Historyczne zwycięstwa i porażki Polaków w literaturze i malarstwie

Historia Polski jest długa, bogata, burzliwa i bardzo różnorodna, ponieważ z jednej strony pojawiają się w niej wielkie i chwalebne zwycięstwa, a z drugiej szereg klęsk prowadzących do upadku naszego kraju. Wśród najważniejszych sukcesów należy wymienić bitwę pod Grunwaldem z Krzyżakami, starcie pod Wiedniem z Turkami, odzyskanie niepodległości w 1918 r. i odbudowę państwa polskiego oraz Bitwę Warszawską przeciwko bolszewikom, a jeśli chodzi o porażki, to najbardziej brzemienna w skutkach była utrata niepodległości spowodowana trzema rozbiorami pod koniec XVIII w. i cała II wojna światowa, w wyniku której straciliśmy miliony obywateli i pomimo złożonej ofiary zostaliśmy sprzedani komunistom.

Polskie klęski i zwycięstwa znajdują swoje odzwierciedlenie nie tylko na kartach opracowań historycznych, ale również w literaturze i sztuce, która ukazuje je w kontekście patriotycznych postaw rodaków. W trakcie dzisiejszego wystąpienia zamierzam dokładniej przeanalizować ten temat, odwołując się do wybranych dzieł kultury.

Pieśń o spustoszeniu Podola

„Pieśń o spustoszeniu Podola” za pomocą inwokacji podmiot liryczny zwraca się do Polaków, nawiązując do krwawego ataku Tatarów z 1575 roku, kiedy to uprowadzono 35 tys. osób, przede wszystkim chłopów. Utwór przedstawia przeciwników jako okrutnych najeźdźców i krytykuje ich bezwzględną postawę. Przestrzega przed zostawieniem tej sprawy w spokoju i podkreśla, jak ważna w tej sytuacji jest zemsta na wrogach. Podmiot liryczny wyraża opinię, że istnieje szansa na skuteczną odpowiedź najeźdźcy, jednak aby osiągnąć sukces na tym polu, szlachta musi się poczuć do obowiązku patriotycznego.

W „Pieśni o spustoszeniu Podola” klęska narodowa, jaką bez wątpienia był najazd tatarski w 1575 roku, zostaje wykorzystana przez Kochanowskiego w sposób aluzyjny, aby pod jej pretekstem odnieść się do ówczesnego stanu państwa i problemów dotykających I Rzeczpospolitą, a także podbudować utracone morale Polaków i wezwać ich do walki. Wyraźnie widać bowiem ostrzeżenie przed lekkodusznym i bezmyślnym działaniem szlachty, które może mieć negatywny wpływ na losy kraju. Podmiot liryczny przestrzega również przed naszymi narodowymi wadami, takimi jak brak zainteresowania sprawami Polski, nieumiejętność skutecznego działania, niezdolność do strategicznego myślenia i niemożność wyciągania wniosków z zaistniałych sytuacji.

Podsumowując, „Pieśń o spustoszeniu Podola” wspomina polską klęskę najazdu tatarskiego, aby nawoływać do walki z najeźdźcą, uświadomić czytelnikom konieczność bicia się o Polskę i zbudowania silnego oraz sprawnego państwa, a także po to, aby wskazać na błędy i wady rodaków.

Potop

Z kolei ważne polskie zwycięstwo odniesione pod Jasną Górą w 1655 r. w wojnie polsko-szwedzkiej przedstawia „Potop”. Powieść Henryka Sienkiewicza prezentuje ją w sposób zbeletryzowany i zmitologizowany, aby podkreślić patriotyczną postawę Polaków w obliczu śmiertelnego zagrożenia. Autor po kolei opisuje kolejne etapy ataku, począwszy od przygotowań poczynionych przez zakonników, poprzez pierwsze ostrzały potężnego szwedzkiego wojska, skończywszy na jego porażce i wycofaniu się. Mamy tu do czynienia zarówno ze scenami walk i ostrzałów, jak i dyplomatycznymi pertraktacjami pomiędzy zakonnikami a sprzymierzeńcami szwedzkiego króla.

Henryk Sienkiewicz sakralizuje obronę Jasnej Góry, dając do zrozumienia, że zwycięstwo zostało osiągnięte nie tylko za sprawą bohaterskich działań szlachty i duchowieństwa, ale również dzięki wstawiennictwu samego Boga. Sakralizacji służy śpiewana w najtrudniejszych chwilach przez obrońców klasztoru staropolska pieśń „Bogurodzica”, która dodaje im otuchy do walki i jednocześnie zniechęca przeciwników, a także nabożeństwa i błogosławieństwa odprawiane przez księdza Kordeckiego oraz fakt, że w chwili oblężenia, Szwedzi widzą unoszący się ku niebu klasztor, a następnie Maryję strzegącą Jasną Górę.

Ostatecznie początkowa, olbrzymia przewaga Szwedów z dnia na dzień maleje, a tysiące szwedzkich żołnierzy ginie, aż w końcu ich wojska całkowicie tracą ochotę do walki i wycofują się z oblężenia. Zwycięstwo obrońców to efekt ich braterstwa, niezłomności, odwagi, gotowości do bezwzględnej walki o najważniejsze ideały i niechęci do zdrady. O ich męstwie świadczy wytrwałość w decyzji o walce z agresorem, brak zgody na poddanie się i heroiczna obrona przed groźnymi atakami Szwedów. Warto także zwrócić uwagę na doskonałą taktykę i mądrość zakonników, którzy potrafią skutecznie przeciwstawić się wrogowi dysponującemu o wiele potężniejszymi siłami.

Sakralizacja, mitologizacja i heroizacja zwycięstwa pod Jasną Górą służą uwzniośleniu polskiego oręża i przypomnieniu o wielkich polskich zwycięstwach, co wpisuje się w ideologiczne założenie „Potopu” jako powieści stworzonej „ku pokrzepieniu serc”, mającej wzmocnić morale Polaków w obliczu walk narodowowyzwoleńczych podczas zaborów. Wszystko to pozwala stwierdzić, że „Potop” posługuje się mitologizacją i heroizacją. Z kolei fakt, że u Sienkiewicza polskie zwycięstwo służy oddziaływaniu na postawy czytelników, upodabnia „Potop” do „Pieśni o spustoszeniu Podola”.

Cud nad Wisłą 15 sierpnia 1920 roku

W bardzo zbliżony sposób do powieści Sieniewicza wielkie polskie zwycięstwo, jakim była Bitwa Warszawska 1920 roku, ilustruje obraz Jerzego Kossaka zatytułowany „Cud nad Wisłą 15 sierpnia 1920 roku”. Przedstawia on scenę bitewną, w trakcie której na jednym z nadwiślańskich pól polska piechota naciera na nadchodzący tłum bolszewików. Na pierwszym planie znajdują się polscy żołnierze agresywnie i z zapałem nacierający na przestrasznych i błagających o litość przeciwników, a w oddali widać toczące się walki pomiędzy żołnierzami polskimi i rosyjskimi.

Polacy dumnie i z wypiętą piersią ruszają do ataku, a wśród nich można znaleźć nawet dziewczęta i młodzież. Uniesione w górę ręce żołnierzy oraz wypiętrzenie ich postaci ponad ziemię sprawia wrażenie wręcz pomnikowego przedstawienia walczących Polaków. Na samym szczycie wypiętrzonych żołnierzy znajduje się ksiądz unoszący w górę krzyż, co wraz z Matką Boską spoglądającą z nieba wskazuje, że tak jak w „Potopie”, tak i na obrazie Kossaka polskie zwycięstwo jest ukazane za pomocą sakralizacji.

Podsumowanie

W tekstach kultury dominuje heroiczny sposób ilustrowania polskich zwycięstw i klęsk. Co istotne, zarówno porażki, jak i sukcesy naszego narodu mogą być ukazywane są w ten sposób, co widać w „Reducie Ordona”, „Potopie” i na obrazie Kossaka. Poza tym można wyróżnić alegoryczne ujęcie obecne w „Pieśni o spustoszeniu Podola”. Bez względu na różnice należy zauważyć, że każde przedstawione dziś dzieło podkreśla potrzebę walki o wolność, a większość z nich – poza pieśnią Kochanowskiego – uwydatnia odwagę, patriotyzm, poświęcenie i często heroizm Polaków w działaniach na rzecz dobra ojczyzny.

W kontekście wniosków należy również zauważyć, że zarówno polskie klęski, jak i zwycięstwa są dla artystów sposobem na podniesienie rodaków na duchu, zwiększenie ich morale, dodanie im woli walki oraz uświadomienie im, że przy odpowiednim wysiłku są stanie zmienić bieg historii na lepsze.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Kochanowski Jan, Pieśń o spustoszeniu Podola, dostęp online: http://literat.ug.edu.pl/jkpiesni/030.htm,
2. Kossak Jerzy, Cud nad Wisłą 15 sierpnia 1920 roku, dostęp online: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Kossak_Jerzy/Images/Cud_nad_Wisla.jpg, 15.03.2015,
3. Sienkiewicz Henryk, Potop, Kraków, Zielona Sowa, 2007, ISBN 8371699160.

II Literatura przedmiotu:
1. Bajor Alwida Antonina, „Duch na Laudzie nie wygasa”… (Na tropach Sienkiewiczowskiego „Potopu”), Magazyn Wileński, 1994, nr 20, s. 5-9,
2. Farent Tadeusz, Fraszki, pieśni, treny Jana Kochanowskiego, Lublin, Biblios, 2010, ISBN 9788386581665, s. 35-40,
3. Historia, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004, ISBN 8373273948, s. 123-125.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Polskie klęski i zwycięstwa ukazywane są w kontekście patriotycznych postaw Polaków.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Pieśń o spustoszeniu Podola: aluzyjnie ukazana polska klęska w postaci najazdu tatarskiego z 1575 r. jako pretekst do skłonienia Polaków do walki, zwiększenia ich morale oraz wskazania na błędy szlachty i wady rodaków.
b) Reduta Ordona: heroizacja i mitologizacja powstańców listopadowych, którzy pomimo przewagi przeciwników z poświęceniem bronią ojczyzny.
c) Potop: heroizacja, sakralizacja i mitologizacja polskiego zwycięstwa podczas obrony Jasnej Góry jako jeden z elementów składających się na powieść „ku pokrzepieniu serc”.
d) Cud nad Wisłą 15 sierpnia 1920 roku: heroizacja i sakralizacja Bitwy Warszawskiej jako wielkiego zwycięstwa odniesionego dzięki postawie żołnierzy i pomocy Opatrzności.

3. Wnioski:
a) Polskie klęski i zwycięstwa ukazywane na różne sposoby, a dominuje wśród nich heroizacja i mitologizacja.
b) Ilustrując polskie zwycięstwa i porażki, artyści podkreślają potrzebę walki o wolność.
c) Wszystkie dzieła poza „Pieśnią o spustoszeniu Podola” uwydatniają odwagę, patriotyzm, poświęcenie i często heroizm Polaków w działaniach na rzecz dobra ojczyzny.
d) Zarówno polskie klęski, jak i zwycięstwa są dla artystów sposobem na podniesienie rodaków na duchu, zwiększenie ich morale, dodanie im woli walki oraz uświadomienie, że przy odpowiednim wysiłku są stanie zmienić bieg historii na lepsze.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *