Motyw nauczyciela i ucznia. Przedstaw ich relacje na podstawie dzieł literackich

Człowiek uczy się przez całe swoje życie. Każdego dnia dowiaduje się nowych rzeczy, mniej lub ważniejszych, które poszerzają jego wiedzę. To, czy nowe informacje zostaną przekazane w odpowiedni sposób i dadzą pozytywne efekty, zależy w dużej mierze od osoby przekazującej wiedzę. Postać nauczyciela odgrywa zatem bardzo ważną rolę w życiu każdego człowieka. W tę postać wciela się wiele osób, począwszy od rodziców, poprzez wychowawców w szkole, skończywszy na trenerach sportowych. Jak istotną rolę mają do odegrania nauczyciele, zauważa również literatura. Pisarze niejednokrotnie kreują w swoich utworach tego typu postaci, prezentując w odniesieniu do relacji z uczniami.

Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki

Postaci mistrza-nauczyciela oraz ucznia prezentuje Ignacy Krasicki w dziele „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”. Ten oświeceniowy utwór opisuje wyspę Nipu, na której w drugiej księdze powieści ląduje tytułowy bohater. Przewodnikiem Mikołaja jest rodowity Nipuanin o imieniu Xaoo. Tubylec pokazuje mu życie na wyspie i tłumaczy zasady, jakie nim rządzą. Jego zadaniem jest wyedukowanie dzikiego europejczyka, za jakiego na wyspie uważa się Mikołaja.

Trzeba przyznać, że Xaoo świetnie wywiązuje się ze swoich obowiązków. Jest bowiem bardzo doświadczonym i dojrzałym nauczycielem. Potrafi dobrze przekazywać wiedzę, tak aby jego podopieczny przyswoił ją sobie i uświadomił, że jej wykorzystywanie przynosi pozytywne efekty. Wychwala model życia panujący na wyspie Nipu, konsekwentnie i cierpliwie prezentując skutki, jakie przynosi dla społeczeństwa. Xaoo to bardzo spokojny i rozważny nauczyciel, którego mądrość przyćmiewa stereotypowe spojrzenie na świat Mikołaja.

Tytułowy bohater uświadamia sobie, jak wiele mu brakuje do swojego mistrza, dlatego w pewnym momencie mówi nawet, że czuje się przez niego upokorzony. Xaoo przyjmuje ciekawy sposób nauczania, gdyż najpierw wsłuchuje się w to, co na temat życia ma do powodzenia Mikołaj i w żaden sposób nie próbuje zmienić z niego jego przyzwyczajeń. Nie mówi mu wprost, że są one złe, lecz pokazuje to na przykładach, odwołując się do niupańskiej rzeczywistości.

Jest to zatem niezwykle rozsądny, pokorny i szanujący drugiego człowieka nauczyciel. Nie dyskredytuje poglądów niedoświadczonego Mikołaja, ale dokładnie się w nie wsłuchuje i wyciąga konstruktywne wnioski z tego, co usłyszy. Uczy moralności, etyki, szacunku, spokoju oraz mądrości i równowagi życiowej, stosując przystępne i skuteczne metody przekazywania wiedzy. Dzięki niemu tytułowy bohater staje się lepszym człowiekiem i pojmuje głębokie prawdy życiowe, które przekazał mu Xaoo.

Siłaczka

W bardziej przyziemny sposób do tematu podchodzi Stefan Żeromski w swojej „Siłaczce”. Główna bohaterka utworu to tytułowa siłaczka, czyli Stanisława Bozowska. Kobieta jest biedną nauczycielką, która uczy chłopskie dzieci na wsi. Chce być bezinteresownym nauczycielem ofiarowującym swoją wiedzę najbiedniejszym członkom społeczeństwa, dlatego zatrudnia się na wsi i tam wychowuje ubogie i ograniczone pod względem edukacyjnym dzieci. Ma świadomość, że nikt inny nie chciałby się podjąć się tego trudnego i niewdzięcznego zadania, więc postanawia przyjąć ten trud na swoje barki.

Konsekwentnie i niezłomnie przekazuje wiedzę dzieciom pochodzącym z biednych domów, poświęcając swoje zdrowie i w konsekwencji życie. Rola nauczyciela jest dla niej najważniejszą misja, w której wykonywaniu nic nie jest w stanie jej przeszkodzić. Swój entuzjazm i siłę woli przekazuje młodym chłopom, ci zaś odwiedzają się jej, traktując ją jako swojego mistrza. Za swój wkład w edukację Stanisława jest bardzo szanowana przez uczniów, co stanowi dla niej największą nagrodą z możliwych.

Bozowska to zatem heroiczny i niezwykle zdeterminowany nauczyciel, dla którego od własnego szczęścia ważniejsze jest poświęcenie dla innych. Jako nauczyciel nigdy się nie poddaje i do końca trwa w swoich wartościach, poświęcając im swoje życie. Z kolei jej uczniowie ukazani są jako grupa niewyedukowanych, ale szlachetnych i sympatycznych dzieci, które zostały skrzywdzone przez wiejską rzeczywistość.

Ferdydurke

„Ferdydurke” Witolda Gombrowicza przedstawia losy Józia Kowalskiego – trzydziestolatka, który za sprawą profesora Pimki przenosi się do szkoły. Nauczyciel traktuje go jak ucznia posiadającego elementarne braki w wiedzy i jest wobec niego nad wyraz stanowczy. Pimko nie znosi sprzeciwu, jest autorytarny i upupia nie tylko Józia, ale również wszystkich uczniów w szkole, do której trafia główny bohater. Mianowicie profesor manipuluje nimi, przypisując im określone „gęby”, czyli wpisując ich zachowania w określone ramy.

Pimko chce im przypisać z góry narzucone role i zamknąć ich w schematach zwanych przez narratora „pupą” i „gębą”. Z tego względu nauczyciel pozwala matkom obserwować swoje dzieci zza ogrodzenia, a uczniom podrzuca karteczki, na których jest napisane, że są niewinni i dziecinni. Niczego dobrego nie można powiedzieć także o nauczycielu Bladaczce. Bo choć Bladaczka nie upupia uczniów w tak oczywisty sposób jak Pimko, to jego lekcje bynajmniej nie należą do ciekawych.

Osobiście nie jest bowiem w żadnym stopniu zainteresowany nauczaniem, a jego lekcje są nudne i schematyczne jak przysłowiowe flaki z olejem, czego symbolicznym wyrazem jest powtarzane przez niego w kółko, pozbawione kontekstu i w gruncie rzeczy bezsensowne zdanie „Słowacki wielkim poetą był”. Nic więc dziwnego, że uczniowie szkoły opisanej przez Gombrowicza nienawidzą nauki i z utęsknieniem wyczekują na dzwonek.

Chcą, by lekcja skończyła się jak najszybciej, są nieprzygotowani i znudzeni, a oprócz Syfona nikt się nie uczy. Nic więc dziwnego, że uczniowie zamiast nauką zajmują się wszystkim innym. Powyższa analiza pozwala stwierdzić, że w „Ferdydurke” mamy do czynienia z karykaturalnymi i zepsutymi relacjami na linii nauczyciel-uczeń, które wpisane są w formę i odgórnie narzucone schematy zachowań.

Pan od przyrody

Tytułowa postać wiersza Zbigniewa Herberta opisywana jest z perspektywy ucznia będącego stosunkowo młodym dzieckiem. Nauczyciel biologii jest dobrze ubrany i wzbudza w maluchu duży szacunek. Jednocześnie można odnieść wrażenie, że uczeń nieco śmieje się z biologa, czego przyczyną jest jego wręcz karykaturalny wzrost. Jest to jednak serdeczny śmiech wywołujący wyłącznie ciepłe skojarzenia. Tak wygląda pierwszy, wypowiadany z perspektywy ucznia opis nauczyciela.

Drugi opis następuje z perspektywy dorosłej osoby, którą możemy identyfikować z zasiadającym w ławce dzieckiem opisującym swojego mistrza we wcześniej fazie utworu. Już jako w pełni dojrzały mężczyzna wspomina nauczyciela, podkreślać, że zginął w czasie wojny. Z słów mężczyzny wyłania się niezwykle ciepły i serdeczny portret nauczyciela jako osoby szanującej życie, spokojnej i bardzo mądrej. Dzięki niemu mężczyzna może pochwalić się wiedzą, którą posiada i umie się posługiwać do dzisiaj.

Co więcej, tytułowy pan od przyrody wpoił swoim uczniom nie tylko suche informacje, lecz umiał je przekazać w praktyczny sposób. Dodatkowo potrafił wpoić zasady etyczne i moralne polegające na poszanowaniu wszystkiego, co żywe. Bez wątpienia można powiedzieć, że opisany przez Herberta pan od przyrody jest wzorem idealnego nauczyciela, któremu udało się osiągnąć cel zawodowy, czyli przekazać swoim podopiecznym wiedzę w praktyczny i przystępny sposób. Stał się autorytetem dla swoich uczniów i jest przez nich wspominany oraz doceniany wiele lat po ukończeniu edukacji. Mimo swojej mądrości i doświadczenia życiowego nauczyciel przegrywa ze złem wojny i w konsekwencji umiera, co sprawia, że wymowa wiersza staje się smutna. W pamięci uczniów pozostanie jednak na zawsze.

Podsumowanie

Postaci nauczycieli to w większości pozytywni bohaterowie, którzy charakteryzują się mądrością i inteligencją, z czego wyłamują się jedynie Pimko i Bladaczka z „Ferdydurke”. Oprócz nich nauczyciele pełnią swoje role z pasją, poświęceniem i oddaniem. Wierzą w przekazywane przez siebie wartości i sami się ich trzymają. Nierzadko muszą za to zapłacić najwyższą cenę, tak jak miało to miejsce w przypadku Stanisławy Bozowskiej i pana od przyrody.

Są to postaci charyzmatyczne, które potrafią skutecznie przekazywać swoją wiedzę, często stając się autorytetami dla swoich podopiecznych. Z kolei uczniowie są im podporządkowani i w większości przypadków z chęcią czerpią przekazywaną przez nich wiedzą. Są zainteresowani lekcjami i naukami nauczycielami, których traktują jako wzorce. Jedynym wyjątkiem jest po raz kolejny „Ferdydurke”, gdzie ta zasada została złamana.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:Gombrowicz Witold, Ferdydurke, Kraków, Wydaw. Literackie, 2009, ISBN 97883039601,
1) Herbert Zbigniew, Pan od przyrody, W: 89 wierszy Zbigniewa Herberta, Kraków, a5, 2007, ISBN 9788361298, s. 34,
2) Krasicki Ignacy, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Wrocław, Ossolineum, 2005, ISBN 8304047861,
3) Żeromski Stefan, Siłaczka, Kraków, Greg, 2007, ISBN 8373271856.

II Literatura przedmiotu:
1) Farent Teodor, Ferdydurke Witolda Gombrowicza, Lublin, Biblios, 2012, ISBN 9788386581450, s. 15-28,
2) Kuczyńska Katarzyna, Ósmoklasiści na tropach pradziadka („Pan od przyrody” Zbigniewa Herberta), Polonistyka, 1996, nr 2, s. 104-107,
3) Lementowicz Urszula, Opowiadania Stanisława Żeromskiego, Lublin, Biblios, 2008, s. 9-14,
4) Szkoła. Nauczyciel, W: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Bachórz Józef, Kowalczykowa Alina, Wrocław, Ossolineum, 1991, ISBN 8304035211, s. 915-916.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Sylwetki nauczycieli i uczniów ukazywane są w kontekście ich wzajemnych relacji.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Mikołaja Doświadczeńskiego przypadki: bardzo mądry, rozsądny i spokojny mistrz, który umie skutecznie przekazywać swoją wiedzę, tak aby uczeń w nią uwierzył i czerpał z niej w pozytywny sposób.
b) Siłaczka: Stanisława Bozowska jako niezłomny i heroiczny nauczyciel, który poświęca swoje szczęście i życie w imię nauczania chłopskich dzieci, które traktują ją jak autorytet.
c) Ferdydurke: nauczyciele, którzy upupiają swoich uczniów i prowadzą nudne lekcje, w efekcie czego uczniowie nie są nimi w żadnym stopniu zainteresowani.
d) Pan od przyrody: serdeczny i mądry nauczyciel, który jest wzorem dla swoich uczniów i przekazuje im wiedzę w przystępny i praktyczny sposób.

3. Wnioski:
a) Poza „Ferdydurke” bohaterowie pełniący role nauczycieli są kreowani w pozytywny sposób.
b) Nauczyciele w większości przypadków poza „Ferdydurke” są charyzmatycznymi autorytetami dla swoich uczniów.
c) Uczniowie są podporządkowani nauczycielom.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *