Herkules jako starożytny heros występujący w literaturze, filmie i komiksie

W literaturze i współczesnej kulturze dużą popularnością cieszą się postaci mitologicznych herosów, uosabiających męstwo, siłę, odwagę i niezłomność. Jednym z nich jest Herkules, którego wielokrotnie pojawia się w dziełach różnych pisarzy, filmach czy komiksach.

Oda do młodości

Pojawia się on w utworze Adama Mickiewicza zatytułowanym „Oda do młodości”. Zaprezentowany w nim podmiot liryczny wychwala młodość i dostrzega w niej szereg szlachetnych wartości związanych z chęcią walki o wolność, przyjaźnią czy współpracą. Młodość reprezentowana przez romantyków jest pełna energii, chęci działania i zdolna do stawiania czoła życiowym trudnościom. W „Odzie do młodości” postać Heraklesa pojawia się w sposób niebezpośredni i występuje w jednej strof, która ma forma porównania homeryckiego i brzmi:

Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze,
Ten młody zdusi Centaury;

Podmiot liryczny nie przywołuje wobec tego Herkulesa wprost i nie posługuje się jego imieniem, lecz nawiązuje do jego wielkich dokonań za życia, do których zalicza się urwanie łba Hydrze i pokonanie centaurów. Herkules, ukazany jako potężny heros o nadludzkich możliwościach, w wierszu Mickiewicza symbolizuje siłę, odwagę i energię, które następnie zostają zestawione z młodością.

Autor wykorzystuje zatem postać starożytnego bohatera w celu idealizacji młodości i zobrazowania jej jako potężnej mocy zdolnej do dokonywania wielkich czynów, takich jakie stały się udziałem Herkulesa, który w „Odzie do młodości” jest wzorem dla młodych czytelników. Warto również zauważyć, że sięgnięcie po postać Heraklesa sprawia, że utwór ma cechy klasycystyczne i można go uznać za dzieło z przełomu epoki oświecenia oraz romantyzmu.

12 prac Herkulesa

W zbiorze opowiadań Agathy Christie zatytułowanym „12 prac Herkulesa” mitologiczny heros również nie pojawia się we własnej osobie, a autorka tylko odwołuje się do jego postaci. Herkules i 12 tytułowych prac, które według mitologii miał do wykonania, zostaje tu wykorzystane jako motyw przewodni będący spoiwem wszystkich dwunastu opowiadań. Bo choć każde z nich przedstawia odmienną zagadkę, to łączy je fakt, że odwołują się do wielkich czynów mitologicznego herosa.

Taka koncepcja to efekt zarzutu wystosowanego głównemu bohaterowi – detektywowi Herkulesowi Poirot – przez jego przyjaciela doktora Burtona, jakoby imię Herkules było dla niego nieodpowiednie. Chcąc udowodnić przyjacielowi, jak bardzo się myli, detektyw podejmuje się rozwiązania dwunastu różnych spraw, które przypominałyby 12 prac mitologicznego Herkulesa. Taki zabieg literacki sprawia, że autorka płynnie i w sposób przemyślany wprowadza czytelnika w fabułę swojego zbioru i bez obaw o posądzenie o niekonsekwencję może przedstawić historię dwunastu całkowicie różnych śledztw.

Prace Herkulesa stają się zatem wspólnym spoiwem opowiadań umieszczonych w jednym tomie. Widać zatem, że takie ujęcie tematu jest całkowicie odmienne od wzorca siły i energii, jakim Herakles był „Odzie do młodości”. Nie można jednak zapominać, że u Agathy Christie Herkules jest również swego rodzaju symbolem, na którego powołują się doktor Burton i detektyw Poirot. Wszak zarzut o to, że imię Herkules nie pasuje do detektywa Poirot, wynika z tego, że uosabia ono męstwo, odwagę, spryt, zaangażowanie i determinację. Takie ujęcie motywu można porównać do „Ody do młodości”, gdzie starożytny heros także był symbolem siły.

Herkules w Nowym Jorku

Nietypowe ujęcie Herkulesa prezentuje film zatytułowany „Herkules w Nowym Jorku”. Przede wszystkim w odróżnieniu od „Ody do młodości” i „12 prac Herkulesa” mitologiczny bohater pojawia się tu we własnej osobie i pomimo niechęci ze strony Zeusa zstępuje na Ziemię. Herkules ląduje w Nowego Jorku i bez skutku próbuje odnaleźć się w nowej, nieznanej sobie rzeczywistości, co siłą rzeczy wywołuje wiele zabawnych sytuacji.

Widać zatem, że filmowym debiucie Arnolda Schwarzeneggera, którym jest „Herkules w Nowym Jorku”, pojawia się komiczne ujęcie tematu, co było nie do pomyślenia w poprzednich utworach. Absurdalne zachowanie Herkulesa, mówiącego wprost wszystko, co ma na myśli, walczącego na pięści z niedźwiedziem i używającego jedynie argumentu decyduje, że pomimo topornej gry aktorskiej Schwarzeneggera, jego słabego akcentu angielskiego i mało śmiesznego humoru film okazuje się zabawną komedią.

Jeśli chodzi o samą postać Herkulesa, to poza tym, że bez żadnego przygotowania zostaje wrzucony w wir współczesnego świata, w związku z czym automatycznie zachowuje się komicznie, prezentuje typowe dla siebie cechy, czyli: nadludzką siłę uosabianą przez potężną sylwetkę najlepszego ówcześnie kulturystę na świecie – Arnolda Schwarzeneggera, a także pewność siebie, odwagę i nieustępliwość, co upodabnia film do wcześniejszych dzieł. Z kolei komediowe ujęcie i obecność Herkulesa we własnej osobie, a nie jako symbolu, decydują, że ujęcie starożytnego herosa w film „Herkules w Nowym Jorku” jest całkowicie odmienne od tych, z którymi mieliśmy do czynienia do tej pory.

Herkules – serial telewizyjny

Nieco odmienne ujęcie tematu pojawia się w serialu telewizyjnym zatytułowanym „Herkules”, który w wielu odcinkach przedstawia dzieje starożytnego herosa. Odbiegają one od mitów i przedstawiają Herkulesa jako bohatera zbuntowanego przeciwko bogom i stającego po stronie ciemiężonego przez nich człowieka. Herkules decyduje się zatem wypowiedzieć posłuszeństwo potężnym, ale okrutnym bogom, nie godząc się na bezwzględne traktowanie ludzkości. Serial ukazuje go wobec tego jako obrońcę ludzkości, który cechuje się nie tylko potężną siłą, niesłychaną odwagą i ogromnym męstwem, ale również czułym sercem i empatią, dzięki czemu w imię ludzkości bezinteresownie walczy przeciwko bogom.

Serialowy Herkules to pogromca zła, doskonały i niepokonany wojownik oraz jednocześnie charyzmatyczny i wielki przywódca, który przynosi cywilizacji człowieka wielką nadzieję na lepszy byt. Pojawia się zawsze, kiedy jest potrzebny, ratuje dobrych ludzi z opresji, pomaga będącym w potrzebie, a zarazem piętnuje i niszczy zło. Jest to zatem prawdziwy heros, pozbawiony słabych punktów i zaprezentowany w sposób zgodny z mitologicznymi przekazami, ale w hollywoodzkiej, serialowej konwencji.

Porównując ujęcie jego postaci do wcześniej omówionych dzieł, należy zauważyć największe podobieństwo do filmu „Herkules w Nowym Jorku”, ponieważ w obu przypadkach Herkules pojawia się we własnej osobie i jest potężnym wojownikiem, z tą różnicą, że w filmie mieliśmy do czynienia z ujęciem przerysowanym i komicznym, a tutaj z heroicznym. Poza tym siła i męstwo przywołują skojarzenia z „Odą do młodości” i „Dwunastoma pracami Herkulesa”.

Herkules. Krew Nemei – komiks

W komiksie „Herkules. Krew Nemei” dzieje Herkulesa zostały osadzone w fantastycznym świecie przyszłości, w związku z czym ujęcie tematu jest futurystyczne. Podobnie zilustrowano sylwetkę starożytnego herosa, który choć posiada nadludzką się i jest potężny, tak jak to było w poprzednich dziełach, to w odróżnieniu od nich korzysta ze zdobyczy technologii przyszłości, typu lasery, miotacze ognia czy innego rodzaju wymyślne bronie. Komiks nawiązuje wprost do mitologicznej historii Herkulesa, posługując się motywem jego morderstwa na najbliższej rodzinie.

Wykorzystanie tego wydarzenia z dziejów mitologicznego herosa sprawia, że jego ocena jest najbardziej niejednoznaczna ze wszystkich omówionych dziś utworów, w których był on prezentowany wyłącznie w pozytywny sposób. Komiks pokazuje, jak w wyniku działań Hery Herkules zostaje zainfekowany przez zło, a następnie na jej polecenie morduje żonę i dziecko. W efekcie zostaje ukazany jako co prawda potężny i mocarny, ale obarczony fatum i nieszczęściem heros, który pragnie odpokutować swoje czyny. Z uwagi na zaprezentowanie rozterek moralnych i głębokiej psychiki Herkulesa komiks „Krew Nemei” przedstawia najbardziej złożony wizerunek herosa, jednak jednocześnie jest on tak samo silny, odważny i mężny jak we wcześniej przeanalizowanych pozycjach.

Podsumowanie

Herkules, jako starożytny heros. w literaturze i współczesnej kulturze może pojawiać się we własnej osobie, tak jak to było w filmie „Herkules w Nowym Jorku”, serialu „Herkules” oraz komiksie „Krew Nemei”, albo jego sylwetka jest przywoływana w poszczególnych utworach, czego dowodzą przykłady „Ody do młodości” i „Dwunastu prac Herkulesa”. Postać starożytnego herosa ujmowana jest na różne sposoby – komediowo, tak jak to było w „Herkulesie w Nowym Jorku”; symbolicznie, co widać na przykładzie „Ody do młodości” i „Dwunastu prac Herkulesa”; futurystycznie, o czym świadczy komiks „Krew Nemei” bądź też heroicznie, jak w serialu „Herkules”. Bez względu na różnice w sposobie ujęcie w każdym dziele Herkules jest uosobieniem siły, męstwa, niezłomności i odwagi. W kontekście wniosków warto również zauważyć, że motywem często przewijającym się w omówionych dziełach jest dwanaście prac Herkulesa.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Christie Agatha, 12 prac Herkulesa, Wrocław, Wydawnictwo Dolnośląskie, 2014, ISBN 9788327151803,
2. Herkules [serial telewizyjny], USA, 1995, odcinek 1, sezon 1, dostęp online: http://www.ekino.tv/serial,herkules,sezon,1,epizod,1.html, 05.03.2015,
3. Mickiewicz Adam, Oda do młodości, W: Piechota Marek, Lyszczyna Jacek, Słownik Mickiewiczowski, Katowice, Książnica, 2000, ISBN 8371323166, s. 69-71,
4. Morvan Jean-David, Hercules – Krew Nemei, Warszawa, ArtKomiks, 2008, ISBN 8300145412,
5. Parandowski Jan, Mitologia. Wierzenia Greków i Rzymian, Londyn, Wydawnictwo Puls, 1992, ISBN 0907587852, s. 100-108,
6. Seidelman Arthur, Herkules w Nowym Jorku, USA, Metro Godwyn Mayer, 1970.

II Literatura przedmiotu:
1. Herakles, W: Mała encyklopedia kultury antycznej, pod red. Zdzisława Piszczka, Warszawa, PWN, 8301035293, s. 441-442.
2. Polańczyk Danuta, Mitologia Jana Parandowskiego, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581672, s. 32-34,
3. Polańczyk Danuta, Poezje Adama Mickiewicza cz. I, Lublin, Biblios, 2005, ISBN 8386581816, s. 6-11.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Herkules jako uosobienie męstwa, siły i odwagi w literaturze i współczesnej kulturze.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Oda do młodości: Herkules jako nadludzko silny i zdolny do pokonywania największych trudności heros, który symbolizuje potęgę młodości.
b) 12 prac Herkulesa: Herkules jako motyw łączący wszystkie opowiadania oraz postać będąca wzorem sprytu, męstwa i odwagi.
c) Herkules w Nowym Jorku (film): komediowe ujęcie starożytnego herosa, który udaje się do Nowego Jorku i nie potrafiąc się odnaleźć, zachowuje się w sposób absurdalny.
d) Herkules (serial): Herkules jako heroiczny wybawiciel ludzkości, który buntuje się przeciw bogom i staje po stronie człowieka.
e) Herkules. Krew Nemei (komiks): futurystyczne ujęcie motywu Herkulesa, którego wizerunek cechuje się głębią psychologiczną.

3. Wnioski:
a) Postać starożytnego herosa ujmowana jest na różne sposoby: komediowo, symbolicznie, futurystycznie bądź heroicznie.
b) Motywem często przewijającym się w omówionych dziełach jest dwanaście prac Herkulesa.
c) Starożytny heros w literaturze i współczesnej kulturze może pojawiać się we własnej osobie lub jego sylwetka jest przywoływana.