Różne oblicza miłości w literaturze

Miłość to najbardziej intensywne ludzkie uczucie, które jest wyrazem największego uwielbienia człowieka. Choć każdy dobrze wie, czym jest miłość, to jej zdefiniowanie okazuje się nadzwyczaj trudne i zależne od punktu widzenia. Wszakże dla dojrzałego i ustatkowanego męża będzie ona zupełnie czymś innym niż dla zakochanego pierwszy raz osiemnastolatka.

Znaczenie miłości dla ludzkiego życia sprawiło, że stała się ona najbardziej inspirującym i najpopularniejszym tematem literatury, który z większym lub większym natężeniem pojawia się w każdej epoce. Jej oblicza i ujęcia są bardzo różnorodne i pokazują, że miłość to uczucie rozumiane na wiele sposobów, które ma wiele form.

Antygona

Antyczny dramat Sofoklesa opowiada historię tytułowej bohaterki, która wbrew nakazom prawa postanawia pochować swojego poległego w walce brata, ponieważ kocha go nad życie. Kreon zabronił bowiem urządzania pochówku jej bratu, uznając, że nie należy mu się on z uwagi na fakt, że posądzono go o zdradę ojczyzny. Kierując się miłością do ukochanego Polinejkesa, Antygona postanawia sprzeciwić się wyrokowi Kreona. Mimo iż ma świadomość, że łamie tym samym prawo i naraża się tym samym na karę śmierci, nie waha się i podejmuje wyzwanie, bo uczucie braterskie ma dla niej decydujące znaczenie.

Złapana na gorącym uczynku, staje przed obliczem Kreona, a ten ją skazuje na pozbawienie życia i zamyka w kamiennej grocie, lecz wykonaniem wyroku śmierci popełnia samobójstwo. Widać więc, że tytułowa bohatera dramatu Sofoklesa jest niezwykle odważna, pełna determinacji i gotowa do największego poświęcenia, aby zapewnić bratu to, na co zasługuje każdy człowiek. Miłość do brata łączy się w jej przypadku z dumą, honorem, siłą psychiczną, determinacją, niezłomnością i odwagą. Postawa Antygony pokazuje, że braterska lojalność jest dla niej ważniejsza nawet od własnego życia. W dramacie Sofoklesa mamy zatem do czynienia z obrazem miłości braterskiej, której w pełni podporządkowuje się tytułowa bohaterka i poświęca dla niej wszystkie swoje dążenia, co ostatecznie kończy się tragedią w postaci samobójstwa.

Pieśń o Rolandzie

W „Pieśni o Rolandzie” pojawia się ujęcie miłości do ojczyzny. Tytułowy bohater to wzorcowy przykład średniowiecznego rycerza, którego postawa, hierarchia wartości i wizerunek są symbolem rycerskiego etosu. Sens życia Rolanda to wierna służba Bogu, ojczyźnie i królowi, a najważniejsze ideały przyświecające mu to honor, duma, męstwo, odwaga i patriotyzm. Podczas walki tytułowy bohater wykazuje się niezwykłą skutecznością i poświęceniem, czego dowód stanowią jego niepowtarzalne zasługi dla królestwa oraz szacunek, jakim cieszy się na dworze.

Jednocześnie Roland cechuje się przenikliwością umysłu i umiejętnością strategicznego myślenia, kiedy podczas narady przekonuje, że należy walczyć z Saracenami i nie współpracować z Marsylem. W trakcie bitwy, gdy pełni rolę dowódcy tylnej straży, woli zginąć niż stracić dobre imię, dlatego nie dmie w róg, gdy zbliżają się wojska nieprzyjaciela. Swoich kompanów zachęca do odwagi i wspólnej obrony ojczyzny, a kiedy oni umierają, płacze nad ich ciałami. W trakcie bitwy ani na chwilę się nie poddaje i jeszcze w niemal agonalnym stanie ostatnim wysiłkiem zabija Saracena, który próbuje odebrać mu miecz.

Ostatecznie za sprawą archaniołów dusza Rolanda wędruje do nieba, a on umiera ze słowami miłości do Boga i ojczyzny na ustach. Do ostatniej chwili życia pozostaje wierny kodeksowi rycerskiemu, w którym ojczyzna to najważniejsza wartość. „Pieśń o Rolandzie” ujmuje miłość do ojczyzny zgodnie ze średniowieczną obyczajowością, nakazującą aktywne poświęcenie na jej rzecz poprzez żołnierskie zaangażowanie w działaniach państwa.

Legenda o św. Aleksym

O innej miłości, bo do Boga, mówi średniowieczna „Legenda o św. Aleksym”. Aleksy to syn bardzo zamożnego i szlachetnego małżeństwa. Jest upragnionym potomkiem pary, która wyczekiwała go długie lata. Aleksy, mając możliwość długiego, dostatniego życia, odziedziczenia i współwładztwa ogromnym majątkiem, rezygnuje z tego, poświęcając swe życie Bogu. W noc poślubną decyduje się opuścić miejsce zamieszkania, porzucić swą oblubienicę i udać się w tułaczkę. Wyzbywa się wszystkich przyziemnych dóbr, rozdając je potrzebującym, a sam wybiera ascetyzm.

Sensem jego życia staje się służenie Stwórcy. Wszystko, czego się podejmuje, robi z myślą o Bogu. Każde jego działanie jest determinowane wielkim uczuciem do Stwórcy. Aleksy w cierpieniu i poniżeniu żyje kilkanaście lat do momentu, gdy dopada go śmiertelna choroba. Ludzie wielokrotnie go poniżają i traktują lekceważąco, nie mając świadomości jego pochodzenia. Kulminacją poniżenia i cierpienia jest moment, gdy Aleksy jako żebrak zamieszkuje pod schodami w pałacu swojego ojca.

Mimo cierpienia, jakie go dotyka przez całe życie, ani na chwilę się nie poddaje. Po tym wydarzeniu dzieją się cuda; dzwony w całym mieście zaczynają bić, ciało zmarłego wydaje cudowną woń, która każdego, kto do niej się zbliża, leczy ze wszystkich chorób. Widać zatem, że pod wpływem miłości do Boga tytułowy bohater średniowiecznej legendy wybiera samotność i cierpienie kosztem rodzinnego szczęścia i uczucia do kobiety. W zamian Aleksy dostąpił tego, do czego dążył całe życie, czyli nie tylko zbawienia, ale i bycia świętym.

Dzięki miłości dostaje to, co uważał za najważniejsze; nie bogactwa materialne, władzę czy sławę, które odrzucił, ale wieczne zbawienie. Jego miłość do Stwórcy jest godna podziwu i z całą pewnością okazuje się również wielką łaską dla niego samego. Mimo tego, że została ona wybrana kosztem bólu i cierpienia, Aleksy widzi w niej głęboki sens i poświęca jej całe życie, co mu Bóg sowicie wynagradza. Ma ona decydujący wpływ na jego egzystencję i decyzje moralne.

Tren X

O miłości rodzicielskiej traktują natomiast Treny Jana Kochanowskiego, napisane po śmierci jego ukochanej córki – Urszulki. Jeden z przykładów to Tren X, w którym rozpaczający po stracie dziecka ojciec w osobie autora pełniącego rolę podmiotu lirycznego zwraca się do niej, zadając pytania, gdzie się znajduje i gdzie się podziała po śmierci. Kochanowskiemu trudno bez niej się odnaleźć w świecie, o czym świadczy desperacki ton jego pytań, dowodzący jego całkowitego zagubienia. Niezwykle czułe zwroty do Urszulki, tak jak wdzięczna, moja, aniołku czy Orszulko pokazują z kolei wielką miłość ojca do córki.

Podmiot liryczny rozważa, czy udała się ona do Raju, do mitologicznego Hadesu, do czyśćca, czy może na mityczne szczęśliwe wyspy, jednak znikąd nie jest dane mu usłyszeć odpowiedzi. W związku z tym płacze po jej stracie i desperacko prosi, aby dała mu jakiś znak, bo bez jej obecności jego dusza przeżywa katusze. Wszystko to świadczy o jego niezwykle intensywnej miłości rodzicielskiej, która trwa po śmierci ukochanej córki i staje się przyczyną ogromnego zawodu.

Tren XIX

Miłość matki do syna ilustruje zaś „Tren XIX” Jana Kochanowskiego. Zawiedziony ojciec już na samym początku wyraża ogromny żal i smutek z powodu śmierci swojej ukochanej pociechy. Następnie zjawia mu się przed oczami matka trzymająca ich córkę w ramionach i dodająca mu otuchy. Podkreśla ona, że teraz Urszulka jest w lepszym świecie, gdzie może ujrzeć oblicze samego Boga. Jest zaniepokojona jego ciągłym zamartwieniem się i stara się ukoić jego serce.

Matka wyraża opinię, że Urszula nie musi już znosić trudów ziemskiego życia i obcować ze złem, które jest stale obecne na naszej planecie. Daje do zrozumienia Kochanowskiemu, że jego córka nie zapomniała o swoich rodzicach i stale się za nich modli. Odwołuje się również do rozsądku syna, podkreślając, iż egzystencja ludzka nie jest wieczna i takie rzeczy jak przedwczesna śmierć się zdarzają. Mówi też, że musi przyjmować życie takim, jakie jest i godzić się z nim, choć nie zawsze jest ono takie, jak by sobie wymarzył. Nawiązuje do woli bożej, stwierdzając, że trzeba się jej podporządkować.

Dobrotliwa kreacja wyrozumiałej, mądrej i kochającej matki dającej synowi porady życiowe w ma za zadanie podnieść podmiot liryczny na duchu i dodać mu siły do dalszego życia, co jej się udaje. Pod jej wpływem następuje bowiem przełamanie kryzysu i odbudowa światopoglądu Kochanowskiego. Poeta uświadamia sobie, że jego zwątpienie było chwilowe. Zaczyna wierzyć, że skoro Bóg mu zabrał dziecko, to musiał mieć w tym jakiś cel i to, że on go nie widzi, nie znaczy, że go nie ma. Wszystko to udaje mu się osiągnąć dzięki kochającej matce i jej wstawiennictwu.

Makbet

Nieposkromioną miłość do władzy ukazuje zaś „Makbet”. Dramat Szekspira prezentuje postać tytułowego bohatera – ambitnego rycerza poznającego przyszłość i dowiadującego się, że zostanie władcą swojej krainy. Jego żądza władzy podsycana przez namowy żony, wewnętrzną ambicję i ową przepowiednię jest tak silna, że aby osiągnąć zamierzony cel, posuwa się do zabójstwa króla Dunkana.

Zbrodnia na Dunkanie sprawia, że Makbet pogrąża się w szaleństwie, a umiłowanie władzy i chęć ukrycia poprzednich morderstw oraz wyeliminowania każdego, kto mu zagraża, prowadzą go na manowce człowieczeństwa. Ostatecznie Makbet umiera w walce przeciwko Makdufowi, co wraz z problemami psychicznymi, całkowitą degradacją moralności i samotnością należy uznać za wyraz niszczącej siły namiętności, przed którą człowiek nie potrafi się powstrzymać.

To, jak potężną i niszczącą żądzą jest umiłowanie władzy, udowadnia również przykład Lady Makbet. Żona tytułowego bohatera decyduje się bowiem na cyniczne wykorzystanie jego osoby, aby w ten sposób móc zasiąść na tronie. Żądza decyduje, że posuwa się do obrażania Makbeta i podstępnie podważa jego męskość, aby skłonić go do zabójstwa. Pod wpływem namiętność Lady Makbet traci wszelkie zahamowania moralne i jest zdolna do najobrzydliwszych czynów i najchytrzejszych planów, aby tylko zrealizować swoje pragnienia. Kiedy jednak Makbet, już jako człowiek posiadający pełnię władzy, odsuwa się od żony, a tym samym traci ona kontrolę nad sytuacją, wpada w szaleństwo i ostatecznie popełnia samobójstwa.

W ten sposób Szekspir stara się pokazać, że władza nie może być chorą miłością i celem samym w sobie. Powinna natomiast służyć nie temu, kto ją sprawuje, ale ludowi, gdyż w przeciwnym wypadku okazuje się niezwykle destrukcyjną siłą doszczętnie niszczącą człowieka, tak jak miało to miejsce u Makbeta i jego żony.

Skąpiec

Dziełem godnym omówienia w kontekście tematu dziełem jest „Skąpiec” Moliera. Tytułowy bohater to Harpagon – bogaty mieszczanin, dla którego obiektem miłości są pieniądze. Mimo że posiada duży majątek, bardzo trudno wydać mu choćby jednego talara. Mężczyzna tak kocha mamonę, że oszczędza na wszystkim, na czym się da – na pensjach dla pracowników, jedzeniu dla koni czy nawet na przyjęciu, na które miał się udać ze swoją ukochaną. Harpagon osobiste szczęście wiąże ze szkatułką z pieniędzmi, toteż z powodu obaw, ktoś ją ukradnie, chowa ją w ogrodzie. W każdym człowieku widzi potencjalnego złodzieja i myśli o szkatułce z większymi emocjami niż o rodzinie.

Jego uczuciowy stosunek do martwej rzeczy, jaką jest zakopana w ogrodzie szkatułka, udowadnia, że pieniądze nie są dla niego środkiem do osiągnięcia jakichś korzyści, lecz celem samym w sobie, zasłaniającym wszystkie inne aspekty ludzkiego życia. Nic więc dziwnego, że kiedy Harpagon odkrywa, że szkatułka zniknęła, wpada w szał i podejrzewa wszystkich naokoło o złodziejstwo. Ów przedmiot sprawia, że stosunki pomiędzy nim a rodziną przeradzają się w prawdziwą nienawiść i szczerą wrogość. Jego cierpienie po utracie szkatułki jest niedorzeczne i karykaturalne, ponieważ przeżywa tę utratę tak, jakby umarł mu ktoś bliski.

Z drugiej strony spryt Kleanta, który zaaranżował kradzież szkatułki, decyduje, że zostaje ona wykorzystana w sposób pozytywny, aby zmiękczyć stanowisko Harpagona i umożliwić tym samym zaślubiny jego dzieci, na które wcześniej on się nie zgadzał. W efekcie utwór kończy się szczęśliwie, gdyż skąpy ojciec z powodu swojej miłości do szkatułki wyraża zgodę na ślub, mając świadomość, że przeciwnym razie Kleant nie oddałby mu szkatułki.

Konrad Wallenrod

Dziełem ukazującym miłość kobiety do mężczyzny jest natomiast „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza. Akcja utworu dzieje się podczas wojen Zakonu Krzyżackiego i Litwy. Kiedy dochodzi do wyboru nowego Wielkiego Mistrza Zakonu, największe szanse ma szanowany cudzoziemiec, Konrad Wallenrod, którego cechuje ogromna skromność i odwaga. Jest on ze wzajemnością zakochany w Aldonie – litewskiej pustelnicy, zamkniętej w wieży na własne życzenie. Kobieta zakochuje się w Konradzie – wtedy jeszcze Walterze Alfie – od pierwszego wejrzenia i od tej chwili miłość staje się treścią jej życia; spędza z nim wiele czasu, podziwia jego umiejętności, dzięki niemu uczy się wiary. Nawet kiedy ukochany ją opuszcza i wyjeżdża na wojnę, ona pozostaje mu wierna i zawsze go wspiera.

Uczucie popycha Aldonę do życia w zamknięciu, by jako pustelnica być jak najbliżej swojego ukochanego. Pragnie mu towarzyszyć, nawet jeśli ma to się wiązać z samotnością i ascezą. Poświęca miłości całe swoje życie i plany, których wojna nie pozwala zrealizować. Bohaterka każdego dnia śpiewa tęskną pieśń o swoim życiu i miłości pełnej cierpienia, podsycanej nadzieją na przyszłe szczęście z ukochanym rycerzem. Chwile, kiedy może się z nim zobaczyć, stają się dla niej źródłem wielkiej radości. Wówczas, podczas wieczornych spotkań, Aldona przeżywa niezwykle silne emocje, począwszy od żalu, poprzez poczucie winy, skończywszy na euforii. Jednocześnie cierpi i cieszy się, że może choć na moment ujrzeć ukochanego.

Mimo że tytułowy bohater ją opuścił w imię patriotyzmu, to ona wspiera go w jego dążeniach i podtrzymuje na duchu. Ostatecznie Aldona umiera z rozpaczy, kiedy dowiaduje się, że życie stracił Konrad. W poemacie Mickiewicza mamy więc do czynienia z portretem zakochanej postaci, która poświęca całe życie miłości do ukochanego i postrzega ją jako jedyną wartość. Gotowa do największego poświęcenia w jej imieniu, podporządkowuje mu wszystkie swoje dążenia, lecz mimo to jest to bohaterką tragiczną.

Bo choć nie widzi świata poza Konradem i robi dla niego dosłownie wszystko, to i tak nie może trwać u jego boku. W pewnym sensie jest przez niego skrzywdzona i mogłaby mieć do niego pretensje, ponieważ decyzja o jej poślubieniu była nierozsądna, skoro niedługo potem wyjeżdża na wojnę i zostawia żonę samą. Mimo to Aldona tak bardzo kocha Konrada, że nie robi mu wyrzutów, a nawet stara się zrozumieć jego położenia.

Podsumowanie

Ten niezwykle uniwersalny i popularny motyw literacki, jakim jest miłość, ma różne oblicza i jest uczuciem wielowymiarowym, odnoszącym się do kochanków, rodziców, a nawet do rzeczy materialnych oraz niematerialnych wartości. Mimo że miłość ma tak wiele imion, to zawsze jest najważniejszą wartością, która określa losy i decyzje moralne bohaterów literackich. W każdym przypadku, niezależnie od tego, czy mowa o miłości do kochanka, pieniędzy, ojczyzny, czy dziecka, podporządkowują oni jej swoje życie, co często jest związane z wielkimi wyrzeczeniami, cierpieniem, koniecznością pogodzenia się z utratą najbliższej osoby, a nawet ze śmiercią.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Kochanowski Jan, Tren X, s.67-68, Tren XIX albo Sen, s.79-80, [w:] FRASZKI, PIEŚNI, TRENY Jan Kochanowski, Red. Wojciech Rzehak, Kraków, Wydawnictwo GREG, ISBN: 978-83-7327-242-2
2. Legenda o św. Aleksym, W: Krzysztof Mrowczewicz, Starożytność-Oświecenie, Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, Stentor, 1997, s.233-234, ISBN 8354773028,
3. Mickiewicz Adam, Konrad Wallenrod, Warszawa, AWM, 1995, ISBN: 83-85904-14-X
4. Molier, Skąpiec , Łódź, Wydawnictwo Łódzkie, 1982, ISBN: 83-218-0201-1
5. Pieśń o Rolandzie, s.25-140, [w:] Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, Francois Villon Wielki Testament, Red. Tadeusz Boya-Żeleński, Warszawa, Wydawnictwo KAMA, ISBN: 83-86235-19-5
6. Sofokles, Antygona, Kraków, Zielona Sowa, 2003, ISBN 8373892389
7. Szekspir William, Makbet, Kraków, Wydawnictwo GREG, ISBN: 978-83-7327-022-0

II Literatura przedmiotu:
1. Libera Zdzisław, Konrad Wallenrod, Adam Mickiewicz, Warszawa, Czytelnik, 1966
2. Komorowski Jarosław, Makbet, William Szekspir, Warszawa, 1989, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, ISBN 83-02-03660-9
3. Paszkowski Józef, Makbet, Wiliam Szekspir, Kraków, Wydawnictwo GREG, ISBN: 978-83-7327-022-0, s.107-140
4. Rzehak Wojciech, Tren X s.111-112, Tren XIX albo Sen s.115-116, [w:] FRASZKI, PIEŚNI, TRENY Jan Kochanowski, Kraków, Wydawnictwo GREG, ISBN: 978-83-7327-242-2
5. Żeleński Tadeusz, Skąpiec, Molier, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, 1971, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, s. I-XXVII

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Miłość to uczucie, które ma wiele form i może być różnorodnie rozumiane.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Antygona: braterska miłość, która zmusza Antygonę do pochowania Polinejkesa wbrew prawu narzuconemu przez Kreona.
b) „Pieśń o Rolandzie”: miłość do ojczyzny jako fundamentalna wartość, którą kieruje się Roland w życiu i która określa jego wizerunek jako rycerza idealnego.
c) Legenda o św. Aleksym: ogromna miłość do Boga jako sposób na życie; ascetyczne życie wyrazem miłości do Boga.
d) „Treny”: miłość rodzicielska zaprezentowana na przykładzie ojca opłakującego śmierć córki i matki, która próbuje pocieszyć swojego syna.
e) „Skąpiec”: miłość do pieniędzy, która niszczy życie rodzinne i osobiste Harpagona, sprawiając, że staje się karykaturalnym człowiekiem.
f) „Makbet”: miłość do władzy, która staje się przyczyną zbrodni i skutkuje negatywną metamorfozą głównego bohatera.
g) „Konrad Wallenrod”: nieszczęśliwa i tragiczna miłość pomiędzy kochankami, którzy nie mogą jej zrealizować z uwagi na patriotyczne dążenia głównego bohatera.
3. Wnioski:
a) Miłość może być skierowana do kochanka, dziecka, ojczyzny, brata, rzeczy lub wartości niematerialnych.
b) Miłość to fundamentalna wartość, której bohaterowie podporządkowują swoje życie i poświęcają swoje dążenia.
c) Miłość często wiąże się z cierpieniem.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *