Dziennik, pamiętnik i list, jako źródło wiedzy o autorze

Dziennik i pamiętnik to formy literatury stosowanej, polegające na opisywaniu wydarzeń, w których brał udział autor. Z własnej perspektywy opowiada on o tym, co mu się przydarzyło, przedstawiając własne przeżycia i reakcje na otaczającą go rzeczywistość. Różnica pomiędzy dziennikiem a pamiętnikiem polega na tym, że dziennik pisany jest na bieżąco, a pamiętnik tworzy się z perspektywy czasu, po upłynięciu kilku miesięcy lub lat od analizowanych zdarzeń. Z kolei list to rodzaj korespondencji, szczególnie popularny przed nastaniem ery powszechnej komputeryzacji i Internetu. Jako że dziennik, pamiętnik i lis to bardzo osobiste formy, na ich podstawie można uzyskać szeroką wiedzę o ich autorze.

Cierpienia młodego Wertera

Tytułowy bohater „Cierpień młodego Wertera” to wrażliwy młodzieniec szaleńczo zakochany w pewnej pięknej, lecz zaręczonej dziewczynie o imieniu Lotta. Werter wszystkie swoje uczucia opisuje w korespondencji wysyłanej do serdecznego przyjaciela – Wilhelma. Każdy list jest opatrzony dokładną datą, imieniem i nazwiskiem nadawcy i autora, a ponadto można w nich dopatrzyć się przypisów.

W ten sposób czytelnik ma wrażenie, że korespondencja jest wiarygodna i że naprawdę pisał ją Werter. W listach tytułowy bohater opisuje przede wszystkim swoje przeżycia i uczucia związane z Lottą, co obrazuje jego romantyczną wrażliwość. Na początku jest to korespondencja pełna szczęścia, w której widać olbrzymią radość spowodowaną możliwością bliskiego obcowania z ukochaną. Widzimy, jak Werter upaja się każdą chwilą spędzoną z Lottą, traktując je jak największy skarb w swoim życiu.

Niedługo potem ton listów ulega jednak zmianie, na co wpływ ma przyjazd narzeczonego ukochanej. W tym momencie dane jest nam ujrzeć, jak życie młodzieńca zaczyna tracić sens. Na tej podstawie można stwierdzić, że Werter to człowiek rozchwiany emocjonalnie, niepotrafiący opanować swoich uczuć i podatny na bodźce ze świata zewnętrznego. Na bazie jego listów widać, że miewa wahania nastrojów i niezwykle mocno reaguje na impulsy, jakie płyną z otoczenia. Jest człowiekiem wyobcowanym, samotnym i nieumiejącym odnaleźć się w otaczającej go rzeczywistości.

Świat postrzega za pomocą emocji i uczuć, dyskredytując poznanie empiryczne i myślenie rozumne. Listy dowodzą, że Werter to bez wątpienia człowiek wrażliwy, wręcz egzaltowany, wyrażający postawę buntowniczą wobec świata i zwracający uwagę na los osób pokrzywdzonych oraz znajdujących się nisko w hierarchii społecznej. O jego wrażliwości świadczy nie tylko skupienie na miłości, ale również barwne opisywanie natury oraz umiejętność wczucia się w emocje i przeżycia drugiego człowieka, co odnosi się przede wszystkich do prostych chłopów.

Wylewności Wertera dowodzą liczne zwierzenia z najbardziej skrywanych tajemnic, którymi dzieli się z Wilhelmem. Warto zwrócić uwagę na język listów bohatera, doskonale oddający jego niespokojną duszę i burzliwe wnętrze. Mianowicie jest on poetycki, pełen patosu, rozlicznych metafor, porównań, wykrzyknień, apostrof skierowanych do ukochanej oraz przyjaciela i epitetów potęgujących szaloną namiętność do Lotty lub oddających jego cierpienie związane z odrzuceniem.

Z kolei nawiązania do literatury, dywagacje filozoficzno-moralne i poetyckość języka Wertera każą nazwać go człowiekiem inteligentnym, oczytanym i kulturalnym. W najbardziej emocjonalnych momentach również interpunkcja zostaje podporządkowana wyrażeniu uczuć Wertera, dlatego jest przerywana, występują liczne wielokropki, wykrzykniki i znaki zapytania. Podsumowując, listy głównego bohatera powieści Goethego ukazują go jako wielkiego romantyka przeżywającego miłość do ukochanej w sposób nad zwyczaj emocjonalny, wręcz egzaltowany.

Inny świat

„Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego ma formę pamiętnika i stanowi zapis jego wspomnień z pobytu w komunistycznym obozie pracy w latach 1940-42. Na podstawie zapisków autora czytelnik ma możliwość poznania, jak działał komunistyczny system totalitarny, zwany stalinizmem, który pochłonął dziesiątki milionów ofiar. Gustaw Herling-Grudziński opisuje jeden z elementów tego okrutnego systemu: gułag, czyli obóz pracy przymusowej przeznaczonej dla osób posądzonych o złamanie prawa. Komunistyczny system został zilustrowany przez Grudzińskiego w przerażający, pełen brutalności i jednocześnie bardzo rzeczywisty sposób, bo bazuje na prawdziwych przeżyciach autora.

W „Innym świecie” bohater pełni jednocześnie funkcję narratora opisującego wydarzenia z perspektywy pierwszej osoby. W swoim dzienniku przedstawia jednostkowe wydarzenia i ludzkie zachowania, a następnie na ich bazie wyprowadza głębokie rozważania o ogólnej naturze, co świadczy o przenikliwości jego umysłu oraz umiejętności analitycznego i syntetycznego myślenia. Jego erudycji i oczytania dowodzi natomiast fakt, że często nawiązuje do literatury, szczególnie do Biblii oraz Dostojewskiego i jego „Zapisków z martwego domu”, a także do wydarzeń historycznych, takich jak Wielka Czystka czy Rewolucja Październikowa.

Na podstawie obserwacji życia w obozie Gustaw snuje głębokie rozważania na temat moralności oraz istoty komunizmu. Mając do czynienia z ludzkimi zachowaniami w sytuacjach skrajnych, analizuje psychikę człowieka i w tym kontekście zastanawia się nad wartościami etycznymi. Główny bohater cechuje się wobec tego wielkim intelektem i jednocześnie wrażliwością oraz empatią, ponieważ potrafi wczuć się w uczucia drugiego człowieka i zrozumieć jego emocje. Wielokrotnie pod tym kątem analizuje postawy więźniów, jednak nie ocenia ich w sposób jednoznaczny, nawet jeśli są złe i niemoralne.

Gustaw jest wobec tego wyrozumiały i dobrze wie, że w nieludzkich warunkach nie jest możliwe stosowanie ludzkiej moralności. Na podstawie jego zapisków można wywnioskować, że najważniejsza jest dla niego wierność podstawowym zasadom moralnym i zachowanie człowieczeństwa, nawet w tak okrutnym miejscu, jakim jest gułag. Kiedy mówi o pomocy innym więźniom, nie heroizuje jednak swojej postawy i traktuje ją jak moralny obowiązek, a więc jest człowiekiem skromnym i pokornym.

Zbytnio nie uzewnętrznia uczuć i nie skupia się na sobie, gdyż pragnie przede wszystkim wiernie przekazać obraz rzeczywistości sowieckiego gułagu. Z tego względu posługuje się faktograficznymi informacjami i sięga po słownictwo obozowe, lecz jego język jest złożony, bo występują w nim również liryczne i poetyckie elementy, czego dowód stanowi nostalgiczny opis przyrody. Powyższa analiza pozwala stwierdzić, że w „Innym świecie” pamiętnik głównego bohatera przedstawia go jako inteligentnego i wrażliwego erudytę o przenikliwym umyśle oraz wielkiej empatii, który pomimo otaczających go okrucieństw pozostaje wierny moralności.

Co-dziennik sfrustrowanej trzydziestki

Jak można się domyślać na podstawie tytułu, „Co-dziennik sfrustrowanej trzydziestki” Kingi Matusiak ma formę dziennika, w którym autorka i jednocześnie główna bohaterka opisuje swoje codzienne życie. Z jej zapisków wyłania się obraz nowoczesnej, energicznej i dynamicznej, ale nerwowej i nieco sfrustrowanej kobiety. Mianowicie bohaterka denerwuje się, gdy sąsiedzi hałasują, krytykuje ludzi bezcelowo marnujących wiele godzin w Internecie, nie pojmuje zachowania osób spędzających weekendy w galeriach handlowych i irytuje się kolejkami u lekarza.

Autorka dziennika pragnie od życia relaksu i spokoju, dlatego nie znosi, jak zza ściany dobiegają głośne dźwięki. Otaczającą ją codzienną rzeczywistość opisuje w sposób ironiczny i sarkastyczny, a więc potrafi być dowcipna i zdystansowana do świata. Jednocześnie jest wulgarna i dużo przeklina, co świadczy, że nie ukrywa swoich uczuć i pokazuje emocje. Główna bohatera utworu to prawdziwa kobieta z krwi i kości, która nie wstydzi się swoich przeżyć i stosunku do świata, dlatego można stwierdzić, że jest bezpretensjonalna, kontrowersyjna i pewna siebie.

Dowodzi tego fakt, że często przeklina i bez ogródek nazywa ludzi idiotami bądź debilami. Ma zarazem poczucie humoru, jest zabawna i lubi żartować, szczególnie w kontekście relacji damsko-męskich. Różnice i niesnaski pomiędzy nią a jej partnerem ogrywają zresztą ważną rolę w „Co-dzienniku sfrustrowanej trzydziestki”, co wskazuje, że miłość i uczucia mają dla autorki dziennika duże znaczenie. Na podstawie jej relacji z narzeczonym można stwierdzić, że bohaterka jest stanowcza, władcza i dobrze wie, czego chce od życia, toteż wielokrotnie krytykuje mężczyznę i wyrzuca mu jego wady.

Umie wnikliwe obserwować i analizować rzeczywistość, a w szczególności relacje damsko-męskie. Zabawnie opisuje różnice pomiędzy płciami, wytykając z humorem i wielką trafnością brak porozumienia na wielu płaszczyznach. Podsumowując, Kinga Matusiak w swoim utworze przedstawia dziennik nowoczesnej trzydziestolatki, z którego wyłania się obraz kobiety bezpretensjonalnej, do bólu szczerej, zabawnej i krytycznej, ale z humorem oceniającej otaczającą ją rzeczywistość.

Podsumowanie

Dzięki dziennikowi, pamiętnikowi i listowi czytelnik może poznać osobowość, charakter, światopogląd i osobiste przemyślenia autorów. Za pomocą tych osobistych form literackich człowiek uzewnętrznia bowiem samego siebie i pozwala czytelnikowi wniknąć głęboko w swoją duszę. Dziennik, pamiętnik i list cechują się zatem szczerością wyznań i ukazują prawdziwe wnętrze autorów. Pomimo tego nie można zapominać, że w dziennikach, pamiętnikach i listach autorzy opisują nie tylko samych siebie, ale też otaczającą ich rzeczywistość.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Goethe Johann Wolfgang, Cierpienia młodego Wertera, Warszawa, Książka i Wiedza, 1996, ISBN 8366002147,
2. Grudziński Herling-Gustaw, Inny świat, Warszawa, Wydawnictwo Literackie, 2009, ISBN 9788308040249,
3. Matusiak Kinga, Co-dziennik sfrustrowanej trzydziestki, Gdynia, Novae Res, 2013, 9788377227626.

II Literatura przedmiotu:
1. Lementowicz Urszula, Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581634, s. 35-39,
2. Lementowicz Urszula, Inny świat Gustawa Herlinga Grudzińskiego, Lublin, Biblios, 2013, ISBN 9788386581993, s. 26-28,
3. List, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004, ISBN 8373273948, s. 176-177.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Dziennik, pamiętnik i list jako cenne źródło wiedzy o autorze.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Cierpienia młodego Wertera: listy pisane przez Wertera do przyjaciela Wilhelma jako uzewnętrznienie jego romantycznego wnętrza oraz emocji, uczuć i przeżyć w związku z miłością do Lotty.
b) Inny świat: dziennik głównego bohatera jako opis rzeczywistości sowieckiego łagru w odniesieniu do moralności pokazujący jego wierność zasadom etycznym i człowieczeństwu.
c) Co-dziennik sfrustrowanej trzydziestki: dziennik nowoczesnej trzydziestolatki ukazujący obraz kobiety bezpretensjonalnej, do bólu szczerej, zabawnej i krytycznie, ale z humorem oceniającej otaczającą ją rzeczywistość.

3. Wnioski:
a) Dziennik, pamiętnik i list jako opis osobowości, charakteru, światopoglądu i osobistych przemyśleń autorów.
b) Dziennik, pamiętnik i list jako formy cechujące się szczerością wyznań i ukazują prawdziwe wnętrze autorów.
c) Pamiętnik, dziennik i list jako opis autorów oraz otaczającej ich rzeczywistości.