Choroba jako temat literacki. Przedstaw motyw na wybranych przykładach z różnych epok

Choroba w życiu większości z nas odegrała lub odegra ważna rolę. Nie tylko jako osobiste doświadczenie, gdyż problemy ze zdrowiem najbliższych osób stają się trudnym przeżyciem, niejednokrotnie tragicznym, pełnym cierpienia i strachu. Jednocześnie jest to ważne życiowe doświadczenie, ponieważ w kryzysowym momencie docenia się rzeczy, które kiedyś nie miały większego znaczenia. To, jak przebiega choroba i walka z nią, zależy od podejścia chorego i jego otoczenia do samego faktu choroby. Tematem mojej pracy jest „Choroba jako doświadczenie życiowe”. Pragę zaprezentować go na podstawie trzech utworów literackich: „Kamizelka” Bolesława Prusa, „Oskar i pani Róża” Erica-Emmanuela Schmitta oraz „Dżumy” Alberta Camusa. W każdym z wymienionych dzieł motyw choroby odgrywa w życiu bohaterów kluczową rolę, warunkując ich stosunki z innymi ludźmi, spojrzenie na świat i na samego siebie.

Kamizelka

W noweli „Kamizelka” Bolesław Prus ukazuje małżeństwo urzędnika i nauczycielki, żyjące bardzo skromnie, ale szczęśliwie. Momentem zwrotnym w ich ułożonej i spokojnej egzystencji stała się choroba mężczyzny. Zdiagnozowane przez lekarza niegroźne przeziębienie w rzeczywistości okazało się ciężką dolegliwość, która osłabiała go z dnia na dzień coraz bardziej. Próby zbagatelizowania problemu i wzajemne oszukiwanie się o nieszkodliwości objawów choroby zdominowały życie małżeństwa. Kiedy lekarz dał kobiecie do zrozumienia, że nie ma szans na wyleczenie męża, ta zrozumiała, że jedyne, co może zrobić, to dawać choremu nadzieję. Miernikiem stanu zdrowia dla chorego była jego ulubiona kamizelka, dzięki której widział, czy chudnie.

Mężczyzna załamywał się coraz bardziej, kiedy zapinając ją, zauważał utratę wagi ciała, co świadczyło o postępującej chorobie. Dlatego też, by nie martwić żony, przesuwał sprzączkę w kamizelce, by zatrzeć ten smutny fakt. Zaś żona, by ochronić go przed załamaniem, skracała od niej pasek w tym samym celu. Obydwoje nawzajem oszukiwali się z obawy o utratę nadziei na wyleczenie mężczyzny. Nowela Bolesława Prusa przepełniona jest wieloma emocjami, związanymi z miłością między małżonkami, poczuciem bezsilności wobec postępującej choroby oraz poczuciem odpowiedzialności za drugą osobę. Zaskakujące pogorszenie się stanu zdrowia mężczyzny, brak konkretnej diagnozy i nieudana próba pomocy przez lekarza powodują, iż życie małżeństwa zmienia się diametralnie.

Okazało się, że przyczyną tak złego samopoczucia mężczyzny jest niedoleczone w przeszłości zapalenie płuc. Każdego dnia jego organizm był coraz słabszy – krwotoki i omdlenia nie pozwalały mu normalnie funkcjonować. Obydwoje zaczęli przynosić pracę do domu, by jak najwięcej czasu spędzać razem, jednak z czasem chory nie był w stanie wykonywać żadnych obowiązków. Kobieta, mając świadomość, jak poważny jest stan zdrowia męża, ukrywała przed nim fakt, że niedługo umrze. Całe życie – zawodowe i rodzinne podporządkowane było chorobie mężczyzny. Tytułowa kamizelka stała się symbolem ich miłości i nadziei, ponieważ obydwoje wykorzystywali ją do oszukiwania siebie nawzajem.

Ciężka choroba mężczyzny w bardzo krótkim czasie sprawiła, że szczęśliwe małżeństwo zachowało jedynie pozory tego szczęścia, w rzeczywistości przepełniając się poczuciem bezsilności i strachu. Mimo to obydwoje byli ze sobą do ostatniego dnia, wspierając się nawzajem, a ich uczucie zapewne było silniejsze niż kiedykolwiek. Choroba, jako kolejne życiowe doświadczenie uświadomiła żonie, jak bardzo kocha męża i jak wiele jest w stanie dla niego zrobić i ile znieść. Mężczyzna zaś bardziej niż kiedykolwiek docenił życie i jego główną wartość, jaką jest małżeństwo z ukochaną. W obliczu choroby nawet małe rzeczy budzą więc potężną radość i bardzo silnie zbliżają ludzi.

Oskar i pani Róża

Opowieść Erica- Emmanuela Schmitta „Oskar i pani Róża” przedstawia zmagania z chorobą dziesięcioletniego chłopca leżącego w szpitalu. Chory na nowotwór, któremu nie przyjął się przeszczep, zmaga się z niezrozumiałymi dla siebie kwestiami, dotyczącymi życia i śmierci. Jako dziecko, mające prawo pytać o wszystko, co je otacza, Oskar jest wyjątkowo bezpośredni, mówi o swojej śmierci, pyta o nią swoich rodziców i wszystkie osoby będące w szpitalu. Jednocześnie zauważa, że ludzie unikają tego tematu, udają, że nie słyszą, bojąc się odpowiedzi. Jedyną szczerą osobą okazuje się ciocia Róża, wolontariuszka w szpitalu, którą Oskar traktował jako swoją przyjaciółkę.

o ona namawia chłopca do rozmowy z Panem Bogiem, pisaniem do niego listów z prośbami o pomoc i przysługi w kwestiach duchowych. Po dwunastu dniach od nieudanej operacji Oskar umiera, pogodzony z tym faktem, mimo tak młodego wieku. Podczas pobytu w szpitalu przez kilkanaście dni poznaje życie bardziej niż niejeden dorosły człowiek. Nie tylko sam jest bardzo bezpośredni i ciekawy wszystkiego, ale tego samego spodziewa się od innych. Nie mogąc zrozumieć, dlaczego rodzice nie są wobec niego szczerzy, nazywa ich tchórzami. Chłopiec zauważył, że wszyscy boją się z nim rozmawiać o chorobie, ignorują ten temat, mimo że jest ona część jego samego. Czuje się winny, że przeszczep się nie przyjął, a on sam stał się ciężarem dla szpitala.

Zauważając przerażenie w oczach rodziców, ich rozpacz i wewnętrzny ból, Oskar widzi w sobie potwora, a rodzicom zarzuca, że potrafią kochać go tylko wówczas, kiedy jest zdrowy. Choć chłopiec ma momenty załamania i poczucia niesprawiedliwości, to dzielnie walczy i próbuje zrozumieć otaczającą go rzeczywistość. Rozmawiając z Bogiem, chłopiec stwierdził, że podczas pobytu w szpitalu doświadczył wszystkich okresów życia człowieka. Od dzieciństwa, przez dojrzałość, dorosłość aż do starości. Każdy z tych etapów rządzi się swoimi prawami, ukazuje człowiekowi nowe rzeczy, budzi inne emocje. Kolejny okres to nowe doświadczenia, decyzje oraz rozczarowania.

Oskar wyobrażał sobie każdy z nich i przeżywał, jakby w istocie z każdą godziną stawał się coraz starszy. Jego życie było życiem „w pigułce”. „Oskar i pani Róża” Eric-Emmanuela Schmitta to opowieść o chorobie i śmierci. Wzbudza ogrom emocji, ponieważ dotyczą one małego chłopca. Główne przesłanie książki mówi, iż ważniejsze od tego, by wyzdrowieć, jest nauczyć się godzić z chorobą i śmiercią. Według tej zasady Oskar przeżywał swoje ostatnie dni, które dzięki towarzystwu i pomocy pani Róży stały się przygodą, poznawaniem życia i próby go zrozumienia. Nie da się ukryć – Oskar cierpiał z powodu, jednak zmarł, doświadczając cierpienie fizyczne, a nie duchowe, bo ufał Bogu i wierzył, że śmierć to jeszcze nie koniec.

Dżuma

Ostatnim omówionym przeze mnie dziełem będzie „Dżuma”. Teoretycznie powieść dotyczy dramatycznych losów mieszkańców opętanego dżumą miasta Oran, lecz pod tą warstwą kryje się warstwa symboliczna, pozwalająca w sposób paraboliczny postrzegać chorobę jako symbol zła. Takie wnioski można wyciągnąć na podstawie motta utworu i słów Tarrou, który stwierdza, że każdy człowiek niesie w sobie cząstkę choroby i tym samym może zarazić innych. Choroba uosabia wszystko, co złe i co bez najmniejszego ostrzeżenia może spotkać ludzi, a więc nie tylko epidemię, ale również kataklizmy naturalne, wojny czy klęski żywiołowe.

W powieści Camusa choroba jest strachem, śmiercią i źródłem zła dziesiątkującym setki tysięcy niewinnych ludzi. Epidemia nie ma tu ideologicznego ani religijnego podłoża, a nawet wydaje się całkowicie absurdalna i nieprzewidywalna, a przez to groźna, lecz mimo to ostatecznie przegrywa i ustępuje. Ważne są postawy ludzi w jej obliczu, którzy pomimo dziejącego się wokół nich dramatów potrafią dochować wierność człowieczeństwu i sprzeciwić się złu bez względu na to, czy uda się je pokonać. Mają oni świadomość, że nie można odsuwać od siebie zła i trzeba eliminować je w zarodku, aby nie rozprzestrzeniło się na innych ludzi.

Zachowanie doktora Rieuxa i jego sprzymierzeńców wynika więc z czystego humanizmu i ludzkiego obowiązku rozumianego jako konieczność niwelowaniu choroby, czyli zła, aby nie rozprzestrzeniło się w większym stopniu. Inna teoria mówi, że fabuły „Dżumy” jest choroba II wojny światowej, na co mógłby wskazywać kontekst powstania utworu. Wydano ją bowiem w 1947 roku, a więc zaledwie 3 lata po oficjalnym zakończeniu największego konfliktu zbrojnego w dziejach ludzkości. Podobnie jak na wojnie, tak i w powieści Camusa epidemia jest bowiem czymś powszechnym, a ludzie egzystują w ciągłym strachu o swoje życie.

Zarówno metafora dżumy jako zła, jak i wojny, służy do ukazania uniwersalnych postaw ludzkich wobec zagrożenia i doświadczeń granicznych. W skrajnych sytuacjach zawsze znajdują się osoby, które są gotowe do największego i bezinteresownego poświęcenia na rzecz drugiego człowieka, czego przykładami są postaci doktora Rieuxa, Tarrou czy Rambert, a także ludzie tchórzliwi, egoistyczni i dbający wyłącznie o siebie, tak jak robi to chociażby Cottard. Postaci doktora Rieuxa i jego kompanów mają na celu uświadomienie czytelnikowi, że wobec zagrożenia i zła należy podejmować postawy humanitarne i mające na celu uratowanie godności ludzkiej, bo taki jest obowiązek każdego z nas. Wszystko to pokazuje, jak bardzo uniwersalny i różnorodny charakter ma choroba zilustrowana przez Camusa.

Podsumowanie

W przedstawionych utworach literackich choroba stała się głównym, a nawet jedynym czynnikiem warunkującym funkcjonowanie bohaterów, stosunki z innymi ludźmi i stan psychofizyczny. Tytułowy bohater powieści Erica-Emmanuela Schmitta, dziesięcioletni Oskar, traktował chorobę jako część siebie. Nie walczył z nią i się nie poddawał. Mimo iż nie czuł wsparcia najbliższych osób i był młodym chłopcem, radził sobie doskonale. W zupełnie innej sytuacji znalazł się bohater „Kamizelki” Bolesława Prusa – zaskoczony chorobą, pełen obaw i strachu przed nią radził sobie tylko dzięki sile, jaką dawała mu jego żona. Wzajemne wsparcie dodawało obojgu sił w walce z chorobą. W obu przypadkach chorzy zmarli, jednak ich pogarszający się stan zdrowia stał się okrutnym, ale ważnym doświadczeniem życiowym dla nich i ich najbliższych. Z kolei choroba w postaci dżumy stała się źródłem powszechnej śmierci i sposobem na metaforyczne ujęcie tematyki moralno-egzystencjalnej. W przedstawionych utworach każdy z bohaterów walczy o swoje życie z chorobą, która – jak stanowi hasło życiowe małego Oskara – jest częścią chorego, z którą można wygrać tylko wówczas, gdy człowiek się z nią pogodzi.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:

  1. Camus Albert, Dżuma, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2003, ISBN 8306030253.
  2. Prus Bolesław, Kamizelka, [w]: Nowele wybrane, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976, s. 55-65.
  3. Schmitt Eric-Emmanuel, Oskar i Pani Róża, Kraków, Znak, 2002, ISBN 8324003983.

II Literatura przedmiotu:

  1. Lementowicz Urszula, Dżuma Alberta Camusa, Lublin, Biblios, 2012, ISBN 9788386581924, s. 17-31, 37-43,
  2. Szweykowski Zygmunt, Bolesława Prusa opowiadania i nowele [w]: Nowelistyka Bolesława Prusa, Kulczycka- Saloni Janina (red), Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1969, s. 174-183.
  3. Kamiński Marek, http://dkk.wimbp.lodz.pl/index.php/recenzje/213-dkk/recenzje/oskar-i-pani-roza-eric-emmanuel-schmitt/1413 , [dostęp: 21.02.2014]

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Choroba jako jedno z doświadczeń, które spotyka człowieka, warunkuje jego życie osobiste, zawodowe i społeczne, zmienia patrzenie na świat oraz na innych ludzi.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Wstęp – Choroba to doświadczenie dotykające każdego człowieka, w pośredni lub bezpośredni sposób, przebiegające w sposób zależny od działań chorego oraz wsparcia ze strony innych osób.
b) Miłość miedzy małżonkami jako narzędzie walki z postępującą chorobą, na podstawie „Kamizelki” Bolesław Prusa.
c) Pogodzenie się z chorobą, dziecięca ciekawość świata i ufność Bogu jako sposób na spędzenie ostatnich dni życia po nieudanej operacji.
d) Epidemia dżumy jako choroba, która dziesiątkuje ludzie, wymusza podejmowanie skrajnych decyzji i wyborów życiowych oraz może być rozumiana w metaforyczny sposób.

3. Wnioski:
a) Choroba jako ciężkie doświadczenie życiowe mogące pozytywnie wpływać na relacje między ludźmi – pogłębiać uczucia i przyjaźnie i wartościując rzeczy wcześniej niedoceniane.
b) Świadomość złego stanu zdrowia jako czynnik motywujący do poznania świata i szybszego dorastania.
c) Choroba jako skrajna sytuacja życiowa.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *