy dostanie list, nie umrze w samotności. Jak się okazało, takowy list nie doszedł do Marka Hłaski. Pan Gołębiowski – listonosz – widząc oczekiwanie bohatera „Listu”, przekazał mu przesyłkę z łańcuszkiem życzeń i po pracy przyszedł do niego, by mu towarzyszyć i wypić z nim wino.

Ciekawe, że można go porównać do Sonji Ziemann, żony pisarza, która mimo że rozstali się, była z nim związana do końca, czyli do pogrzebu w Wiesbaden. Opowiadanie to wskazuje na fakt, jak bardzo samotne życie prowadził pisarz. Jego samotność potęgował mały pokoik, w którym mieszkał. Jednocześnie Marek Hłasko próbuje zobrazować część swojej historii. Ukazuje codzienne rytuały wśród mieszkańców kamienicy, przez co czytelnik może utożsamić się z bohaterami i przenieść do czasów, w których żył pisarz. W opowiadaniu istotne znaczenie mają proste czynności, zwykłe, codzienne obowiązki i ludzkie nawyki. Autor daje do zrozumienia, jak pomimo obecności innych ludzi człowiek może czuć się osamotniony, sam w tłumie. Nadzieja na otrzymanie listu każdego dnia rosła, budząc frustrację u listonosza. Jest to symbol tego, jak ludzie osamotnieni pragną kontaktu, wsparcia, obecności innych ludzi.

Pragnę odnieść się również do innego opowiadania zawartego w „Pierwszy krok w chmurach. Następny do raju” – „Dwaj mężczyźni na drodze”. Sam tytuł może nasuwać skojarzenia z życiem Hłaski, ponieważ pisarz nigdy nie zagrzał nigdzie miejsca zbyt długo. Zatem całe jego życie było drogą z jednego miejsca na drugie. Był typem obieżyświat i już od wczesnych lat mieszkał raz w Warszawie, raz we Wrocławiu. Wraz z matką przeprowadzał się, zmieniając szkołę i pracę. Jednak jego dalsze losy jeszcze bardziej złączyły go z bohaterami jego opowiadań. Każda z jego licznych podróży wiązała się z pracą lub z jej z poszukiwaniem.

Pracował w Niemczech, Izraelu, Francji, Włoszech, Londynie, Kalifornii. Podobnie jak wędrowcy, którzy podążali z miasta do miasta, poszukując zarówno pracy, szczęścia i swojego miejsca na Ziemi, nigdy nie zakończył wędrówki. I podobnie jak oni zawsze miał jakiegoś towarzysza. Nigdy nie usiadł jak jeden z bohaterów, mówiąc: „ja tu zostaję”. Bez względu na okoliczności był tym, który szedł dalej, nawet sam. Nie zawsze jego praca kończyła się sukcesem, jak chociażby fiasko przy współpracy z amerykańskimi twórcami z Hoolywood. Nigdy jednak się nie poddawał w swojej działalności pisarskiej i szedł dalej, ku kolejnemu miastu, by nigdy nie musieć kraść jak jeden z bohaterów. Mimo iż wiódł w pewnym sensie życie tułacze, to chwytał się pracy, gdzie tylko mógł, by zapewnić sobie minimum pieniędzy na przetrwanie.

Kolejne opowiadanie ze zbioru „Pierwszy krok w chmurach. Następny do raju” może być przykładem pokazującym, jak twórczość Marka Hłaski przeplata się z jego biografią. „Odlatujemy w niebo” to opowiadanie, którego akcja toczy się w rodzinnym mieście Hłaski – Warszawie. Fabuła dotyczy życia pewnego kierowcy ciężarówki – Tadeusza. Podobnie jak Marek Hłasko, który przez pierwsze lata swoje doświadczenie zawodowe zdobywał najpierw jako pomocnik kierowcy, a następnie jako zawodowy kierowca. Tadeusz, który pośpiesznie wraca z pracy swoją ciężarówką w dniu wypłaty, umówiony jest na randkę z kobietą.

Okazuje się, że kobieta ta jest żoną jego kolegi z pracy, Zawadzkiego. Czeka on po pracy na Tadeusza, który gdy go spotkał, gotowy był na bójkę albo co najmniej ostrą konfrontację słowną. Niespodziewanie Zawadzki oczekiwał go nad wyraz spokojny i zrównoważony, a nawet zaprosił go do parku na rozmowę. Wymiana zdań przypominała bardziej rozmowę kolegów, w której jeden tłumaczy drugiemu niuanse życia z kobietą z dzieckiem. Zawadzki, mimo iż spotkanie to miało wyjątkowo nietypowy charakter, doradza koledze i poucza go, bardziej jak starszy brat lub przyjaciel niż rywal. Mimo iż miał prawo do złości, ponieważ sprawa dotyczyła jego kobiety i dziecka, mężczyzna podszedł do tego spokojnie i rozważnie.

Sytuacja między Tadeuszem i Zawadzkim również odnosi się do życia Marka Hłasko. W rozmowie miedzy mężczyznami można dostrzec pewne odniesienia do sytuacji, w jakiej znalazł się autor opowiadania. Marek Hłasko prowadził bardzo rozrywkowe życie, nie stroniąc od używek, alkoholu oraz lubując się w kobietach. W życiu autora było wiele kobiet, jego związki z nimi były często skomplikowane, niejednokrotnie miały miejsce w jednym czasie. Będąc w związku małżeńskim z wspomnianą wcześniej Sonją Ziemann, był zakochany w swojej wielkiej izraelskiej miłości Esther Steinbach. Poza tym był związany w Agnieszką Osiecką, znaną polską dziennikarką, poetką, autorką tekstów.

Mimo to, według Marka Hłasko, to Hanka Golde, z którą wiązał go romans, była jego jedyną prawdziwą miłością. Jednak główną przeszkodą dla ich związku był fakt, iż kobieta była mężatką. Za sprawą wyjątkowo zawiłych sytuacji i relacjom z innymi ludźmi, które były istotnym elementem życia autora opowiadania, powstała postać Tadeusza, odzwierciedlającego cechy Hłasko. Tym samym czytelnik może poznać kolejną część życia autora, jego dylematy, decyzje i trudności w relacjach z innymi oraz ulokowanie uczuć w niewłaściwych kobietach.

Nie można mówić o Marku Hłasko w temacie powiązań jego twórczości i biografii i nie nawiązać do „Piękni dwudziestoletni”. Jest to książka będąca pewnego rodzaju pamiętnikiem. Stanowi pewnego rodzaju autobiografię autora, umożliwiając rozwianie wielu mitów i niewyjaśnionych sytuacji z nim związanych. Jednocześnie pozwala zrozumieć jego decyzje i problemy oraz podejmowane decyzje dotyczące życia zawodowego i osobistego. Składa się z siedmiu rozdziałów, a każdy rozdział odpowiada jednemu epizodowi z życia autora. Przelał on na karty swoją historię, rozpoczynając od roku 1958, gdy wysiada z samolotu z Izraela w Warszawie.

Później Hłasko cofa nas do czasów młodzieńczych. Wspomina, jak przeniesiono go z profilu humanistycznego na profil handlowy, gdzie problemy z nauką matematyki przerosły jego możliwości. W konsekwencji Hłasko ukończył jedynie szkołę powszechną. Później zgłębiamy historię jego młodości, pierwszych przyjaźni, pierwszej pracy jako pomocnik kierowcy. Poznajemy czasy, które ukształtowały Marka Hłasko. Autor przedstawia nam bujne życie jakie prowadził, gdy stał się już samodzielny. Wspomina sytuacje, gdy przez problemy finansowe zmuszony był sprzedać swój zegarek, ponieważ nie było go stać na książkę ulubionego pisarza, jakim był Witold Gombrowicz. Świadczy to o jego wielkim oddaniu dla literatury współczesnej, mimo niełatwej sytuacji życiowej.

W powieści „Piękni dwudziestoletni” opisano również środowisko towarzyskie młodego pisarz. Osoby, z którymi miał kontakt na co dzień, należały do specyficznej grupy społecznej. Byli odbierani przez innych jako ludzie, którzy dużo piją i ciężko pracują. Hłasko doskonale odnajdywał się w tym towarzystwie, ponieważ odczuwał względem nich wręcz zafascynowanie. Wiązało się to z faktem, iż sam nie stronił od alkoholu i używek. W powieści zapoznajemy się z jego niezwykle dynamiczną pracą jako reportera oraz początkami pracy literackiej i współpracą z Władysławem Broniewskim przy pierwszym tomiku Hłaski. W powieści ujęte są również opisy kulisów jego wyjazdów i wędrówek zagranicą, zmagań z problemem w pisaniu i walki z choroba alkoholową.

Autor zdradza nam szczegóły poznania swojej żony w hotelu „Victoria”, gdzie mieszkał z podobnymi do niego. Całość zwieńcza wyjazd z Izraela, tym razem do Niemiec. Za sprawą lektury powieści „Piękni dwudziestoletni” można poznać historię życia tak barwnej postaci, jaką był Marek Hłasko. Jego przygody, doświadczenia życiowe, poznane osoby i relacje z nimi silnie kształtowały go, co w kolejnych etapach życia ma swoje odzwierciedlenie w literaturze, głównie w jego opowiadaniach. Nie da się zaprzeczyć, że dzięki temu, iż Marek Hłasko wiódł życie pełnie bardzo ciekawych i intrygujących wydarzeń, powieść ta jest niesamowicie interesująca. Zarazem można odkryć fakty nieznane mediom i nierozpowszechnione oraz zdementować te, które nawet po śmierci autora oczerniały go i stawiały w negatywnym świetle. Powieść „Piękni dwudziestoletni”, jako połączenie autobiografii z powieścią fabularną. staje się wyjątkowym dziełem, wartym uwagi, ponieważ życie autora jest zdecydowanie godne uwagi.

Na podstawie zaprezentowanych utworów, można zauważyć, iż osobiste doświadczenia autorów powieści i opowiadań maja ogromne znaczenie dla ich twórczości. Wiele faktów z życia Marka Hłasko miało swoje odzwierciedlenie w tekście poszczególnych dzieł. Nic dziwnego, iż twórcy czerpią inspirację z własnego życia, ponieważ są to lata, które niosą wiele wzlotów i upadków, które uczą i na nowo doświadczają. Dzięki temu dzieła mają ogromną wartość, ponieważ nie zawierają fikcji literackiej, a scenariusz pisze życie autorów. Umożliwia to czytelnikom studiowanie ich przygód i przeżyć z nimi związanych. Analizowanie powieści lub opowiadań Hłasko pozwala na skonfrontowanie pisanych przez innych autorów jego biografii.

Niejednokrotnie pisarze, podobnie jak Marek Hłasko piszą własne autobiografie, by pozwolić czytelnikowi zagłębić się w ich życie osobiste, poznać emocje i uczucia, które towarzyszyły im w poszczególnych sytuacjach. Jednak czasem informacje te czytelnik musi sam znaleźć w twórczości, takiej jak opowiadania. Nie są to informacje przedstawione w sposób bezpośredni, a zadaniem odbiorcy jest studiowanie z uwagą i odnalezienie tego, co jest najistotniejsze.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
• Hłasko Marek; Pierwszy krok w chmurach. Następny do raju. Wydanie I. Wrocław – Warszawa – Kraków: OSSOLINEUM, 1999. List, s.19-25.
• Hłasko Marek; Pierwszy krok w chmurach. Następny do raju. Wydanie I. Wrocław – Warszawa – Kraków: OSSOLINEUM, 1999. Dwaj mężczyźni na drodze, s32-47.
• Hłasko Marek; Pierwszy krok w chmurach. Następny do raju. Wydanie I. Wrocław – Warszawa – Kraków: OSSOLINEUM, 1999. Odlatujemy w niebo, s133-143.
• Hłasko Marek; Piękni dwudziestoletni, Wydanie I. Warszawa: ELF, 2003.
ISBN 83-89278-31-6

II Literatura przedmiotu:
• Galant Jan; Marek Hłasko. Wydanie I. Poznań: DOM WYDAWNICZY REBIS, 1996.
ISBN 83-7120-372-1
• Pyszny Joanna; Wstęp [w.] Pierwszy krok w chmurach, następny do raju. Wydanie I. Wrocław – Warszawa – Kraków: OSSOLINEUM, 1999. Wstęp. VII-LXVII
• Stabro Stanisław; Legenda i twórczość Marka Hłaski. Kraków: OSSOLINEUM, 1985. ISBN 83-04-02081-5
• Stanisławczyk Barbara; Matka Hłaski. Warszawa: SŁOWO, 1991. ISBN 8-900182-0-9

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Biografia to sposób na odczytanie twórczości pisarza, na przykładzie dzieł Marka Hłasko.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Wstęp – dzieła literackie jako źródło informacji o autorze i jego życiu osobistym oraz zawodowym.
b) Samotność w tłumie, jako jeden z czynników utrudniających funkcjonowanie na podstawie opowiadania „List”.
c) Życie Marka Hłasko jako splot wielu niesamowitych wydarzeń i przygód na podstawie opowiadania „Dwaj mężczyźni na drodze”
d) Miłość do kobiet, jako jeden z najważniejszych elementów kształtujących osobowość i charakter pisarza oraz jego stosunek względem ludzi.
e) Autobiografia kluczem do zrozumienia życia i twórczości Marka Hłasko

3. Wnioski:
a) Marek Hłasko w swojej twórczości pozostawił szereg utworów, ukazujących jego życie i twórczość.
b) Dzieła autora umożliwiają konfrontację prawdziwych opowieści z życia twórcy z biografiami osób trzecich.
c) Bohaterowie dzieł Marka Hłasko to postaci wzorowane na samym autorze i jego przygodach.