Bohaterowie-czytelnicy z książką w ręku. Omów motyw lektury w literaturze

Kultura wraz ze wszystkimi swoimi wytworami, które obejmują m.in. artystyczną działalność człowieka, ma silny wpływ zarówno na pojedyncze jednostki, jak i całe społeczeństwa. Widać to na podstawie zachowania młodzieży żyjącej w XVIII wieku, wśród której znacznie zwiększył się odsetek samobójstw po lekturze „Cierpień młodego Wertera”, jak również na bazie twórczości wielkich bardów muzycznych, takich jak np. Jacek Kaczmarski, potrafiących porywać ludzi do walki i dawać im nadzieję na lepszą przyszłość. Wielu z nas bliskie są również gorące emocje po przeczytaniu jakiejś książki bądź obejrzeniu dającego do myślenia filmu. O tym, że lektura może silnie oddziaływać na ludzkie postawy, światopoglądy i zachowania, świadczy także literatura, ukazując sylwetki bohaterów-czytelników z książką w ręku.

Cierpienia młodego Wertera

Tytułowy bohater to wrażliwy młodzieniec, początkowo cieszący się życiem i egzystujący w zgodzie z naturą. Jako człowiek o duszy artysty upaja się przyrodą i w jej kontemplacji próbuje odnaleźć harmonię. Udaje mu się to m.in dzięki lekturze poezji Homera, która uspokaja jego duszę i daje poczucie stabilności oraz równowagi wewnętrznej. Z kolei Biblia pozwala Werterowi na nawiązanie kontaktu z Bogiem, w efekcie czego może Mu powierzyć swoje troski, nadzieje i problemy. Wewnętrzny spokój głównego bohatera burzy jednak lektura „Hamleta”, po której nachodzą go wahania nastrojów, poczucie samotności oraz odizolowania od społeczeństwa. Werter identyfikuje się z tytułową postacią i przeżywa jej los.

Utwór Szekspira daje mu do zrozumienia, że trudno jest zrozumieć sens życia, bo może ono prowadzić donikąd i kończyć się wielką porażką. Gdy Werter poznaje Lottę i dowiaduje się, że podziela ona jego fascynację „Plebanem z Wakefieldu” Oliviera Goldsmitha, powoduje to wybuch radości. Fakt, że ukochana ma podobny gust literacki i identyczną wrażliwość, sprawia, że główny bohater odczuwa wielkie szczęście. Niestety dla niego błogi stan nie trwa długo i kończy się wraz z lekturą „Pieśni Osjana”, w której Werter zaczytuje się, gdy uświadamia sobie, że uczucie do Lotty może być niespełnione z powodu powrotu Alberta do Wahlheim. „Pieśni Osjana” oddają jego rozterki wewnętrzne i wątpliwości związane z miłością do ukochanej kobiety.

Dzieło Jamesa Macphersona wyzwala w nim silny egzystencjalny ból i przyczynia się do negatywnej metamorfozy ze szczęśliwego i prowadzącego harmonijny żywot młodzieńca w załamanego i kompletnie zdruzgotanego szaleńca. „Pieśni Osjana” nie tylko oddają jego stan emocjonalny i duchowy, ale dodatkowo pogłębiają go i potęgują rozpacz spowodowaną trudnością pogodzenia się z niespełnioną miłością. Ostatnia z książek, w których zaczytuje się Werter, towarzyszy mu tuż przed śmiercią. „Emilia Galotii” – bo o niej mowa – opowiada o buncie tytułowej bohaterki wobec woli księcia i pragnącej z tego powodu odebrać życie. Werter identyfikuje się z jej losem i w dużej mierze pod jej wpływem popełnia samobójstwo, które stanowi wyraz desperacji w związku z odrzuconą miłością.

„Emilia Galotii” stanowi symbol buntu wobec tradycyjnego porządku świata. Wszystkie lektury nie tylko współgrają z sytuacją życiową i emocjonalną Wertera, obrazując jego samopoczucie, ale także w dużej mierze je kształtują i pogłębiają. Jego wrażliwość i duchowy romantyzm decydują, że utożsamia się z bohaterami swoich lektur, przeżywa ich historie i inspiruje się nimi, co w połączeniu z delikatną duszą oraz odrzuceniem ze strony Lotty prowadzi do tragedii w postaci samobójstwa.

Dziady cz. IV

Głównym bohaterem czwartej części „Dziadów” jest rozpaczający z powodu niespełnionej miłości nieszczęśliwy kochanek o imieniu Gustaw. Jego zachowanie, korespondujące z nietypowym wyglądem, wydaje się dziwne i wręcz ociera się o szaleństwo. Wrażliwość, emocjonalność i uczuciowość Gustawa sprawiają, że po odrzuceniu ze strony ukochanej mocno cierpi i nie może się pogodzić z tym, co się stało. Wpływ na jego stan emocjonalny i burzliwe przeżycia wewnętrzne ma jednak nie tylko romantyczna dusza, którą bez wątpienia został obdarzony, ale też lektura omówionych przed chwilą „Cierpień młodego Wertera” oraz „Nowej Heloizy” Jana Jakuba Rousseau.

Dzieło Goethego wzmaga w Gustawie poczucie buntu wobec otaczającej rzeczywistości i sprawia, że tak jak Werter czuje się niezrozumiały i samotny w społeczeństwie. Podobnie jak tytułowa postać dramatu Goethego, Gustaw całą swoją energię życiową angażuje w uczucie do ukochanej. Miłość postrzega jako najważniejszą i właściwie jedyną wartość, dla której warto się poświęcać. Zachowanie obu bohaterów jest w gruncie rzeczy podobne i wskazuje na występujące między nimi pokrewieństwo romantycznych dusz. Werter jest owej duszy archetypem, pierwowzorem i modelem, z którego bardziej lub mniej świadomie korzysta Gustaw, zaczytując się w „Cierpieniach młodego Wertera”.

Obraz miłości w oczach głównego bohatera czwartej części „Dziadów” kształtuje również lektura „Nowej Heloizy”. Utwór Jana Jakuba Rousseau wpływa na przekonanie Gustawa, że miłość to wielkie i nierozerwalne uczucie, które jest w stanie przełamywać konwenanse i bariery obyczajowe. Biorąc sobie do serca przekaz książki, wierzy, że jego uczucie pokona nawet śmierć, toteż ostatecznie odbiera sobie życie.

Lektury tzw. książek zbójeckich kształtują romantyczną i niezwykle wrażliwą postawę Gustawa. Ich treść decyduje, że staje się skrajnym idealistą ślepo wierzącym w miłość, który postrzega rzeczywistość przez pryzmat uczuć i emocji, a nie rozumu. Z powodu czytanych książek czuje się samotny i niezrozumiały przez innych, a w konsekwencji, jako wielce nieszczęśliwy i zawiedziony kochanek, popełnia samobójstwo, tak samo jak Werter.

Kordian

Dzieło Juliusza Słowackiego ukazuje dzieje tytułowego bohatera – młodzieńca poszukującego ważnych i godnych poświęcenia wartości oraz ideałów. Aby je odnaleźć, postanawia odbyć podróż po Europie. Jednym z miejsc, które odwiedza, jest angielskie miasteczko portowe Dover, gdzie w samotności, pośród morskich klifów zaczytuje się w Szekspirowskim „Królu Learze”. Najpierw recytuje liryczny fragment utworu angielskiego klasyka, mówiący o tym, jak Edgar obrazuje w słowach ślepemu Gloucesterowi górski krajobraz.

Następnie zaczyna go analizować i zachwycać się nim. Kordian wyraża najwyższy szacunek dla kunsztu Szekspira i docenia jego umiejętności artystyczne, jednak zestawiając cudowność opisu z otaczającym go światem, dochodzi do wniosku, że poetycka rzeczywistość, w której prawdziwość dotąd wierzył, w istocie nie ma większego związku z codziennym życiem. Kontrast pomiędzy cudownością lirycznego krajobrazu a brutalnością i bezwzględnością świata daje Kordianowi do zrozumienia, że ludzka egzystencja to nie pasmo podniosłych i pełnych natchnienia chwil, lecz wyboista droga wymagająca ciągłej walki.

Można więc stwierdzić, że w przypadku Kordiana książka otwiera oczy, pozwala dojrzeć i zrozumieć reguły rządzące światem, a także ukazuje nierealność poezji. Lektura to jeden z elementów jego drogi do wielkiej metamorfozy odbywającej się na górze Mont Blanc.

Latarnik

Nowela Henryka Sienkiewicza opisuje dzieje Skawińskiego – polskiego starca tułającego się po świecie i poszukującego w nim swojego miejsca. W trakcie wielu podróży zwiedził kilka kontynentów, poznał dużą liczbę krajów na całym świecie i zajmował się najróżniejszymi pracami. Ostatecznie Skawiński ląduje w jednej z latarni morskich u wybrzeży Kanału Panamskiego, gdzie pełni funkcję latarnika, która daje mu spełnienie i pozwala odpocząć od trudów wcześniejszego życia. Choć tęskni za ojczyzną, to szczęście, jakie wiąże się ze spokojną pracą w latarni, niweluje melancholię.

Sytuacja zmienia się jednak, gdy Skawiński w paczce otrzymuje „Pana Tadeusza”. Lektura poematu Adama Mickiewicza sprawia, że ogarnia go wielkie poczucie tęsknoty za Polską. Podczas czytania wielokrotnie się wzrusza i płacze, obcując z arkadyjską rzeczywistością Soplicowa. Myśli o rodzinnych stronach i beztroskim dzieciństwie w Polsce doprowadzają do tego, że Skawiński zagapia się, nie dopilnowuje swoich obowiązków pracowniczych i nie włącza na czas latarni. W efekcie dochodzi do katastrofy, gdyż jedna z łodzi rozbija się o skały. Książka Adama Mickiewicza wyzwala w Skawińskim głębokie uczucia patriotyczne, przywołuje najpiękniejsze wspomnienia związane z ojczyzną i jednocześnie staje się źródłem wielkiego szczęścia, uniesienia i tragedii w postaci katastrofy morskiej.

Lektura całkowicie odrywa go od pracy i sprawia, że zapomina o swoich powinnościach, co kończy się wyrzuceniem z latarni. Z drugiej jednak strony podniosłe patriotyczne uczucia, które towarzyszą Skawińskiemu, z pewnością koją jego duszę i dają poczucie głębszego sensu życia. Świadczy o tym ostatnia scena, kiedy starzec ponownie udaje się w tułaczkę, ale tym razem jakby szczęśliwszy, bo z „Panem Tadeuszem” pod pachą.

Podsumowanie

Książki czytane przez bohaterów literackich mają duży wpływ na ich życie, osobowość, światopogląd i zachowania. W „Cierpieniach młodego Wertera” wzmagają emocje głównego bohatera i korespondują z jego samopoczuciem w danej chwili, w „Dziadach” kształtują podejście Gustawa do świata i miłości, w „Kordianie” dają bohaterowi do zrozumienia, że rzeczywistość ma niewiele wspólnego z pięknem poezji, a w „Latarniku” stają się sposobem na przywrócenie pamięci i tęsknoty za ojczyzną oraz przyczyną wyrzucenia z pracy głównego bohatera. Książki korespondują ze stanami wewnętrznymi, w jakich w danym momencie znajdują się bohaterowie. Niestety ich lektura w każdym przypadku przynosi negatywne skutki, gdyż u bohaterów romantycznych prowadzi do rozczarowania światem i często nawet samobójstwa, a w „Latarniku” do katastrofy morskiej. Mimo to bohaterowie fascynują się i w ogromnej mierze inspirują czytanymi przez siebie książkami.

Bibliografia

I. Literatura podmiotu:

1. Goethe Johann Wolfgang, Cierpienia młodego Wertera, Warszawa, Książka i Wiedza, 1996, ISBN 8366002147,
2. Mickiewicz Adam, Dziady cz. IV, W: Dziady II, IV i I, Warszawa, Książka i Wiedza, 1997, ISBN 830512911X,
3. Sienkiewicz Henryk, Latarnik, Warszawa, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1982, ISBN 8366008931,
4. Słowacki Juliusz, Kordian, Kraków, Greg, 2006, ISBN 8373277412.

II. Literatura przedmiotu:

1. Bujnicki Tadeusz, Ojczyzna w książce zamknięta – o Latarniku Henryka Sienkiewicza, W: Arcydzieła literatury polskiej: interpretacje, red. Grzeszczuk Stanisław, Niewolak-Krzywda Anna, Rzeszów, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, ISBN 8355027852, s.149-164,
2. Książka, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004, ISBN 8373273948, s. 70-71,
3. Lementowicz Urszula, Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581634, s. 23-28,
4. Polańczyk Danuta, Dziady cz. II i IV, Lublin, Biblios, 20009, rozdz.: Miłość romantyczna – nieszczęśliwy kochanek (cz. IV), ISBN 8386581069.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Lektury książek są silną inspiracją dla bohaterów literackich, na których życie mają duży wpływ.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Cierpienia młodego Wertera: lektury, które oddziałują na przeżycia wewnętrzne i samopoczucie tytułowego bohatera i wiążą się z tym, co go spotyka.
b) Kordian: „Król Lear” Szekspira jak utwór, który uświadamia Kordianowi, jak wielka przepaść dzieli realny świat od cudownej, poetyckiej rzeczywistości.
c) Dziady cz. IV: „Cierpienia młodego Wertera” i „Nowa Heloiza” książkami, które kształtują sposób postrzegania świata i miłości przez Gustawa.
d) Latarnik: „Pan Tadeusz” jako książka, która wywołuje w Skawińskim uczucia patriotyzmu, wzmaga w nim tęsknotę za ojczyzną i prowadzi do katastrofy morskiej.

Wnioski:
a) Lektury książek kształtują światopoglądy, postawy i zachowania bohaterów literackich.
b) Lektury określają przeżycia wewnętrzne i nastroje, w jakich znajdują się bohaterowie literaccy.
c) Lektury książek prowadzą do negatywnych konsekwencji w życiu bohaterów literackich.