Historia w literaturze i jej wpływ na życie bohaterów

Historia to kreatorka rzeczywistości, która pisze dzieje pokoleń i nieprzerwanie tworzy koleje naszego losu. Szczególną rolę w tym kontekście odgrywają ważne wydarzenia polityczne, społeczne czy militarne, mające bardzo silne oddziaływanie na otaczający nas świat i zdolne do zmiany naszego życia w dosłownie kilka minut. Wielkie wojny, kryzysy finansowe, tragiczne katastrofy, rewolucje, powstania – wszystkie te wydarzenia pozostawiły niezatarte ślady w historii świata i Polski i na zawsze zmieniły jej bieg. O tym, że wydarzania historyczne oddziałują zarówno na masy, jak i na jednostkę, świadczy natomiast literatura, która ukazuje ich wpływ na życie bohaterów oraz całych społeczności.

Lalka

Główny bohater „Lalki” Bolesława Prusa to Stanisław Wokulski – kupiec w średnim wieku o bardzo złożonym charakterze. Z całą pewnością można powiedzieć, że wpływ na jego życie ma historia, co postaram się zaraz udowodnić. Sytuacja historyczna, w jakiej znajduje się wówczas Polska, sprawia bowiem, że Stanisław przerywa naukę i bierze udział w Powstaniu Styczniowym, za co następnie zostaje zesłany na Syberię. Ten epizod ma dla niego bardzo duże znaczenie, ponieważ właśnie w trakcie zsyłki na Syberię zaczyna się aktywnie angażować w pracę naukową i zyskuje szacunek u innych naukowców.

Rozbudzona w trakcie przymusowego pobytu poza Polską fascynacja nauką nie znika u Wokulskiego nigdy i cały czas się w nim tli, a on, choć podświadomie bardzo by pragnął wrócić do swojej pasji, nie robi tego i poświęca życie Izabeli Łęckiej. O wpływie historii na kreację bohatera literackiego jeszcze bardziej świadczą losy Ignacego Rzeckiego opisane w „Pamiętniku starego subiekta”. Wspomina w nim o fascynacji Napoleonem Bonaparte, będącej efektem wychowania przez ojca.

Patriotyzm wpajany mu w młodości, którego podbudowę stanowi wiara w wielkość Napoleona, ma ogromny wpływ na jego zachowanie w dorosłym życiu, o czym świadczy fakt, że bierze udział we Wiośnie Ludów i Powstaniu Styczniowym, za co zresztą zostaje zesłany na Syberię. Losy zarówno Stanisława Wokulskiego, jak i Ignacego Rzeckiego udowadniają, że historia ma silny wpływ na życie bohaterów literackich. W przypadku „Lalki” motyw ten należy rozumieć jako bezpośrednie oddziaływanie sytuacji historycznej i politycznej.

Przedwiośnie

Powieść Stefana Żeromskiego przedstawia dzieje Cezarego Baryki – młodzieńca, którego dojrzewanie śledzi czytelnik. Początkowo wraz z matką i ojcem wiedze szczęśliwe, dostatnie i spokojne życie w rosyjskim Baku, gdzie ojciec ma dobrą pracę, a matka otacza go najszczerszą opieką. Sielanka kończy się jednak w momencie, gdy wybucha I wojna światowa – wówczas Seweryn musi wyjechać na front, a Jadwiga zostaje sama z Cezarym. W efekcie życie Baryków zmienia się diametralnie, ponieważ z powodu wyprawy ojca na wojnę syn zaczyna sprawiać matce olbrzymie problemy wychowawcze – ucieka ze szkoły, nie uczy się, staje się nieposłuszny i za nic ma zakazy oraz nakazy Jadwigi.

Wybuch wojny paradoksalnie daje mu poczucie wolności, ponieważ oznacz brak ojca, który wcześniej ją krępował. Innym ważnym wydarzeniem silnie oddziałującym na życie Baryków jest rewolucja bolszewicka. Nieodpowiedzialny i nierozważny Cezary aktywnie się w nią angażuje i pomaga bolszewikom, zachłystując się ich brutalnością i postrzegając jako wyzwolicieli. Młodzieniec nie rozumie, że rewolucja oznacza upadek miasta, chaos i wszechobecną śmierć, a przemoc, zamiast go odrażać – fascynuje.

Z powodu rewolucji życie Baryków staje się skrajnie trudne, co obciąża przede wszystkim matkę, która całe swoje siły poświęca na zapewnienie synowi jako takich warunków do życia. Rewolucja niszczy Jadwigę nie tylko pod względem psychicznym, przyczyniając się do samotności i zwątpienia, ale również fizycznym, doprowadzając do kompletnego braku i sił. Z jej powodu zarekwirowano mieszkanie Baryków, a ona musi każdego dnia starać się o zdobycie pożywienia, aż w końcu zostaje schwytana i skazana na ciężkie prace za ukrywanie skarbu, przez co w końcu umiera z wycieńczenia.

Widać zatem, że wybuch I wojny światowej oraz wybuch rewolucji bolszewickiej to dwa wydarzenia, które całkowicie zmieniają losy Cezarego, Jadwigi i Seweryna. W przypadku Cezarego pozwoliły na poczucie beztroski i umożliwiły życie bez kontroli rodziców, a Jadwigę zmusiły do heroicznych wyrzeczeń, samotności i skrajnie trudnego poświęcenia, aby utrzymać syna i samą siebie. Rewolucja i wojna z całą pewnością odcisnęły trwałe piętno na rodzinie Baryków.

Pożegnanie z Marią

W „Pożegnaniu z Marią” autor opisuje obraz Warszawy w czasie nazistowskiej okupacji, kiedy Polacy stali się uzależnieni od Niemców. Na podstawie relacji narratora i jednocześnie głównego bohatera obserwujemy, jak okupanci organizują życie społeczne i gospodarcze w taki sposób, aby za pośrednictwem totalitarnych mechanizmów zniewolenia zapewnić sobie jak najwięcej korzyści. Z tego względu Polacy muszą konsultować każde swoje przedsięwzięcie z Niemcami bądź posuwać się do oszustw, co często zresztą robią.

Ten, kogo okupanci uznają za niebezpiecznego lub niewygodnego z ich punktu widzenia, ryzykuje, że stanie się ofiarą łapanki i znajdzie się w getcie bądź w obozie koncentracyjnym. Bojący się o swoje życie Warszawiacy są terroryzowani, przerażeni, wystraszeni i bierni, czego symbolem są pustki na ulicach i pozamykane okna w domach. Powszechnym zjawiskiem mającym wzbudzić strach w społeczeństwie są łapanki, polegające na pochwytywaniu przez Niemców przypadkowych ludzi i wywożeni ich do obozów. W totalitarnym systemie obywatele posuwają się do kłamstw i szemranych interesów, aby dzięki wojnie osiągnąć osobiste korzyści.

Przykładem tego typu bohaterów są właściciele sklepów i przedsiębiorstw, którzy oszukują klientów, wyzyskują pracowników, dają łapówki i wchodzą w układy. Podobnie robią szeregowi pracownicy i przeciętni ludzie, czego dowodem jest Inżynier. Ponadto mieszkańcy Warszawy handlują z ludźmi osiedlonymi w getcie, a w mieście istnieje rynek handlu ludźmi. Mechanizmy systemu totalitarnego zorganizowanego w Polsce w efekcie II wojny światowej i niemieckiej okupacji decydują, że warszawiacy przyjmują bezprawie jako obowiązujący w społeczeństwie system, gdzie kombinowanie, spryt, obchodzenie prawa, uległość i bierność są codziennością.

Z kolei ryzyko pochwytania przez Niemców prowadzi do tego, że żyje się w ciągłym strachu i na każdym kroku trzeba na siebie uważać. W obliczu niemieckiego totalitaryzmu ludzie traktują się nawzajem jak narzędzia i zatracają własną moralność, przeistaczając się w pozbawione uczuć i emocji istoty. Powszechna jest niezdolność do empatii i brak współczucia, czego najlepszy przykład stanowi Tadek, który jak gdyby nigdy nic stwierdza, że zagazowano jego ukochaną i nie przejmuje się tym zbytnio. W „Pożegnaniu z Marią” mamy zatem do czynienia z okrutnie niszczącym pod względem moralnym wpływem II wojny światowej i okupacji niemieckiej w jej trakcie.

Zdążyć przed Panem Bogiem

„Zdążyć przed Panem Bogiem” ma formę wywiadu przeprowadzonego przez autorkę z Markiem Edelmanem – słynnym kardiochirurgiem, który przez pryzmat przeżyć wojennych opowiada o swojej pracy lekarskiej. Okazuje się, że doświadczenia Holocaustu odcisnęły silne piętno na jego postawie i podejściu do codziennych lekarskich obowiązków. W trakcie II wojny światowej Marek Edelman z własnej woli żył bowiem w getcie i pełnił tam rolę gońca szpitalnego. Jego zadaniem jako członka Żydowskiej Organizacji Bojowej było ratowanie z transportów jadących do obozów koncentracyjnych ludzi, którzy mogą być przydatni dla funkcjonowania organizacji.

Był zatem odpowiedzialny za życie drugiego człowieka i dążył do tego, aby ocalić tyle istnień, ile tylko się da. W trakcie pobytu w getcie Marek Edelman towarzyszył prawie pół miliona osobom w ich drodze na śmierć, co miało ogromny wpływ na jego późniejsze życie. Mianowicie po wojnie główny bohater „Zdążyć przed Panem Bogiem” postanawia zostać lekarzem, aby kontynuować swoją misję rozpoczętą w trakcie wojny i dalej móc ratować życie innych ludzi.

Jako lekarz pragnie być odpowiedzialny za los drugiego człowieka i chce go jak najbardziej przedłużyć, tak jak to robił w getcie. Marek Edelman szczególnie mocno angażuje się w przypadki osób znajdujących się na krawędzi śmierci, których chce za wszelką cenę uratować, czego się nauczył podczas wojny. To ona uświadomiła mu, że ludzkie życie to najwyższa wartość, o którą należy walczyć ze wszystkich sił i bez względu na okoliczności.

Podsumowanie

Wydarzenia historyczne mają duży wpływ na życie bohaterów literackich. W ogromnej mierze je zmieniają i kreują nową rzeczywistość, do której muszą przystosować się bohaterowie. Wydarzenia historyczne mogą być zarówno szansą wykorzystaną w sposób pozytywny i z korzyścią dla siebie oraz innych, co było widać w „Lalce” oraz „Zdążyć przed Panem Bogiem”, jak i czynnikiem destrukcyjnym, który sprowadza tragedię na bohaterów, czego potwierdzenie stanowią dzieła „Pożegnanie z Marią” oraz „Przedwiośnie”. W kontekście wniosków należy równie zauważyć, że pisarze najczęściej sięgają po spektakularne wydarzenia historyczne, takie jak wojny, rewolucje czy powstania.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. T. Borowski, Pożegnanie z Marią, [w:] T. Borowski, Wybór opowiadań, Warszawa 1994, s. 25-57.
2. H. Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, Kraków 2008.
3. B. Prus, Lalka, Kraków 2007.
4. S. Żeromski, Przedwiośnie, Warszawa 2006.

II Literatura przedmiotu:
1. B. Drabarek, J. Falkowski, A. Stachowicz, Język polski. 100 bohaterów lektur, Warszawa 2004, s. 27-32, 114- 118, 397-401, 438-442.
2. A. Hutnikiewicz, „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego, Warszawa 1971.
3. U. Lementowicz, Opowiadania Tadeusza Borowskiego, Lublin 2012, s. 13-17.
4. U. Lementowicz, Zdążyć przed Panem Bogiem, Lublin 2012.
5. E. Paczoska, Lalka czyli rozpad świata, Warszawa 2008, s. 76-100.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Wydarzenia historyczne mają silny wpływ na życie bohaterów literackich.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) „Lalka”: powstanie styczniowe i kampanie napoleońskie jako wydarzenia, które odgrywają ważną rolę w życiu Stanisława Wokulskiego oraz Ignacego Rzeckiego.
b) „Przedwiośnie”: wybuch I wojny światowej, a następnie rewolucji bolszewickiej w Baku jako wydarzenia, które niszczą życie rodzinne Baryków i degradują ich finansowo.
c) „Pożegnanie z Marią”: II wojna światowa i okupacja niemiecka jako tragiczne wydarzenia, które niszczą moralność, wprowadzają obojętność na śmierć i zmuszają do posługiwania się kłamstwem oraz oszustwem.
d) „Zdążyć przed Panem Bogiem”: wydarzenia z getta jako wielkie brzemię, które niesie ze sobą Marek Edelman jako lekarz walczący ze śmiercią na wszelkie możliwe sposoby.

3. Wnioski:
a) Wydarzenia historyczne ogromnej mierze je zmieniają życie bohaterów literackich i kreują nową rzeczywistość, do której muszą się oni przystosować.
b) Wydarzenia historyczne mogą być zarówno szansą wykorzystaną w sposób pozytywny i z korzyścią dla siebie oraz innych, jak i czynnikiem destrukcyjnym, który sprowadza tragedię na bohaterów.
c) Pisarze najczęściej sięgają po spektakularne wydarzenia historyczne, takie jak wojny, rewolucje czy powstania.