Motyw lekarza w literaturze i filmie

Lekarz to zawód zaufania publicznego, którego znaczenie dla społeczeństwa jest ogromne. Lekarze są bowiem osobami w dużej mierze decydującymi o życiu i śmierci innych ludzi, dlatego muszą spełniać wybrane kryteria formalne i społeczne, aby móc pełnić swoją rolę.

Nie każdy może wykonywać tę funkcję, gdyż wymaga ona odpowiedniej wiedzy medycznej i należytego doświadczenia. Z uwagi na tak duże znaczenie lekarzy dla całego społeczeństwa nie należy się dziwić, iż stali się oni bohaterami często pojawiającymi się w literaturze i filmie. Ich postaci są z reguły prezentowane w odniesieniu do określonych postaw moralnych, które wiążą się z ich misją. W trakcie dzisiejszego wystąpienia zamierzam dokładniej omówić to zagadnienie, na podstawie wybranych przykładów literackich i filmowych prezentując motyw lekarza.

Jaś nie doczekał

Pierwszym utworem, od omówienia którego rozpocznę swoje rozważania, jest nowela Marii Konopnickiej zatytułowana „Jaś nie doczekał”. Autorka przedstawia los pewnego ojca i jego syna; z uwagi na biedę i problemy finansowe obaj żyją w skrajnie trudnych warunkach egzystencjalnych, ledwo wiążąc koniec z koniec. Zbyt mała ilość pieniędzy nie pozwala ojcu na odpowiednie nakarmienie i ubranie syna, a także uniemożliwia należyte ogrzanie mieszkania. W związku z tym bohaterowie żyją w zawilgoconym, zimnym i brudnym domu, często niedojadają i nie mogą się ochronić przed chłodem poprzez grube ubranie.

Wszystko to sprawia, że w pewnym momencie tytułowy Jaś zaczyna ciężko chorować, dlatego ojciec zmuszony jest, aby wezwać lekarza. Podczas wizyty doktor pobieżnie bada chłopca i stwierdza oczywiste fakty, iż jego choroba została wywołana przez trudne warunki życiowe. Wobec tego lekarz stwierdza, że ojciec powinien mu zapewnić więcej jedzenia, ogrzać mieszkanie lub zamienić je na większe i cieplejsze oraz grubo ubrać, po czym opuszcza chorego.

Niedługo po jego wizycie Jaś umiera, ponieważ z uwagi na brak środków finansowych ojciec nie miał możliwości, aby zagwarantować mu wszystko, o czym mówił lekarz. Ojciec był zresztą świadomy, w jakich warunkach żyje, toteż diagnoza doktora w żaden sposób mu nie pomogła. Lekarz okazał się bowiem zbyt leniwy i nie wykazał się odpowiednim podejściem, nie robiąc właściwie nic, aby uleczyć chłopca. Nie przepisał mu żadnych lekarstw, nie zabrał do szpitala, nie przebadał gruntownie, tylko postawił oczywistą diagnozę, która w żaden sposób nie mogła pomóc choremu.

Życie biednego, wiejskiego chłopca nie miało dla niego większego znaczenia i traktował je jako przykry oraz konieczny obowiązek, co bez wątpienia przyczyniło się do śmierci Jasia. Całą winę za chorobę chłopca lekarz zrzuca na ojca, więc można stwierdzić, iż nie ma w nim ani krzty wrażliwości społecznej, a jedyne, na czym mu zależy, to jak najszybsze zakończenie pracy. Zamiast pomóc biednej rodzinie i wsłuchać się w jej problemy, doktor szybko ucieka i zrzuca z siebie odpowiedzialność na bezsilnego ojca.

Wszystko to sprawia, iż jego wizerunek jawi się jako negatywny i niemający w sobie nic z wielkodusznego oraz bezinteresownego etosu lekarza. Ujęcie tematu w ten sposób jest związane z epoką pozytywizmu, która zwracała uwagę na potrzebę poprawy życia najniższych warstw społecznych, biedoty i ludzi mieszkających na wsi. Za pomocą postaci lekarza Konopnicka podkreśla, że inteligencja i ludzie bogaci powinni zainteresować się losem biednych, ponieważ w przeciwnym razie negatywnie przełoży się to na całe społeczeństwo.

Lalka – doktor Szuman

Pozytywistyczna powieść Bolesława Prusa prezentuje przekrój społeczeństwa pod koniec XIX wieku, a jeden z bohaterów to doktor Szuman. Jest on uchodzącym za dziwaka i samotnika spolonizowanym Żydem i bliskim znajomym głównej postaci – Stanisława Wokulskiego. W przeciwieństwie do lekarza z „Jaś nie doczeka” można go nazwać medycznym idealistą, dla którego zawód jest społeczną i naukową misją, a nie wyłącznie odgórnym obowiązkiem pozwalającym na zarobienie pieniędzy. Najlepszym dowodem na to jest fakt, że Szuman, lecz pacjentów za darmo, co wynika również z jego bogactwa, umożliwiającego mu taką dobroczynną praktykę.

Ponadto jest on zafascynowany nauką, dlatego darmowe leczenie daje mu szanse na prowadzenie eksperymentów z ludzkimi włosami, do których wykorzystuje pacjentów. Szumana można określić jako człowieka przenikliwego, niezwykle inteligentnego i wrażliwego, czego potwierdzeniem jest umiejętność natychmiastowego zauważenia stanu zakochania u Wokulskiego czy odważne i dość specyficzne oraz mocno krytyczne teorie na temat społecznego porządku świata. Szuman posiada opinie niemal na każdą sprawą i często są one negatywne, dlatego wśród przyjaciół uchodzi za cynika i lekarskiego oraz naukowego idealistę, który jednak twardo stąpa po ziemi i krytykuje otaczającą go rzeczywistość.

Według niego ówczesna cywilizacja była skrajnie zła, w czym dużą rolę odgrywały w jego mniemaniu kobiety odbierające mężczyznom rozum. Szuman w „Lalce” pełni rolę cynika i osoby trzeźwo patrzącej na świat, dlatego stanowi kontrast dla marzycielskich idealistów w stylu Rzeckiego czy Wokulskiego. Ponadto należy zauważyć, że mimo iż jest on lekarzem inteligentnym i oferującym swoje usługi za darmo, to społeczeństwo polskie odtrąca go z uwagi na antysemityzm, dlatego jego funkcją jest również zwrócenie uwagi na zacietrzewienie i nietolerancję Polaków.

Mistrz i Małgorzata – doktor Strawiński

Postać lekarza pojawia się również w „Mistrzu i Małgorzacie”. Powieść Michaiła Bułhakowa przedstawia m.in. postać doktora Strawińskiego pełniącego funkcję dyrektora kliniki psychiatrycznej w pobliżu Moskwy, do którego zostaje wysłany Iwan Bezdomny. Doktor Strawiński to spokojny, zrównoważany, 45-letni psychiatra cieszącym się szacunkiem i poważaniem wśród współpracowników oraz pacjentów. Podczas rozmowy z Iwanem Bezdomnym ukazuje się jego empatia, opiekuńczość, umiejętność podejścia do pacjenta i wczucia się w jego sytuację.

Doktor Strawiński potrafi bowiem przekonać głównego bohatera, żeby został w klinice, mimo że ten początkowo stanowczo oponuje. Jest to lekarz wszechstronnie wykształcony, inteligentny i o przenikliwym umyśle, który umie poradzić sobie nawet w najtrudniejszych klinicznych przypadkach. Doktora Strawińskiego można bez wątpienia określić jako jedną z niewielu pozytywnych postaci, jakie pojawiają się po stronie przedstawicieli totalitarnego systemu komunistycznego w ówczesnej Bułhakowi Rosji, gdzie dzieje się akcja.

Zdążyć przed Panem Bogiem

W kontekście tematu warto omówić „Zdążyć przed Panem Bogiem”. Utwór Hanny Krall jest zapisem wywiadu z nieżyjącym już obecnie kardiochirurgiem i jednym z przywódców powstania w Getcie Warszawskim – Markiem Edelmanem. Z własnej perspektywy, odwołując się do osobistych przeżyć, przedstawia on relację z czasów wojny, a także wspomina swoją pracę. Początkowo Marek Edelman traktuje swój zawód w sposób niezbyt szczególny, postrzegając go jak każdy inny.

Mówi autorce, że ratowanie życia to jego obowiązek i nie ma w tym nic nadzwyczajnego ani bohaterskiego. W ten sposób rozmówca deheroizuje swój wizerunek i umniejsza własne zasługi. Bycie lekarzem nie jest dla Marka Edelmana niczym niepowtarzalny do momentu, kiedy zostaje przydzielony do słabo wyposażonego szpitala, gdzie większość pacjentów umiera. W tym okresie bohater pojmuje, że jego misją jest ratowanie życia za wszelką cenę, co postrzega jako walkę z Bogiem.

Jak sam mówi, próbuje Go oszukać i dać jeszcze trochę życia leczonym przez siebie pacjentom. Od tego czasu Marek Edelman staje się niezwykle zdeterminowanym, pełnym pasji, odpowiedzialnym i przekonanym o swojej wiedzy lekarzem, który ze wszystkich sił próbuje uratować pacjentów. Jeżeli ma pewność, iż nie ma szans na zachowanie życia, robi wszystko, aby zapewnić godną śmierć umierającemu. Pacjentów traktuje w sposób szlachetny i bliski, dzięki czemu czują się docenieni i mają poczucie, że ktoś się nimi opiekuje.

Ogromny wpływ na taką postawę Marka Edelmana miała II wojna światowa, w której osobiście uczestniczył i która nauczyła go szacunku wobec życia i śmierci. Jego wizerunek jako lekarza jest bez wątpienia pozytywny i ma na celu pokazanie, że nawet tak okrutne przeżycia, jakie stały się udziałem Marka Edelmana, mogą sprawić, że człowiek będzie kimś lepszym niż był dotychczas. Jako że jego działania są bezinteresowne i wynikają z wewnętrznej potrzeby, można go nazwać lekarzem-idealistą poświęcającym się dla innych ludzi. Ofiarowuje całego siebie w imię walki ze złem, dbając przede wszystkim o tym, aby nieść pomoc potrzebującym.

Dżuma

Motyw lekarza pojawia się również w utworze „Dżuma”. Powieść Alberta Camusa dotyczy dramatycznych losów mieszkańców opętanego śmiercionośną dżumą miasta Oran. Postawę walki wobec niej uosabia doktor Bernard Rieux. Mimo że wie, iż nie ma pewności, czy uda się pokonać zarazę, bezinteresownie i z najwyższym poświęceniem buntuje się przeciwko niej, niosąc pomoc chorym. Doktor Rieux, przeświadczony o tym, że tylko aktywny sprzeciw może zniwelować negatywne skutki epidemii, ryzykuje życie, aby spełnić swój moralny i ludzki obowiązek i położyć jej kres.

W swoim działaniu jest całkowicie wierny kodeksowi lekarskiemu i wyznawanym przez siebie wartościom, a jego determinacja ogromna. Warto również zaznaczyć, że podejmując decyzję o walce ze śmiercią, doktor uważa to za swój obowiązek i pewną uczciwość wobec siebie. Wobec wszechobecnego cierpienia Rieux uświadamia sobie, że praca lekarza to jego misja i powołanie, które musi wykonywać bez względu na okoliczności. Główny bohater zachowuje spokój, opanowanie i zdrowy rozsądek, a swoją postawę traktuje jako lekarską powinność i ludzki obowiązek, dlatego pozostaje skromny, nie heroizuje swoich działań i postrzega je jako coś oczywistego.

Kolejne dni spędza na niesieniu pomocy zarażonym, choć wie, że ryzykuje tym samym życie, a szanse na pokonanie epidemii są niemal zerowe. Jest zdeterminowany w dążeniu do celu, odważny, wytrwały, niezłomny, bezinteresowny i niezwykle szlachetny, ponieważ bardziej dba o innych niż o siebie. Doktor Rieux dobrze wie, że bunt wobec dżumy to jedyna godna i honorowa postawa. Pomimo swojego heroicznego zachowania główny bohater powieści nie wymaga tego samego od innych ludzi i szanuje odmienne decyzje. Fakt, że „Dżuma” prezentuje motyw lekarza w taki sposób, wynika z uniwersalnego przesłania powieści, która ma na celu ukazanie różnych postaw wobec zła. Przykład doktora Rieuxa jest wzorem humanitarnego i godnego zachowania w obliczu okrutnego zła, jakim jest epidemia.

Profesor Spanner

Zupełnie inaczej przedstawiono motyw lekarza w utworze „Profesor Spanner” – jednym z wojennych opowiadań wchodzących w skład zbioru „Medaliony” skomponowanego przez Zofię Nałkowską. Mówi ono o lekarzu, który wraz ze swoimi studentami z Instytutu Anatomicznego Uniwersytetu w Gdańsku w czasie wojny zajmował się makabrycznymi eksperymentami. Narrator opisuje piwniczne pomieszczenie, gdzie znajdują się ludzkie zwłoki – jedne zostały poćwiartowane, innym obcięto głowy, a kolejne przywieziono w całości.

W każdym razie ów widok jest niewyobrażalny z perspektywy dzisiejszego czytelnika, który na jego bazie może choć trochę uświadomić sobie namiastkę cierpienia, jakie musiały przeżyć ofiary. Sprowadzono je bowiem do roli królików doświadczalnych pozbawionych ludzkich odruchów i przeznaczonych do bestialskich wynalazków naukowych. Liczne baseny z trupami, ludzkimi głowami i ciałami obdartymi ze skóry, pośród których widać nawet kobiety i dzieci, uświadamiają odbiorcy, że w czasie Holocaustu nie istniała nieprzekraczalna granica zła.

Ludzie służyli Hitlerowcom do produkcji mydła, tłuszczu i skór, a ich życie było mniej warte niż owe przedmioty. Widok specjalnych maszyn do oddzielania mięsa od kości i fachowych narzędzi do krojenia ciał mrozi krew w żyłach i symbolizuje gehennę ofiar terroru nazistowskiego. Co więcej, traktowanie ludzi w taki sposób było na porządku dziennym, co udowadnia spokojne zeznanie jednego z pracowników Instytutu. Do zabijania nierzadko wykorzystywano gilotynę służącą do odcinania głów i przecinania ciał na pół, tak aby zmieściły się w kotłach. W trakcie Holocaustu śmierć stała się tak powszechna, że polski pracownik mówi o eksperymentach profesora Spannera w sposób spokojny i powściągliwy, a inni przesłuchiwani profesorowie próbują rozgrzeszyć i usprawiedliwić swojego kolegę po fachu.

W „Medalionach” mamy zatem do czynienia z wizerunkiem niezwykle okrutnego i pozbawionego ludzkich odruchów lekarza na usługach zbrodniczego systemu nazistowskiego. Jego postawa jest odrażająca, bestialska, przyczynia się do cierpienia setek tysięcy osób i nie ma żadnego związku ze stereotypowym sposobem postrzegania lekarza oraz jego powinności. Takie ujęcie motywu ma na celu uświadomienie czytelnikom, że wojna była okresem tak wielkiego zezwierzęcenia, upodlenia i odwrócenia wartości, że nawet ludzie szlachetni, jakimi powinni być przecież lekarze, stali się bestialskimi mordercami.

Dr House

Skończywszy omawianie dzieł literackich, chciałbym przejść do produkcji filmowych. W tym kontekście przeanalizuję pierwszy, pilotażowy odcinek popularnego serialu telewizyjnego – „Dr House”. Fabuła dzieje się w szpitalu, a głównym lekarzem jest tytułowy bohater, którego bynajmniej nie można zaliczyć do typowego przedstawiciela swojego zawodu. Wszak jest uzależniony od leku o nazwie Vicodin i chodzi o lasce z powodu wypadku z przeszłości. Dr House to szalony doktor posługujący się medycznymi, ale dość specyficznymi metodami, przypominającymi bardziej detektywistyczne dochodzenie aniżeli tradycyjne leczenie.

Do rozwiązania dochodzi bowiem drogą dedukcji, a pacjentów traktuje jak przedmioty, na których przeprowadza eksperymenty. Zależy mu wyłącznie na zdiagnozowaniu i wyleczeniu choroby, a nie na ich szczęściu, dlatego nie dziwi fakt, że podejmuje kontrowersyjną decyzję przerwania leczenia ciężko chorej pacjentki. Dr House leczy pacjentów jak gdyby od niechcenia i nie lubi nawiązywać z nimi kontaktu. Uważa, że zawsze kłamią, więc nie warto z nimi rozmawiać i brać ich zdania pod uwagę. Można go uznać za człowieka do bólu racjonalnego i logicznego, a jednocześnie gburowatego i pozbawionego emocji oraz uczuć.

Tytułowy bohater jest despotyczny w stosunku do innych lekarzy wchodzących w skład jego zespołu, nie znosi sprzeciwu i zawsze stawia na swoim. W kontaktach z ludźmi jest oschły, brutalnie szczery, sarkastyczny i często unosi się gniewem, tak jak w rozmowie z dyrektorką. Nie ufa ludziom, nie wypełnia wszystkich obowiązków lekarskich związanych ze spotkaniami z pacjentami i nie chce zajmować się powszechnymi oraz tradycyjnymi przypadłościami, które go nudzą. Nie znosi sprzeciwu, zawsze stawia na swoim i jest niekulturalny, ale jako lekarz genialny i ceniony przez współpracowników oraz pacjentów.

Choć obraża pacjentów i podwładnych, to wykazuje się fachowością, intuicją i potrafi stawiać najtrafniejsze diagnozy. O jego nietypowym podejściu do leczenia świadczy fakt, że każe jednemu ze swoich lekarzy włamać się do domu pacjentki, aby znaleźć jakieś ślady mogące świadczyć o jej chorobie. Jego metody są nad wyraz nietypowe i eksperymentalne, lecz okazują się skuteczne. Bo mimo że dr House ignoruje twarde dane i zdanie pozostałych lekarzy, to nie można mu odmówić najwyższego profesjonalizmu połączonego z nierzadko bezczelną odwagą.

Widać to, gdy nie boi się zaryzykować życia pacjentki, wstrzymując leczenie i obserwując jej reakcje. Nie dba więc o pozory i robi oraz mówi to, co myśli, tak jak wówczas, kiedy wprost oświadcza pacjentowi, że zdradza go żona. Współpracownicy uważają go za chama i gbura, a on nazywa ich idiotami, co nie zmienia faktu, że powszechnie go szanują i wykonują jego dyspozycje. Ostatecznie udaje mu się ustalić diagnozę i rozwiązać trudną zagadkę choroby pacjentki, co pozwala określić go kontrowersyjnym i problematycznym, ale bardzo skutecznym lekarzem.

Znachor

Jerzy Hoffman, jako reżyser filmu „Znachor”, przedstawia skomplikowaną historię profesora Rafał Wilczura – najsłynniejszego ówcześnie kardiochirurga. Poznajemy go jako pełnego sukcesów, powszechnie szanownego i cieszącego się życiem lekarza, któremu niczego nie brakuje. Wszystko ulega zmianie, gdy niespodziewanie porzuca go żona wraz z córką, w efekcie czego bohater się upija, zostaje pobity i traci pamięć. Jako bezdomny włóczęga kradnie komuś dokumenty i rozpoczyna nowe życie, osiedlając się w pewnym wiejskim gospodarstwie, gdzie pełni funkcję parobka.

Mimo że Wilczura stracił pamięć, to nie zapomniał, jak leczyć ludzi w potrzebie i ratować im życie. Bezinteresownie leczy kalectwo Wasylka, pomaga zranionym w wypadku Leszkowi i Zenkowi, a także podtrzymuje przy życiu Marysię, której osobisty lekarz rodziny nie był w stanie wyleczyć. Dzięki swoim osiągnięciom profesor zyskuje powszechny szacunek i staje się medycznym autorytetem wśród lokalnej społeczności.

Przykład filmu „Znachor” pokazuje, że lekarz to nie zawód, lecz powołanie związane ze szlachetną misją niesienia pomocy ludziom znajdującym się w potrzebie. Profesor Wilczura to człowiek pełen empatii i gotowy do poświęcenia dla drugiego człowieka, który posiada nie tylko niezwykłe umiejętności medyczne, ale również ogromne pokłady wrażliwości. Tym samym widz silnie identyfikuje się z jego postacią, podziwia go i jednocześnie współczuje z uwagi na trudne i skomplikowane losy.

Podsumowanie

Lekarze pojawiający się w literaturze i filmie to z jednej strony osoby szlachetne, gotowe do poświęceń na rzecz potrzebujących, traktujące swój zawód jako moralny obowiązek, bezinteresowne, pełne ideałów, wrażliwe społecznie i kierujące się humanistycznymi wartościami, co potwierdzają przykłady Marka Edelmana, Bernarda Rieuxa i Rafała Wilczura. Z drugiej zaś strony doktorzy z noweli „Jaś nie doczekał” oraz z opowiadania „Profesor Spanner” pokazują, że lekarz może być również człowiekiem biernym, bezlitosnym i pozbawionym determinacji w działaniu, który zamiast leczyć wykazuje się obojętnością w stosunku do chorych.

Wizerunki lekarzy są zatem różne: jeden zasługuje na szacunek i najwyższe słowa uznania, drugi jest symbolem zepsucia moralnego, a najbardziej nietypowy okazuje się dr House – genialny lekarz i nieznośny człowiek. Ważnym spostrzeżeniem jest fakt, że portrety lekarzy są obrazowane na tle ludzkiego cierpienia, biedy i śmierci.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:

1. Bułhakow M., Mistrz i Małgorzata, Warszawa 1997,
2. Camus A., Dżuma, Warszawa 2003,
3. Dr House, reż. Shore D., i in., Seria 1 Odcinek 1, Stany Zjednoczone 2004-2005, [DVD].
4. Hoffman J., Znachor, Polska 1982,
5. Konopnicka M., Jaś nie doczekał, Rybik 2011,
6. Krall H., Zdążyć przed Panem Bogiem, Kraków 2000,
7. Nałkowska Z., Profesor Spanner, W: Medaliony, Wrocław 2004,
8. Prus B., Lalka, Kraków 1998.

II Literatura przedmiotu:

1. Drabarek B. i in., Słownik motywów literackich, Warszawa 1998, s. 178-183, [tu: Lekarz],
2. Grzędzielska M., Wiersze wybrane Marii Konopnickiej, Warszawa 1959, s. 19-21,
3. Słownik motywów literackich, pod red. Nawrot A., oprac. haseł: Kosiek Teresa, Kraków 2004, s. 172-176, [tu: Lekarz],
4. Lementowicz U., Dżuma Alberta Camusa, Lublin 2012, s. 19-23,
5. Lementowicz U., Medaliony Zofii Nałkowskiej, Lublin 2011, s. 10-14,
6. Słownik języka polskiego, T. 2, pod red. Szymczaka M., Warszawa 1993, s. 21, [tu: Lekarz].

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Motyw lekarza w literaturze i filmie ukazywany jest w odniesieniu do postaw moralnych, jakie prezentują tego typu bohaterowie.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) „Jaś nie doczekał”: lekarz jako osoba niewrażliwa społecznie, która nie martwi się problemami i trudnym losem innych ludzi, a dba wyłącznie o własną wygodę.
b) „Lalka”: inteligentny i bogaty lekarz, który leczy za darmo i przykłada ogromną wagę do ideału nauki.
c) „Mistrz i Małgorzata”: wykwalifikowany, inteligentny i doskonale wywiązujący się ze swojej roli lekarz, którzy potrafi świetnie obchodzić się z pacjentami.
d) „Zdążyć przed panem Bogiem”: Marek Edelman jako odpowiedzialny, zdeterminowany i walczący o każde życie lekarz, którego postawa została ukształtowana przez przeżycia wojenne.
e) „Dżuma”: Bernard Rieux jako pełen heroizmu i poświęcenia lekarz, który z najwyższym ryzykiem walczy z dżumą, traktując swoją postawę jak lekarski i ludzki obowiązek.
f) „Medaliony”: lekarz działający na korzyść niemieckich nazistów, który ulega złu, sprzeniewierza się swojej roli i jest jednym z elementów okrutnej, hitlerowskiej machiny śmierci.
g) „Dr House”: kontrowersyjny i gburowaty, a jednocześnie bardzo skuteczny i przenikliwy lekarz, który traktuje pacjentów i współpracowników z dużym dystansem.
h) „Znachor”: zawód lekarza jako misja i powołanie, którą wypełnia się nawet w sposób nie do końca świadomy.

3. Wnioski:
a) Lekarz może być zarówno osobą szlachetną, gotową do poświęceń na rzecz potrzebujących, traktującą swój zawód jako moralny obowiązek, bezinteresowną, pełną ideałów, wrażliwą społecznie i kierującą się humanistycznymi wartościami, jak i człowiekiem bezsilnym, apatycznym oraz pozbawionym ideałów, który źle wywiązuje się ze swojej roli.
b) Portrety lekarzy są obrazowane na tle ludzkiego cierpienia, biedy i śmierci.
c) Lekarze ukazywani są zarówno jako medycy i doktorzy, jak i zwyczajni ludzie.