Ludzkie namiętności i żądze w tragediach Szekspira

Namiętności należy wiązać ze wszystkimi pragnieniami, żądzami i aspiracji, do których dąży człowiek i które chce osiągnąć. Jako ludzkie namiętności da się zatem określić między innymi miłość, władzę, pieniądze czy wolność. Ludzkie namiętności odgrywają bardzo dużą rolę w tragediach Szekspira – jednego z najznamienitszych dramatopisarzy wszechczasów.

Romeo i Julia

Stanowią one oś fabuły jednego z najsłynniejszych dzieł literackich w dziejach światowej kultury – „Romeo i Julii”. Para tytułowych kochanków jest bodaj najbardziej znanym duetem miłosnym, jaki kiedykolwiek opisano. „Romeo i Julia” to utwór głęboko zakorzeniony w światowej kulturze; po dziś dzień co jakiś czas ukazują się filmowe ekranizacje i teatralne spektakle oparte o jego wątki. Opowiada on historię miłości dwojga młodych ludzi – Romeo i Julii.

Ich uczucie było zakazane, ponieważ sprzeniewierzało się wojnie dwóch rodów, do których należeli kochankowie – Montekich, z którego wywodził się młodzieniec, i Kapuletów, do których przynależała dziewczyna. Przed kochankami pojawił się dylemat niemający dobrego rozwiązania: musieli wybrać, czy ważniejsza jest dla nich wzajemna miłość, czy też lojalność wobec najbliższych. Poznali się na balu i już wówczas zakochali się w sobie od pierwszego wejrzenia, ulegając wielkiej i nieopisanej namiętności, która od momentu spotkania stała się treścią ich życia. Ich uczucie było jednak trudne, bo musiało przełamywać obowiązujące od wieków konwenanse.

Wybór kochanków był jednoznaczny – opowiedzieli się za swoją miłością, przysięgając sobie wieczne uczucie i odcinając się tym samym od lojalności wobec zwaśnionych rodów. Efektem tego przyrzeczenia był potajemny ślub młodzieńców, a także szereg wydarzeń doprowadzających do tego, że niechętna wyjściu za mąż za Parysa Julia po wypiciu magicznej mikstury zapadła w dwudobową śmierć. Nie wiedząc, że ukochana się obudzi, Romeo wypił truciznę, a gdy Julia się ocknęła, zasztyletowała się.

Widać więc, że namiętność w postaci miłości całkowicie rządzi tytułowymi bohaterami dramatu. Stanowi ich jedyny cel i sens życia, bez którego nie wyobrażają sobie istnienia na ziemi. Świadczy o tym fakt, że ich decyzje o samobójstwie są niemal natychmiastowe i podjęte bez najmniejszej chwili zawahania. Szekspir chce przez to pokazać, że namiętność jest siłą tak silną, że może odbierać człowiekowi rozum i zasłaniać wszelkie inne aspekty życia. W przypadku Romea i Julii namiętność jest czymś, czego nie da się sposób logicznie wytłumaczyć. Jest to uczucie, które może istnieć wbrew wszystkiemu i wszystkim; żadne obostrzenia nie są w stanie jej powstrzymać, nawet śmierć.

Makbet

Namiętność równie żarliwą, tyle że pod postacią pragnienia władzy ukazuje „Makbet”. Dramat Szekspira prezentuje postać tytułowego bohatera – ambitnego rycerza poznającego przyszłość i dowiadującego się, że zostanie władcą swojej krainy. Jego żądza władzy podsycana przez namowy żony, wewnętrzną ambicję i ową przepowiednię jest tak silna, że aby osiągnąć zamierzony cel, posuwa się do zabójstwa króla Dunkana. Pierwsze morderstwo stanowi przełom i doprowadza Makbeta do szaleństwa. Bohater zaczyna bez opamiętania mordować inne osoby, pozbawiając życia nawet całkowicie bezbronną żonę Makdufa i jej kilkuletnie dziecko.

Furia zabijania mocno wpływa na psychikę tytułowego bohatera, wywołując u niego omamy i przywidzenia. Makbetowi wielokrotnie ukazują się różnego rodzaju zjawy będące projekcją jego zwichrowanej osobowości, jak chociażby podczas przyjęcia. Z tego względu bohater odizolowuje się od świata zewnętrznego i staje się kompletnie obojętny na to, co się wokół niego dzieje. Idealnie widać to w momencie, gdy jego żona popełnia samobójstwo, a jego to w ogóle nie dotyka. Zresztą ona również popada w obłęd. Lady Makbet – bo o niej mowa – w dużej mierze przyczyniła się bowiem do zbrodni popełnionych przez swojego męża.

Nagabywała go do nich, chcąc zasiąść na tronie. Właściwie to ona wywołała w Makbecie żądzę władzę, która następnie całkowicie pochłonęła również jego duszę. Widać to podczas dialogu, kiedy żona tytułowego bohatera wyrażającego dezaprobatę wobec jej planów zabójstwa króla zaczęła nazywać go tchórzem i w efekcie manipulacji emocjonalnych skłoniła go do realizacji morderczych zamiarów. Początkowo to właściwie ona kontroluje sytuację i jest bardziej okrutna w swoich dążeniach niż Makbet, jednak gdy mąż ją odsuwa od tronu i traci nad nim kontrolę, popada w obłęd.

W jej przypadku namiętność władzy powoduje szaleństwo symbolizowane przez lunatykowanie i zwidy, czego konsekwencję stanowi wspomniane samobójstwo. Głównych bohaterów dramatu Szekspira namiętność doprowadza do zabójstw, problemów psychicznych, całkowitej izolacji od świata zewnętrznego, ciągłego napięcia spowodowanego obawą o wykrycie morderstw i ostatecznie do śmierci. Jest to siła, której nie ani Makbet, ani Lady Makbet nie potrafią opanować i która staje się przyczyną ich porażki, mimo że miała symbolizować sukces.

Są to mordercy gotowi do najbrutalniejszych i najohydniejszych zbrodni, aby utrzymać władzę. Liczy się dla nich wyłącznie realizacja własnych namiętności, osiągnięta w przysłowiowy sposób „po trupach do celu” W ten sposób Szekspir stara się pokazać, że władza nie może być chorą namiętnością i celem samym w sobie i musi służyć nie temu, kto ją sprawuje, ale ludowi, gdyż w przeciwnym wypadku okazuje się niezwykle destrukcyjną siłą doszczętnie niszczącą człowieka, tak jak miało to miejsce u Makbeta i jego żony.

Król Lear

Tytułowy bohater to władca dysponujący dużą ilością ziemi. W związku z abdykacją postanawia ją przekazać trzem ukochanym córkom, obdarowując je odpowiednio do ich miłości. Dwie najstarsze – Goneryla i Regana – widząc szanse na zdobycie dużego posagu, zaczynają prawić ojcu komplementy, a ten nie widzi ich fałszywości. Jedynie najmłodsza z pociech Leara – Kordelia – nie zamierza publicznie ujawniać swoich uczuć do króla, ponieważ uważa, że słowa nie są w stanie jej opisać.

W związku z tym tytułowy bohater przekazuje posag wyłącznie dwóm najstarszym córkom, a Kordelię wydziedzicza. Niedługo potem okazuje się, że podczas kwiecistej mowy wysławiające miłość do ojca Goneryla i Regana liczyły w istocie wyłącznie na ziemie, dlatego kiedy je otrzymały, odwróciły się od niego. Widać więc, że pod wpływem namiętności w postaci pychy i zadufania w sobie Lear nie potrafi obiektywnie ocenić uczucia córek i wpędza w ten sposób siebie w kłopoty.

Mianowicie Goneryla i Regana okazują się niechętne ojcu, nie przyjmując go w swoich domach. Egoizm i samouwielbienie kierujące Learem to namiętności, które odbierają mu umiejętność zdystansowanego i chłodnego spojrzenia na rzeczywistość. Pod ich wpływem podejmuje niewłaściwie decyzje, nie zauważając obłudy i hipokryzji najstarszych córek i jednocześnie krzywdząc najmłodszą. W efekcie odrzucenia Lear popada w obłęd, który doprowadza go do śmierci spowodowanego żalem i wyrzutami sumienia po śmierci zabitej w walce Kordelii.

Namiętność niszczy również dwie najstarsze córki – Gonerylę i Reganę. Są one bowiem tak bardzo żadne władzy, że dosłownie nie cofają się przed niczym. Pod jej wpływem obłudnie kadzą Learowi i oszukują go o swojej miłości do niego, stając się zimnymi i wyrachowanymi dwulicowcami. Aby zniszczyć ojca, Goneryla i Regana oślepiają jego sługę i zawiązują między sobą sojusz. W rzeczywistości okazuje się on jednak nic nie warty, ponieważ ostatecznie przemienia się w spisek jednej siostry przeciwko drugiej, co kończy się śmiercią ich obojga. Nieposkromiona namiętność żądzy władzy kończy się więc wielką tragedią, gdyż umierają nie tylko obie córki króla Leara, ale również w wyniku ich nieumiejętnych rządów destrukcji ulega całe królestwo.

W „Królu Learze” Szekspir wyraźnie pokazuje, że nieumiejętność opanowania namiętności i ślepe poddanie się wobec nich może prowadzić wprost do wielkiego dramatu. Angielski pisarz podkreśla, że nie można poddać się namiętnościom, tak jak to zrobił tytułowy bohater, który zamiast obiektywnie spojrzeć na swoje córki i słuchać rad błazna, daje się ponieść słodkim słowom Goneryli i Regany i przyjmuje je bezkrytycznie, nie mając świadomości, że doprowadzi to do wielkiej tragedii.

Podsumowanie

Ludzkie namiętności stanowią wielką inspirację w dziełach Szekspira i w dużej mierze napędzają fabułę. Wynika to z faktu, że stanowią one dla bohaterów czynnik, który całkowicie kieruje ich życiem i przysłania wszystkie inne aspekty ludzkiej egzystencji. Namiętności kompletnie pochłaniają bohaterów i nie pozwalają im się od siebie uwolnić, co doprowadza do skomplikowanych konsekwencji. Namiętności w ujęciu Szekspira zawsze są bowiem przyczyną śmierci bohaterów, którzy pod ich wpływem podejmują szaleńcze decyzje.

Na tej podstawie można również stwierdzić, że namiętności mogą kończyć się obłędem, co obserwowaliśmy w przypadku Makbeta, króla Leara i poniekąd Romea i Julii, gdyż machinalnego samobójstwa nawet po stracie ukochanej osoby nie można bynajmniej nazwać rozważnym postępowaniem. Namiętności odbierają zatem rozum i w dużej mierze powodują utratę kontroli nad zachowaniem. W kontekście wniosków warto także podkreślić, że Szekspir najczęściej prezentuje je w odniesieniu do miłości i władzy.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Szekspir William, Król Lear, Kraków, Znak, 2007, ISBN 9788324009324,
2) Szekspir William, Makbet, Łódź, Wydawnictwo Łódzkie, 1984, ISBN 8385904190,
3) Szekspir William, Romeo i Julia, Kraków, Znak, 2002, ISBN 8324008491.

II Literatura przedmiotu:
1) Baum Tadeusz, Wariacje na temat Szekspira, Powściągliwość i Praca, 1994, nr 1, s. 3,
2) Litman Ewa, Wątróbski Adam, Język polski od A do Z: Renesans, Barok, Oświecenie: repetytorium, Warszawa, Wydawnictwo Kram, 2002, rozdz.: Makbet W. Szekspira jako tragedia psychologiczna, s. 78-80
ISBN 8386075821,
3) Pilch Jerzy, Bezpowrotnie utracona leworęczność (9): Hamlet i Otello – dwa baranki, Tygodnik Powszechny, 1998, nr 9, s. 16,
4) Polańczyk Danuta, Makbet W. Szekspira, Lublin, Biblios, 2011, rozdz.: Charakterystyka i motywy działania postaci pierwszoplanowych, ISBN 9788386581566, s. 18-24,
5) Polańczyk Danuta, Romeo i Julia Williama Szekspira, Lublin, Biblios, ISBN 9788386581801, s. 5-7, 13-15.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Ludzkie namiętności mają ogromny wpływ na postawy bohaterów i fabułę tragedii Szekspira.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Romeo i Julia: miłość jako wielka namiętność, która staje się treścią życia tytułowych bohaterów; namiętność doprowadzająca do tragicznego finału i śmierci Romeo oraz Julii.
b) Makbet: władza jako namiętność Makbeta i Lady Makbet, która całkowicie ich pochłania; namiętność, z której wynika pasmo nieszczęść.
c) Król Lear: namiętność w postaci pychy, egoizmu i samouwielbienia, która sprowadza na króla Leara osobistą tragedię i przysłania mu oczy; namiętność władzy, która kończy się śmiercią najstarszych córek króla Leara.

3. Wnioski:
a) Ludzkie namiętności stanowią wielką inspirację w dziełach Szekspira i w dużej mierze napędzają fabułę
b) Ludzkie namiętności to czynnik, który całkowicie kieruje ich życiem i przysłania wszystkie inne aspekty ludzkiej egzystencji.
c) Namiętności w ujęciu Szekspira zawsze są przyczyną śmierci bohaterów, którzy pod ich wpływem podejmują szaleńcze decyzje
d) Szekspir najczęściej prezentuje ludzkie namiętności w odniesieniu do władzy i miłości.