Ideał mężczyzny w literaturze i filmie

Mężczyźni od tysięcy lat są inspiracją dla artystów, którzy od samego początku cywilizacji przedstawiają ich jako swoich bohaterów. Szczególnie wyraźnie było to widoczne w epoce antyku, gdzie pełnili oni najważniejsze funkcje społeczne i byli głównymi postaciami mitów, legend, podań oraz opowiadań. Wszelkiej maści artyści często ukazywali swoje wzorce idealnych mężczyzn, jednak tak jak w życiu nie istnieje jeden uniwersalny model ideału, tak i w literaturze i sztuce nie da się go wyodrębnić.

Ogromny wpływ na to, jak kształtuje się kreacja mężczyzny idealnego, ma kontekst epoki. W trakcie dzisiejszego wystąpienia zamierzam dokładniej omówić to zagadnienie, analizując sposób ukazywania i funkcje ideałów mężczyzny w literaturze i filmie.

Dzieje Tristana i Izoldy

Pierwszym dziełem, od omówienia którego chciałbym rozpocząć swoje rozważania, są średniowieczne „Dzieje Tristana i Izoldy”. Główny bohater to szlachetny, waleczny, lojalny, odważny i wsławiony w walce rycerz króla Marka. Najważniejsze jest dla niego oddanie władcy i spełnianie swoich powinności zgodnie z duchem średniowiecznego etosu rycerskiego. Można go więc określić ideałem ówczesnego mężczyzny, uosabiającym wszystkie najważniejsze cechy pożądane w średniowiecznym społeczeństwie.

Z powodu wywołanej przez przypadek miłości Tristan musi posuwać się do czynów, których normalnie by nie popełnili, takich jak potajemne schadzki w lesie z ukochanej, spiskowanie czy ucieczki przed licznymi pościgami. Uczucie do Izoldy to dla niego jedyna i najważniejsza wartość w życiu. Mimo że rozum podpowiada mu, aby na zawsze zerwać znajomość, serce na to nie pozwala, bo emocje i uczucia panują nad nim, a nie odwrotnie. Miłość w pełni wypełnia życie Tristana i nie daje szansy, aby się od niej uwolnić.

Bohater ma świadomość amoralności swojego postępowania, lecz uczucie jest silniejsze i uniemożliwia mu rozsądne zachowanie. Tristan traktuje swoją ukochaną w sposób niezwykle uczuciowy i opiekuńczy. Za każdym razem dba o jej bezpieczeństwo, służy jej jak damie swojego serca i otacza najwyższą troską. Udowadnia to chociażby podczas przenoszenia jej przez rzekę czy wówczas, gdy z rozpaczy posyła jej Milusia z cudownym dzwoneczkiem. Ostatecznie Tristan ginie podczas bitwy, umierając z rozpaczy, że w ostatniej chwili swojego nie może zobaczyć Izoldy.

Cierpienia młodego Wertera

Kolejnym utworem, do którego chciałbym się odwołać, są „Cierpienia młodego Wertera”. Johann Wolfgang Goethe w swoim słynnym utworze prezentuje postać tytułowego bohatera – niezwykle wrażliwego artysty o duszy poety. Werter jest przystojny i dzięki swojemu schludnemu wyglądowi skutecznie przyciąga kobiety. Posiada dobre wykształcenie, jest ambitny, kulturalny i umie odnaleźć się w towarzystwie. Werter to człowiek bardzo pewny siebie i posiadający wysokie mniemanie o sobie. Uważa się za mężczyznę lepszego od innych, a dzięki swojej wrażliwości bardziej niż przeciętny człowiek przeżywa i odczuwa emocje oraz bodźce, jakie dochodzą do niego ze świata zewnętrznego.

Jednocześnie Werter to mężczyzna bardzo rozchwiany emocjonalnie i zarazem dumny, wyniosły, a niekiedy nawet pyszny, o czym świadczy fakt, że nagabuje Lottę i Alberta. Bardzo często ulega emocjom i kieruje się nimi w swoim życiu. Najważniejsza jest dla niego miłość, bez której nie umie żyć. Nie potrafi poradzić sobie z odrzuceniem, co w konsekwencji doprowadza go do samobójstwa. Werter miewa wahania nastrojów i niezwykle mocno reaguje na impulsy, jakie płyną z otoczenia. Jest mężczyzną pewnym siebie, lecz buja w obłokach i nie stąpa twardo po ziemi. Dla swojej kobiety gotowy jest na wszystko, a jedna z jego najważniejszych cech to z całą pewnością idealizm i gotowość do poświęcenia w imię miłości.

Werter bardzo mocno się w nią angażuje i podporządkowuje jej wszystkie swoje dążenia. Charakteryzuje go duża ambicja, niezłomność i determinacja, jednak należy zauważyć, że jego dążenia kończą się tragicznie. Tytułowy bohater to z całą pewnością wielki indywidualista, który czuje się samotny w świecie i nie potrafi odnaleźć wspólnego języka z innymi ludźmi. Z jego indywidualizmem i wrażliwością łączy się bunt i walka z otaczającym ich światem, gdyż Werter przeciwstawia się skostniałym konwenansom społecznym. Wszystko to pozwala określić go jako romantyczny ideał mężczyzny. Mimo że z dzisiejszego punktu widzenia może to się wydawać dość kontrowersyjne z uwagi na zniewieściałość Wertera, to trzeba pamiętać, że w epoce romantyzmu właśnie tacy mężczyźni byli najbardziej pożądani.

Nad Niemnem

Jako ideał mężczyzny można traktować również Jana Bohatyrowicza – jednego z głównych bohaterów pozytywistycznej powieści „Nad Niemnem”. Jest on przystojny, silny i bardzo męski. Dzięki pracy, jaką codziennie wykonuje, zbudował zdrową, męską sylwetkę. Można wręcz o nim powiedzieć, że jest symbolem wigoru i energii, jaką powinien mieć każdy mężczyzna. Bohatyrowicz to bardzo zaradna i pracowita osoba. Rozsądnie i pieczołowicie opiekuje się gospodarstwem, nigdy nie mając dość swojej pracy. Poświęca się jej bez reszty i nie traktuje jej jako swoich obowiązków, lecz jako źródło szczęścia oraz satysfakcji. Uważa, że dzięki niej jest człowiekiem pełnym godności i honoru.

Oprócz typowo fizycznych cech Jana można traktować jako ideał mężczyzny również ze względu na jego osobowość. Bohatyrowicz kocha bowiem życie i jest do niego nastawiony nader optymistycznie. Ceni życzliwość, szacunek i prawość i stara się kierować tymi wartościami w życiu. Nie kłamie, jest szczery i traktuje ludzie z respektem niezależnie od tego, kim oni są. Co więcej, Jana cechuje patriotyzm – kocha swój kraj i wyraża szacunek wobec historii rodowej.

Oprócz ojczyzny ogromnym uczuciem darzy również swoją rodzinę; jest wobec niej lojalny, oddany i nader opiekuńczy. Idealnie widać to w momencie, gdy ofiarowuje Justynie poczucie bezpieczeństwa i ciepła rodzinnego. Najpierw traktuje ją jako przyjaciółkę, lecz z biegiem czasu ich uczucie staje się coraz bardziej intensywne i przeradza się w ogromną i czystą miłość. Czy właśnie poczucia bezpieczeństwa, miłości i opieki nie oczekuje większość kobiet? Wydaje mi się, że tak, dlatego uważam, że Jana Bohatyrowicza możemy traktować jako ideał i wzór mężczyzny.

Lalka

Postacią godną omówienia jest też Stanisław Wokulski. Główny bohater „Lalki” to mężczyzna z pogranicza epok, który mimo wielu szlachetnych i pozytywnych działań ponosi w życiu porażkę. Z całą pewnością można go jednak nazwać mężczyzną idealnym, gdyż wykazuje się inteligencją, pracowitością, ambicją, poświęceniem na rzecz wyższych ideałów, kreatywnością, gotowością do działania i determinacją w dążeniu do celu. Jako młodzieniec ciężko pracuje w jadłodajni u Hopfera, a jednocześnie marzy o edukacji, przez co inni pracownicy wyśmiewają go. Kiedy dzięki zaangażowaniu w naukę udaje mu się dostać na studia, nie kończy ich, ponieważ decyduje się na wzięcie udział w postaniu.

Na tej podstawie można stwierdzić, że Wokulski to romantyczny patriota gotowy do poświęcenia w imię ojczyzny. Jego patriotyzm jest jednak nie tylko romantyczny, ale również pozytywistyczny, co objawia się poprzez finansową pomoc biednym i potrzebującym, takim jak Węgiełek czy prostytutka Marianna. Z uwagi na udział w powstaniu Stanisława zesłano na Sybir, jednak paradoksalnie był to dla niego dobry czas, ponieważ mógł robić to, co najbardziej kocha, czyli pełnić funkcję naukowca. Inni sybiracy doceniali jego talent i szanowali jego dokonania. Po powrocie do Warszawy społeczeństwo, w którym zawsze czuł się zagubiony i samotny, nie przyjęło go jednak do swojego grona. Wokulski nie był bowiem akceptowany ani jako naukowiec, ani jako pracownik, ani jako powstaniec, a później również jako kupiec i arystokrata.

Najważniejszym momentem w życiu było jednak spotkanie Izabeli Łęckiej, w której zakochał się bez pamięci od pierwszego wejrzenia. W uczucie zaangażował się całkowicie, kochając wybrankę niezwykle intensywną, romantyczną i bezkrytyczną miłością. Motywowany nią, zdobył olbrzymi majątek, co świadczy o jego zaradności i gospodarności, jednak nie przyniosło mu to szczęścia, podobnie jak uczucie do Izabeli, które zakończyło się odrzuceniem i próbą samobójczą. Powyższa charakterystyka pozwala opisać Wokulskiego jako idealnego mężczyznę zarówno pod względem społecznym i materialnym, jak i uczuciowym. Z jednej strony potrafi bowiem zarobić dużo pieniędzy, jest pracowity i gotowy do działania, a z drugiej gotowy, aby ofiarować swojej kobiecie wszystko, czego ona pragnie i potrzebuje. Jest to pozytywistyczny ideał mężczyzny, który jednocześnie jako kochanek posiada cechy romantyka.

Vicky, Christina, Barcelona

Ostatnie dzieło, na omówieniu którego chciałbym zakończyć swoje rozważania, to film Woody’ego Allena zatytułowany „Vicky, Christina, Barcelona”. Główny bohater to Juan Antonio – przystojny Hiszpan o ciemnej karnacji będący artystą. Zauważając w restauracji dwie ponętne turystyki, postanawia je poderwać, dzięki czemu widz może poznać go jako ideał mężczyzny, o jakim śnią kobiety pragnące przeżyć przygodę swojego życia.

Cechuje go pewność siebie i szarmanckość, co udowadnia, gdy podchodzi do stolika bohaterek i z gracją składa im pikantną propozycję spędzenia wspólnie upojnej nocy, po czym odchodzi i daje im przemyśleć ów nietypowy pomysł. W efekcie wzbudza w kobietach zainteresowanie i pożądanie, co szczególnie wyraźnie widać na przykładzie reakcji podekscytowanej Christiny. Juan Antonio to prawdziwy uwodziciel, który wie, jakie struny pobudzić, aby stać się atrakcyjnym w oczach płci pięknej. W tym celu wprowadza Vicky i Christinę do swojego świata, pokazując im swoją artystyczną duszę i wzbudzając zainteresowanie za sprawą muzycznych oraz malarskich pasji.

Potrafi grać na kobiecych emocjach i budować napięcie w relacjach z nimi, czego najlepszym dowodem jest fakt, że ulega mu Vicky, która wcześniej go nie cierpiała. Wszystko to sprawia, że Juan Antonio zdobywa serca obu bohaterek i osiąga swój cel, jednak ostatecznie okazuje się to przyczyną kłopotów z uwagi na nieporozumienia pomiędzy Vicky oraz Christiną i niespodziewany przyjazd jego byłej żony.

Podsumowanie

Wszystkie zaprezentowane dziś przeze mnie przykłady pokazują, że kreacja mężczyzny idealnego w literaturze zależy od epoki, w jakiej powstało dane dzieło. Mianowicie w średniowiecznym utworze „Dzieje Tristana i Izoldy” mamy do czynienia z sylwetką bohatera, który jest rycerzami i doskonale wypełnia swoją powinność wobec kobiety. Wykazuje się dzielnością, męstwem, odwagą i gotowością do ofiarowania życia w imię wyższych wartości. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w przypadku „Nad Niemnem” i „Lalki”, gdzie pojawiają się sylwetki mężczyzn idealnych odpowiadających epoce pozytywizmu.

Są to więc bohaterowie zaradni, pracowici, gospodarni, ambitni, odpowiedzialni i potrafiący zapewnić poczucie bezpieczeństwa kobiecie oraz rodzinie. Powoli i sukcesywnie dążą do celu, są inteligentni, zdeterminowani w swoim postępowaniu i świadomi ideałów. Z kolei Werter to romantyczny ideał mężczyzny, symbolizujący cenioną ówcześnie wrażliwość i uczuciowość. Na tej podstawie można stwierdzić, że funkcją kreowania postaci mężczyzn idealnych jest zademonstrowanie postaw, cech oraz wartości ważnych w danej epoce.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Allen Woody: Vicky Cristina Barcelona, Hiszpania – USA, 2008,
2) Bedier Joseph, Dzieje Tristana i Izoldy, Wrocław, Oficyna Wydawnicza „Promocja”, 2001, ISBN 8388944363,
3) Goethe Johann Wolfgang, Cierpienia młodego Wertera, Warszawa, Książka i Wiedza, 1996, ISBN 8366002147,
4) Orzeszkowa Eliza, Nad Niemnem, Kraków, Greg, 2004, ISBN 9788373272316,
5) Prus Bolesław, Lalka, Kraków, Greg, 2011, ISBN 8373271864.

II Literatura przedmiotu:
1) Chodkowski Arkadiusz, Kochać jak Tristan i Izolda, Parnasik, 1992, nr 2, s. 5, 12,
2) Lementowicz Urszula, Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581634, s. 23-28,
3) Nowacka Irena, Nad Niemnem, Lublin, Biblios, 2012, ISBN 9788386581900, s. 22-25, 22-26,
4) Osmoła Józef, Lalka Bolesława Prusa, Lublin, Biblios, 2012, ISBN 9788386581207, s. 16-20.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Sposób kreacji mężczyzn idealnych w literaturze zależy od kontekstu epoki, w jakiej powstało dane dzieło.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) „Tristan i Izolda”: Tristan jako mężczyzna, który całe swoje życie poświęca w imię miłości do ukochanej Izoldy.
b) „Cierpienia młodego Wertera”: wrażliwy i uczuciowy romantyk jako wzór męskiej osobowości epoki Goethego.
c) „Lalka”: Stanisław Wokulski jako pozytywistyczny ideał mężczyzny, który z jednej strony jest zaradny, pracowity i inteligentny, a z drugiej gotowy do ofiarowania ukochanej kobiecie wszystkiego, czego ona tylko zapragnie.
d) „Nad Niemnem”: Jan Bohatyrowicz jako mężczyzna idealny i typowy pozytywista, dla którego najważniejsze w życiu są ideały pracy, wspólnoty, patriotyzmu, odpowiedzialności i miłości.
e) „Vicky, Christina, Barcelona”: szarmancki, pewny siebie i przystojny Hiszpan, który skutecznie uwodzi dwie turystki.

3. Wnioski:
a) Mężczyźni idealni dopasowują się do wymagań stawianych im przed swoją epoką.
b) Ideały mężczyzny w poszczególnych epokach znacznie różnią się od siebie.
c) Funkcją kreowania postaci mężczyzn idealnych jest zademonstrowanie postaw, cech oraz wartości ważnych w danej epoce.