Motyw syna i córki – przedstaw wizerunki wybranych bohaterów literackich

W rolę syna lub córki wciela się każdy z nas i ma ogromne znaczenie w życiu człowieka. Dorastając u boku rodziców i rodzeństwa, kształtujemy swoją osobowość, poznajemy otaczający nas świat i uczymy się go dzięki pomocy najbliższych. Z kolei już jako dorosłe dzieci jesteśmy zobowiązani, aby otoczyć rodziców opieką i odwdzięczyć się im za trud włożony w nasze wychowanie.

Bycie synem lub córką wymaga więc odpowiedzialności, dojrzałości, cierpliwości i wiąże się przede wszystkim z bliskimi relacjami rodzinnymi. O tym, jak istotna jest rola dziecka, świadczy nie tylko życie codzienne, ale również literatura. W trakcie dzisiejszego wystąpienia zamierzam dokładniej omówić to zagadnienie, omawiając wybranych bohaterów literackich jako synów bądź córki

Syn Marnotrawny

Swoje rozważania chciałbym rozpocząć od omówienia biblijnej przypowieści o Synu Marnotrawnym. Przedstawia ona historię tytułowego syna oraz jego ojca i brata. Historia polega na tym, że Syn Marnotrawny odbiera od ojca należny sobie majątek i w przypływie poczucia wolności postanawia opuścić najbliższych. Ciesząc się, że wreszcie będzie mógł prowadzić się tak, jak mu się podoba, zachowuje się w sposób rozrzutny i trwoni pieniądze na niepotrzebne rzeczy. Po jakimś czasie okazuje się, że Syn Marnotrawny nie posiada już żadnego majątku, w efekcie czego musi imać się prac urągających ludzkiej godności, aby zarobić na codzienne wyżywienie. Wówczas pojmuje, że odchodząc z domu rodzinnego, zachował się nieodpowiedzialnie, więc postanawia wrócić do ojca, który przyjmuje go z otwartymi ramionami i w związku z jego przybyciem wyprawia huczne przyjęcie.

Widać zatem, że Syn Marnotrawny to człowiek nieodpowiedzialny, lekkomyślny, zaślepiony pieniędzmi i bezmyślnie dążący do samodzielności, który jednak potrafi być wobec siebie samokrytyczny. Umie w negatywny sposób ocenić swoją postawę i wykazać się pokorą, bo w przeciwnym wypadku nie wróciłby z powrotem do domu. Jego młodzieńczy błąd życiowy pozwala mu zrozumieć, że bez względu na wszystko powinien szanować ojca i rodzinę oraz docenić to, co ma. W biblijnej przypowieści Syn Marnotrawny to symbol syna Bożego, a więc każdego człowieka, który zgrzeszył i zszedł na złą drogę, ale w porę zrozumiał, że jego postępowanie jest niewłaściwe i postanowił je zmienić.

Z kolei pełna wyrozumiałości i miłości postawa ojca pozwala identyfikować go z łaskawym i zdolnym do wybaczania Bogiem. Nie można też zapominać o bracie Syna Marnotrawnego, który po jego powrocie do domu uważa szczodre zachowanie ojca za błędne. Wyraża bowiem opinię, że jego brat za nieodpowiedzialność otrzymał nagrodę, a on za lojalność i rozwagę nie może liczyć na żadną gratyfikację. Mimo zazdrości można go określić człowiekiem wiernym ojcu i odpowiedzialnym. Obaj synowie uosabiają skrajnie różne podejścia do Boga i są dowodem na Jego wielką łaskę.

Balladyna

Kolejnym utworem, do którego chciałbym się odnieść, będzie „Balladyna”. W tym przypadku również mamy do czynienia z dwoma skrajnie różnymi postaciami córek – tytułową Balladyną i jej siostrą Aliną. Ich matką jest natomiast uboga, ale szczerze kochająca wdowa. Zacznijmy od Aliny, bo jej historia jest znacznie krótsza. Poznajemy ją jako nieskazitelnie piękną, pełną radości, sympatyczną, pracowitą i kochającą córkę, która stara się pomagać matce, jak tylko potrafi. Planuje, że jeśli tylko wyjdzie za Kirkora, co jest jej wielkim marzeniem, to zabierze ze sobą matkę i zaopiekuje się nią. Alina pamięta również o siostrze i jej także obiecuje, że zabierze ją ze sobą i znajdzie bogatego oraz wysoko postawionego męża.

W zachowaniu jest szczera, prostolinijna, ufna i otwarta, dlatego wzbudza w czytelnika ze wszech miar pozytywne uczucia. Ostatecznie zabija ją wyrachowana i bezlitosna siostra – Balladyna, która w ten sposób eliminuje konkurentkę do tronu. Już pierwsze wzmianki o niej wskazują, że jest osobą złą i zupełnie inną niż szlachetna i dobra Alina. Mianowicie Balladyna unika pracy i pozbawia życia siostrę, aby odebrać ją Kirkorowi i sama za niego wyjść. Po zabójstwie bez najmniejszych wyrzutów sumienia okłamuje matkę, wmawiając jej, że Alina z własnej woli uciekła w siną dal z jakimś mężczyzną.

Kiedy już dzięki zbrodniom Balladyna zasiada na dworze, postanawia uwięzić matkę w wieży, z której nie pozwala wychodzić, gdyż wstydzi się swojego wiejskiego pochodzenia. Za nic ma jej cierpienie i samotność, a nawet wyrzeka się jej i nie przyznaje się, że rzeczywiście uboga wdowa ze wsi jest jej matką. Aby całkowicie zerwać z wiejską przeszłością, podpala swoją rodzinną zagrodę, a także poddaje matkę śmiertelny torturom, co świadczy o jej okrucieństwie i bezwzględności.

Pragnienie posiadania władzy i bycia kimś więcej niż tylko zwykłą, wiejską dziewczynką doprowadzają Balladynę do zabójstwa siostry i matki, wyrzeknięcia się swoich korzeni i całkowitego upadku moralnego. W tragedii Słowackiego mamy zatem do czynienia ze skrajnie różnymi córkami, z których jedna jest szlachetną, dobrą, pokorną i prostą dziewczyną, a druga nieludzką morderczynią pozbawioną sumienia. Ich sylwetki ukazano więc na zasadzie kontrastu i jako wzajemne przeciwieństwa.

Moralność pani Dulskiej

Dziełem godnym omówienia w kontekście tematu jest „Moralność pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej. Młodopolski dramat ukazuje historię mieszczańskiej rodziny, w której żyje matka – despotyczna i obłudna hipokrytka Aniela Dulska, a także jej mąż Felicjan, syn Zbyszek oraz córki Hesia i Mela. Zbyszek to typ buntownika, który jako największego wroga postrzega swoją matkę, dlatego robi wszystko, aby działać wbrew jej woli: prowadzi hulaszczy tryb życia, wplątuje się w kolejne romanse, bezmyślnie przepuszcza pieniądze i włóczy się po nocach. Wbrew pozorom dobrze wie, że chcąc wyrwać się w ten sposób spod tyranii Anieli, niszczy sam siebie i postępuje niezgodnie z moralnością.

Zbyszek ma świadomość swojego kołtuńska, toteż przeżywa rozterki wewnętrzne, bo mimo iż chce się wyzbyć zachowania odziedziczonego po matce, to potrafi zrozumieć, że weszło ono mu tak mocno w krew, iż jest to praktycznie niemożliwe. Pomimo buntowniczej postawy w gruncie rzeczy jest więc typowym kołtunem, obłudnikiem i hipokrytą, co udowadnia za sprawą romansu z Hanką, którą traktuje w sposób przedmiotowy. Używa jej niczym przedmiot pozwalający mu na odegranie się na matce. Wbrew pozorom Zbyszko to syn całkowicie podporządkowany matce, który bardziej lub mniej świadomie powiela jej zachowania i daje sobą kierować.

Destrukcyjne działania Anieli negatywnie odbijają się także na charakterze Hesi, która przejęła osobowość po matce. Widać to, gdy dziewczyna gardzi służącą, uważając się za lepszą od niej. Hesia tak jak Aniela dba bowiem przede wszystkim o pozory, lecz jest od niej sprytniejsza i inteligentniejsza. Potrafi odnaleźć się w każdej sytuacji, gdyż jest dwulicowa i cyniczna, dlatego bez skrupułów wykorzystuje i obraża inne osoby, tak jak na przykład swojego brata Zbyszka i jego partnerkę. Hesia to bezczelna i niemoralna dziewczyna, czego dowodzi, gdy kradnie cygara ojcu, a do tego wykazuje się bezpruderyjnością i bezwstydnością, wyrażając ostentacyjne zainteresowanie kontaktami płciowym.

Hesię można określić jako córkę sprytną i zaradną w krytycznym tego słowa znaczeniu. Często plotkuje i obgaduje innych za plecami, podsłuchuje, podgląda i interesuje się życiem obcych ludzi. Tak jak matka, potrafi organizować zawiłe intrygi, za pomocą których osiąga własne cele. Hesia posiada złą i zniszczoną osobowość, na co największy wpływ ma Aniela. Jako córka powiela wszystko, czego się dowiaduje i co obserwuje w domu rodzinnym. Jej charakter jest określany przez despotyczną i negatywnie zaprezentowaną matkę, która podświadomie wpaja jej swoją postawę. Wszystko to sprawia, że Hesię można nazwać niedojrzałym klonem Anieli.

Zupełnie inaczej przedstawiono drugą córkę – Melę, która jest bohaterką pozytywną, ponieważ spokojny charakter przejęła za ojcem, a nie za matką. Mela wyróżnia się spośród innych domowników łagodnością i naiwną wiarą w drugiego człowieka. Związek Zbyszka i Hanki postrzega nie w kontekście fizyczności, tak jak robi Hesia, lecz w odniesieniu do miłości. Nie jest przebiegła, cyniczna ani podejrzliwa, dlatego nie ma świadomości, że ich małżeństwo byłoby mezaliansem. Często wykazuje się empatią, a rzeczywistość postrzega przez pryzmat uczuć, o czym świadczy chociażby fakt, że bardzo mocno przejmuje się tym, że nie dojdzie do ślubu pomiędzy Zbyszkiem a Hanką, a także współczuje służącej.

Mela jest skryta w sobie, boi się matki i w przeciwieństwie do Hesi można ją określić jako córkę niewinną oraz delikatną. Antagonistyczne zestawienie dwóch córek Anieli przywołuje na myśl „Balladynę”, w której autor zastosował podobne ujęcie. Tak jak w baśni Słowackiego, tak i u Gabrieli Zapolskiej widzimy dwie zgoła odmienne od siebie córki.

Przedwiośnie

Ostatnim dziełem, na omówieniu którego chciałbym zakończyć swoje rozważania, będzie „Przedwiośnie”. Powieść Stefana Żeromskiego ilustruje dzieje Cezarego Baryki – młodzieńca dojrzewającego na oczach czytelnika i jednocześnie syna Jadwigi Barykowej. Za życia matki postrzega ją jak słabą kobietę, nie ma do niej szacunku i nie liczy się z jej zdaniem, czemu daje wyraz poprzez wielokrotne ucieczki z lekcji, pobicie dyrektora szkoły i aktywne poparcie krwawej rewolucji, mimo że Jadwiga nie podziela jego fascynacji bolszewizmem. Dopiero kiedy Jadwigę dosięga śmierć, Cezary głęboko poczuwa samotność i pustkę.

Brak matki dotyka go bardzo mocno i wprawia w sentymentalny nastrój, pobudzając do zamyślenia się nad samym sobą i swoim wcześniejszym życiem. Po śmierci matki młody Baryka dochodzi do wniosku, że w istocie była ona niezwykle mądrą, pełną ciepła i bardzo mądrą kobietą, która całe życie poświęciła jego osobie. Choć w czasie rewolucji Cezary upaja się widokiem ulicznej przemocy i akceptuje brutalność bolszewików, to gdy Jadwiga go opuszcza na zawsze, przechodzi kompletną metamorfozę i zaczyna nie tylko dumać nad sobą, ale nawet płakać i rozmawiać z wyobrażonym duchem matki.

Śmierć uczy go pokory i szacunku dla drugiego człowieka, obniża jego agresję i bunt, a także wzbudza wyrzuty sumienia związane z nieodpowiedzialnym zachowaniem w dzieciństwie. Brak Jadwigi unaocznia mu, jak wielkie wyrzeczenia ta kobieta poniosła na jego rzecz, toteż w głębi duszy stara się ją przeprosić i być wobec niej szczerym, chociaż teraz, kiedy już nie ma. Mimo że teoretycznie jest na to późno, to samotny Cezary emocjonalnie identyfikuje się z matką, otwiera się przed nią i tak jak nigdy, traktuje w sposób wyrozumiały.

Za życia nie pozwala matce zbliżyć się do siebie, jest synem zaślepionym, buntowniczym, podatnym na wpływy innych i nierozumiejącym matczynych uczuć, a po jej śmierci dojrzewa i pojmuje, jak wiele stracił poprzez swoje młodzieńcze wybryki i jak nieodpowiednią, wręcz niesprawiedliwą postawę przyjął wobec kochającej go Jadwigi. To trudne doświadczenie zmienia go wewnętrznie z lekkomyślnego syna w młodego mężczyznę świadomego swoich rodzicielskich korzeni. Portret Baryki jako syna jest więc dynamiczny i w trakcie fabuły przechodzi spóźnioną, ale jednak pozytywną metamorfozę.

Podsumowanie

Jak widać na podstawie zaprezentowanych dziś przeze mnie przykładów, synowie i córki jako bohaterowie literaccy z reguły ukazywani są w parach na zasadzie kontrastu jako skrajnie różne postaci. Wyłamuje się z tego tylko „Przedwiośnie”, gdzie pojawił się jeden syn. Relacje synów i córek z rodzicami mogą być jednoznacznie pozytywne, tak jak ma to miejsce w przypadku Aliny i brata Syna Marnotrawnego, całkowicie negatywne, o czym świadczą przykłady Balladyny, Hesi i Zbyszka z „Moralności pani Dulskiej” lub niejednoznaczne i trudne do kategorycznej oceny, tak jak w „Przedwiośniu” i „Synu Marnotrawnym”. Synowie i córki to bohaterowie dojrzewający, dlatego często popełniają różnego rodzaju błędy, które naprawiają, tak jak zrobił to Cezary Baryka i Syn Marnotrawny lub pogrążają się w nich i niszczą tym samym swoje życie, czego dowodem jest postać Balladyny.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań, Pallotinum, 1989, Nowy Testament, ŁK (15, 11-32), ISBN 8322803893,
2) Słowacki Juliusz, Balladyna, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982, ISBN 8306000412,
3) Zapolska Gabriela, Moralność Pani Dulskiej, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1996, ISBN 8373898425,
4) Żeromski Stefan, Przedwiośnie, Kraków, Spes, 2000, ISBN 8388468472.

II Literatura przedmiotu:
1) Córka, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004, ISBN 8373273948, s. 60-65,
2) Kosmal Lucyna, Stefański Janusz, Wątróbski Adam, Język polski od A do Z: Starożytność Średniowiecze: repetytorium, Warszawa, Wydawnictwo Kram, 1998, rozdz.: Inspirujący charakter przypowieści o synu marnotrawnym, ISBN 8386075473, s. 116-118,
3) Nowacka Irena, Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, Lublin, Biblios, 2010, ISBN 9788386581221, s. 30-31, 32-34,
4) Osmoła Józef, Przedwiośnie Stefana Żeromskiego, Lublin, Biblios, 2012, ISBN 9788386581160, s. 23-30,
5) Polańczyk Danuta, Balladyna Juliusza Słowackiego, Lublin, Biblios, 2006, ISBN 838658193X, s. 26-29, 36-37,
6) Syn, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004, ISBN 8373273948, s. 340-348.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Postaci synów i córek ukazywane są w kontekście relacji pomiędzy nimi a rodzicami.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Syn Marnotrawny: różne wizerunki dwóch synów, których postawy są symbolem ludzkiego zachowania w stosunku do Boga.
b) Balladyna: dwie kontrastujące ze sobą córki, z których jedna jest szlachetna, dobra i prostolinijna, a druga to zła morderczyni, która okrutnie traktuje siostrę i matkę.
c) Moralność pani Dulskiej: Zbyszek i Hesia jako kołtuni, którzy po matce odziedziczyli pełen obłudy charakter, Mela jako przeciwieństwo matki, której udaje się zachować moralność i prostoduszność.
d) Przedwiośnie: niejednoznaczna postać Cezarego Baryki jako syna, który nie szanuje matki i postanawia zmienić swoje zachowanie po jej śmierci.

3. Wnioski:
a) Relacje pomiędzy bohaterami a ich rodzinami mogą być pozytywne, negatywne lub trudne do jednoznacznej oceny.
b) Synowie i córki to bohaterowie dojrzewający, którzy często popełniają różnego rodzaju życiowe błędy.
c) Synowie i córki jako bohaterowie literaccy z reguły ukazywani są w parach na zasadzie kontrastu jako skrajnie rożne postaci.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *