Kreacja gangstera w literaturze i filmie XX wieku

Gangsterzy to osoby postrzegane w społeczeństwie w sposób negatywny, które kojarzą się z łamaniem prawa, przestępstwami i różnego rodzaju niemoralnym zachowaniem. Większość ludzi obawia się tego typu osób i nie chce mieć z nimi nic wspólnego, jednak istnieje dość pokaźna grupa, która fascynuje się gangsterkim światem. Jego tajemniczość, hierarchiczność i niedostępność czynią z niego niepowtarzalny i jedyny w swoim rodzaju element rzeczywistości.

Z myślą o ukazaniu jego niezwykłości powstają rozmaite produkcje filmowe i literackie poruszające to zagadnienie. Szczególnie często pojawiały się one w XX wieku, o czym zamierzam mówić podczas dzisiejszego wystąpienia. W jego trakcie na wybranych przykładach z literatury i filmu XX wieku postaram się scharakteryzować kreację gangstera.

Ojciec chrzestny

Pierwszym dziełem, od którego omówię swoje rozważania, będzie „Ojciec chrzestny”. Powieść Mario Puzo przedstawia losy potężnej, nowojorskiej rodziny mafijnej Corleone, której działania obserwujemy na różnych polach. Reżyser obrazuje istniejący na terenie Stanów Zjednoczonych po II wojnie światowej półświatek amerykańskich gangsterów o włoskim pochodzeniu, dokładnie ilustrując jego strukturę. Zajmują się oni prowadzeniem różnego rodzaju nielegalnych interesów, począwszy od handlu oliwą, poprzez kradzieże, skończywszy na wymuszeniach i rozbojach.

Gangsterzy z rodziny Corleone są ludźmi potężnymi, którzy znają najwyżej postawione osoby w mieście, cieszą się powszechnym szacunkiem i opływają w luksusy oraz bogactwa. Choć zajmują się nielegalnymi interesami, to autor bynajmniej nie przedstawia ich w krytycznym świetle. Bo mimo że brutalność i przemoc są dla nich codziennością, w rodzinie mafijnej panują określone zasady, do których każdy musi się dostosować. Najważniejsza jest lojalność wobec familii i całkowite oddanie w interesach. Zdrada oznacza niechybną śmierć, co widać na przykładzie losów Pauliego Gatto, który był lubiany, lecz mimo to musiał zostać zabity, bo dopuścił się zdrady.

Wśród gangsterów z „Ojca chrzestnego” bardzo istotną rolę odgrywa honor, czego najlepszym przykładem jest historia Michaela. Z powodu zamachu na ojca i osobistego upokorzenia ze strony kapitana McClusky’ego zostaje on bowiem aktywnym członkiem mafii, choć wcześniej wypierał się, że za żadne skarby nie zhańbi swojego dobrego imienia amerykańskiego żołnierza, zajmując się brudnymi interesami rodziny. Okazuje się jednak, że gangsterski los jest mu przeznaczony, a ojcowska krew płynie w jego żyłach i nakazuje przejęcie schedy po Donie Corleone.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że wśród gangsterów z powieści Mario Puzo panuje ścisła hierarchia, w efekcie czego każdy wie, jakie ma zadania do wykonania i jaka jest jego pozycja w rodzinie. Jej głowa to oczywiście Don, pod nim znajduje się consigliere, czyli prawa ręka Dona, a niżej sytuują się caporegime, którzy nadzorują działania szeregowych członków. U Mario Puzo gangsterzy jawią się jako wielka i potężna organizacja posiadająca swój kodeks wartości, lojalna wobec siebie i wspierająca się w każdym przypadku. Z całą pewnością ich wizerunek jest bardzo poważny i ulega gloryfikacji, mitologizacji oraz wybieleniu, gdyż mimo okrutnego fachu czytelnik sympatyzuje z książkowymi gangsterami i wspiera ich w walce z przeciwnościami losu.

Honor Prizzich

Zupełnie inaczej postać gangstera została wykreowana w „Honorze Prizzich”. O ile bowiem w „Ojcu chrzestnym” gangsterzy byli ludźmi poważnymi, o tyle w powieści Richarda Condona jawią się jako komiczni i zabawni. Mamy tu do czynienia z historią przestępcy, który stoi przed trudnym wyborem pomiędzy karierą w półświatku a miłością do kobiety. Jako że w jego sytuacji nie ma dobrych rozwiązań, staje się ona dla niego dużym dylematem. Główny bohater – Charley Partanna – swoim nietypowym fachem zajmuje się od dziecka, dlatego już w podstawówce porzucił szkołę i w pełni zaangażował się w pracę dla mafii. Dzięki temu udało mu się zdobyć wielkie pieniądze i zostać szanowanym gangsterem.

Nic więc dziwnego, że kiedy staje przed wyborem pomiędzy karierą mafijną a miłością, nie wie, którą drogą pójść. Choć nie zachwyca intelektem, to jest człowiekiem prostym, z którym czytelnik się identyfikuje i kibicuje jego osobie. Po popełnieniu kolejnych przestępstw Charles naiwnie sam siebie rozgrzesza i znajduje różnego rodzaju wymówki mające usprawiedliwić jego zachowanie. W gruncie rzeczy swoją pracę wykonuje jednak beznamiętnie, a pranie pieniędzy, wymuszanie, handel narkotykami czy zabicie drugiego człowieka są dla niego niewiele znaczącymi występkami.

Jego miernota intelektualna, brak edukacji i nieświadomość pewnych, nawet najbardziej oczywistych rzeczy w połączeniu z przekonaniem o własnej wielkości, brutalnością i bogactwem potrafią rozbawić czytelnika do łez. Postać gangstera w „Honorze Prizzich” jest przerysowana, groteskowa i ukazana w krzywym zwierciadle. Jego okrutny fach i zawodowe zachowanie kłócą się z naiwnością, uczuciowością i sentymentalnością w stosunku do ukochanej kobiety, szczególnie kiedy okazuje się, że zleceniodawcy nakazali Charlesowi zabić Irenę. Podsumowując, w „Honorze Prizzich” pojawia się komiczna, prześmiewcza i groteskowa kreacja gangstera ukazanego w krzywym zwierciadle.

Chłopcy z Ferajny

Skończywszy analizowanie dzieł literackich, chciałbym przejść do filmu. Produkcją godną omówienia w kontekście tematu są „Chłopcy z Ferajny” Martina Scorsese. Reżyser ilustruje tu niezwykle barwny i pełen przepychu, a jednocześnie ogromnie brutalny i bezwzględny świat amerykańskich gangsterów. Główny bohater i jednocześnie narrator o imieniu Henry swoją pracę dla gangsterów rozpoczyna już w wieku szkolnym, zaczynając od najprostszych zleceń. Wraz z biegiem lat udaje się mu wdrapać coraz wyżej w hierarchii półświatka, aż w końcu zajmuje się handlem narkotykami na szeroką skalę, wielomilionowymi wyłudzeniami, kradzieżami oraz rozbojami.

W „Chłopcach z Ferajny” gangsterzy to pozbawieni sumienia, okrutni i gotowi posunąć się do wszystkiego przestępcy, dla których w życiu liczą się tylko pieniądze, własne interesy i narkotyki. Główny bohater nie dba bowiem o żonę, zdradzając i bijąc ją, jak również o lojalność wobec innych gangsterów, co udowadnia, gdy idzie na współpracę z policją i „wsypuje” swoich byłych kompanów. Podobnie jak dla wcześniej omówionych bohaterów, zabicie człowieka jest dla niego niewiele znaczącym występkiem, a w jego życiu nie istnieją żadne zasady.

Gangsterzy w „Chłopcach z Ferajny” to zbrodniarze niemający uczuć, nieodczuwający emocji i przeklinający na każdym kroku. Ich brutalność, buta, arogancja i bezwzględność początkowo pozwalają im stać się ludźmi potężnymi i bardzo bogatymi, jednak ostatecznie prowadzą do osobistej klęski i przegranej w starciu z policją. „Chłopcy z Ferajny” ukazują kreację gangstera w sposób bardzo rzeczywisty i bez żadnych ogródek. Reżyserowi udało się doskonale przenieść na szklany ekran obraz ich wzajemnych stosunków, codziennego życia, światopoglądu i braku jakichkolwiek zasad.

Podsumowanie

Jak widać na podstawie zaprezentowanych dzieł, literatura i film XX wieku przedstawiają motyw gangstera na różne sposoby: mitologizująco, czego przykładem jest „Ojciec chrzestny”; brutalnie i realistycznie, co potwierdzają „Chłopcy z Ferajny”, a nawet komicznie i prześmiewczo, w co celuje „Honor Prizzich”. W kontekście wniosków warto zauważyć, że postaci gangsterów są bardzo niejednoznaczne, gdyż raz prezentuje się je jako lojalnych i honorowych bohaterów, czego przykładami są „Ojciec chrzestny” i „Honor Prizzich”, a innym razem, czyli w „Chłopcach z Ferajny”, ich sylwetki ujmowane są jako kategorycznie negatywne. W każdym razie filmowe i literackie kreacje gangstera zawsze odwołują się do brutalności i bezwzględności, a wśród nich panuje określona hierarchia i przepych materialny.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:

  1. Condon Richard, Honor Prizzich, Poznań, REBIS, 2002, ISBN 837301182X,
  2. Puzo Mario, Ojciec Chrzestny, Warszawa, Muza, 2003, ISBN 8373194614,
  3. Scorsese Martin, Chłopcy z Ferajny, USA, Warner Bros., 1990.

II Literatura przedmiotu:

  1. Bieńkowski Zbigniew, Puzo Mario: Ojciec chrzestny – recenzja, Tygodnik Kulturalny, 1989, nr 51, s. 12,
  2. Donica Rafał, GoodFellas, dostęp online: http://www.film.org.pl/prace/chlopcy_z_ferajny.html, 15.01.2014.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Kreacja gangstera w literaturze i filmie XX wieku ukazana jest w kontekście brutalności i bezprawnych działań tego typu bohaterów.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Ojciec chrzestny: mitologizacja gangsterów na przykładzie potężnej i kierującej się określonymi zasadami rodziny Corleone.
b) Honor Prizzich: prześmiewcza, komiczna i groteskowa kreacja gangstera, którego brutalność i bogactwo kontrastują z miłością, niską inteligencją i sentymentalizmem.
c) Chłopcy z Ferajny: rzeczywisty i bardzo brutalny obraz życia gangsterów, dla których liczą się wyłącznie pieniądze i narkotyki.

3. Wnioski:
a) Kreacja gangstera może być zmitologizowana (Ojciec chrzestny), komiczna i groteskowa (Honor Prizzich) lub bezwzględna i bardzo rzeczywista (Chłopcy z Ferajny).
b) Postaci gangsterów są bardzo niejednoznaczne, gdyż raz prezentuje się je jako lojalnych i honorowych bohaterów, a innym razem jako kategorycznie negatywne postaci.
c) Kreacja gangstera w literaturze i filmie obrazuje hierarchię i przepych materialnych przestępców.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *