Pejzaż (przyroda i natura) w balladach romantycznych Adama Mickiewicza

Pejzaż obejmuje obraz danego miejsca, na który składają się przede wszystkim elementy przyrody, choć mogą w nim występować również inne detale wykonane przez rękę człowieka. Możemy go podziwiać na dowolnym obszarze, choć oczywiście z reguły kojarzy się go z malowniczymi krajobrazami gór, łąk, lasów, jezior i rzek. Pejzaż często pojawia się w literaturze, a szczególnie mocno upodobali sobie go pisarze tworzący ballady romantyczne, tacy jak np. Adam Mickiewicz. Za jego pośrednictwem w określony sposób wieszcz portretował miejsce akcji swoich dzieł.

Świteź

Ballada „Świteź” opowiada ona o tajemniczym jeziorze, którego piękno łączy się z tajemniczością i grozą. W nocy, w pobliżu tego miejsca dzieją się bowiem różne dziwne rzeczy, których nikt nie umie racjonalnie wytłumaczyć. W końcu mieszkańcy pobliskiej wsi decydują się rozwiązać zagadkę i penetrują dno jeziora. Ku ich zaskoczeniu, z wody wyłania się zjawa kobiety, która okazuje się córką legendarnego władcy Świtezi. Opowiada ona o tym, że miejsce, gdzie się znajduje, kiedyś było małym miasteczkiem. Mickiewiczowskie jezioro jest owiane mgłą dającą wrażenie tajemniczości.

Świteź żyje swoim życiem; jest autonomiczna wobec ludzi, można wręcz powiedzieć, że nasz narodowy wieszcz obdarzył ją duszą. Jezioro znajduje się w Płużyńskim, ciemnym borze, jest otoczone gęstą puszczą i wydaje się gładkie niczym szyba. Podmiot liryczny opisuje jego obraz w nocy, co potęguje nastrój tajemniczości i grozy. Nad jeziorem świecą gwiazdy, a jezioro sprawia wrażenie błękitnej otchłani, której nie da się ogarnąć wzrokiem.

Pejzaż w „Świtezi” jest nad wyraz dynamiczny i niezależny od ludzkiego świata, gdyż żyje własnym życiem i w jego obrębie dzieją się nieodgadnione dla człowieka rzeczy. Zawiera on w sobie nie tylko elementy przyrody, takie jak ciemny las, gładką taflę wody, gwiazdy, noc i mgłę, ale również elementy fantastyczne, gdyż woda potrafi samoistnie się wzburzać, w pewnym momencie wychodzi z niej zjawa, a ziemia się rozchyla bez ingerencji osób trzecich. Pejzaż jest zmienny i wpływa na postrzeganie świata przez podmiot liryczny, który pod jego wpływem traci logiczną percepcję świata i zaczyna postrzegać go w sposób irracjonalny.

Na tej podstawie można stwierdzić, iż pejzaż w „Świtezi” obrazuje dwoistość ludzkiej natury, równoważąc rozumowe i uczuciowe poznanie rzeczywistości. Poza tym tworzy on nastrój grozy i tajemniczości, sprawiając, że czytelnik ma możliwość zanurzenia się w nieodgadnioną przyrodę tytułowego jeziora i poczuć jego aurę. Nie można również zapominać o tym, że służy on ludziom dobrym i prostym, którzy kierują się ludową moralnością. Taki wniosek da się wyciągnąć na podstawie samoistnego zatopienia najeźdźców plądrujących miasto niegdyś znajdujące się w miejscu jeziora.

Należy także stwierdzić, iż romantyczny pejzaż w „Świtezi” komponuje się z elementami fantastycznymi ukazanymi przez Mickiewicza. Środki stylistyczne, jakie wykorzystał poeta, to epitety opisujące barwy, odgłosy i kształty, porównania aluzyjnie obrazujące poszczególne elementy pejzażu oraz metafory portretujące je w sposób alegoryczny.

Lilie

Przyroda odgrywa równie ważną rolę w „Liliach” – utworze przedstawiającym zbrodnię popełnianą przez pewną kobietę na mężu. Pejzaż odzwierciedla sytuacje, w jakiej znajdują się bohaterowie. Kiedy widzimy, jak po zamordowaniu męża żona nerwowo biegnie przez las, przyroda staje się złowroga, tajemnicza i mroczna. Zaczyna wiać silny wiatr, nadchodzi ciemność i aura staje się ponura. Kraczące wrony, strumyki i szybko zmieniający się krajobraz z uwagi na bieg żony wywołują wrażenie nerwowości i napięcia w związku z popełnioną zbrodnią.

Romantyczny pejzaż w „Liliach” jest zatem groźny i wyzwala emocje w czytelniku, a także stanowi tło wydarzeń oraz wpływa na nastrój utworu. Dzięki niemu odbiorca czuje tajemniczość, zagadkowość i napięcie, jakie Mickiewicz chciał uzyskać podczas nerwowego biegu żony przez las. Pejzaż w „Liliach” można również traktować jako świadka zbrodni, co objawia się poprzez nastające napięcie potęgowane przez wichry wiatru, kraczące wrony i ciemność ogarniająca las. Tego typu dynamiczne zmiany można interpretować jako swego rodzaju oburzenie natury na morderstwo.

W celu zaprezentowania romantycznego pejzażu poeta posłużył się różnymi środkami stylistycznymi, które go uplastyczniają i zwiększają jego ekspresjonizm. Można do nich zaliczyć wyrazy dźwiękonaśladowcze, takie jak „krakać”, „puchać” czy „stukać”, epitety typu „stary buk” i „ciemność głucha”, metafory jak „ciemność kryje”, a także anafory i porównania. Podsumowując, w „Liliach” romantyczny pejzaż został wykreowany w sposób groźny, tajemniczy i nieodgadniony, a jego funkcja polega na zobrazowaniu stanu psychicznego bohaterki po popełnieniu zbrodni oraz stworzeniu odpowiedniego nastroju ballady.

Świtezianka

Utwór „Świtezianka” przedstawia perypetie dwojga w sobie osób. Wiemy o nich tylko tyle, że mężczyzna jest strzelcem, a dziewczyna nimfą, która przybrała ludzką postać. Para spotyka się nad brzegiem jeziora Świteź, gdzie młodzieniec przyrzeka wybrance miłość i zapewnia ją o sile swojego uczucia. W tym przypadku pejzaż po raz kolejny został sportretowany w nocy, czego symbolem jest światło księżyca. Wokół jeziora rośnie ciemny i gęsty bór, a otaczają je grząskie bagna.

Kiedy kochankowie są zgodni i upajają się własnymi osobami, pejzaż jawi się jako spokojny i cichy, aczkolwiek dość tajemniczy, jednak gdy strzelec ulega pokusie i zamierza zdradzić ukochaną z piękną nimfą, nie wiedząc, że w istocie jest to jedna osoba, pejzaż zmienia się w bardzo groźny, dlatego można stwierdzić, iż jest on dynamiczny. Jego funkcja polega natomiast na ukazaniu zła, jakiego dopuszcza się strzelec. Za pośrednictwem niepokojących odgłosów, mrocznych podmuchów wiatru i wzburzonej wody podmiot liryczny prezentuje złamaną moralność bohatera i sugeruje, że jego zachowanie jest niegodne i nieodpowiednie.

Ostatecznie złowroga woda go pochłania, dlatego można stwierdzić, iż pejzaż odzwierciedla ludową moralność, podobnie jak to miało miejsce w „Świtezi”, jak również zawiera elementy fantastyczne, gdyż potrafi we własnym zakresie się zmieniać i dostosować do opisywanej sytuacji. Podsumowując, wykreowany w sposób tajemniczy, fantastyczny i dynamiczny pejzaż romantyczny w balladzie Mickiewicza ma za zadanie stworzyć odpowiedni nastrój dzieła, zobrazować zachowania i postawy bohaterów oraz stać na straży ludowej moralności. Został on sportretowany za pośrednictwem wyrazów dźwiękonaśladowczych, licznych epitetów i porównań.

Rybka

Ballada „Rybka” przedstawia historię pewnej kobiety zdradzonej przez ukochanego. Pod wpływem zawodu miłosnego decyduje się ona na popełnienie samobójstwa, w związku z czym zamienia się w rusałkę i osieraca swoje dziecko. Romantyczny pejzaż prezentuje się tu w sposób typowy dla Mickiewicza, choć nieco mniej tajemniczy i nie tak groźny jak w poprzednich dziełach sposób. Mianowicie składają się na niego takie elementy przyrody jak rzeka, jezioro, las, gęsta roślinność i zatoka.

Ów pejzaż jest dynamiczny, ponieważ zmienia swoją postać pod wpływem dziejących się wydarzeń, gdyż w momencie, gdy zdradzona dziewczyna wynurza się z wody, woda zaczyna się wzburzać, a później wysycha. Wysycha, kiedy nad jezioro przychodzi niewierny kochanek, co sprawia, że jednocześnie on i jego żona zamieniają się w dwa głazy.

Mając to na uwadze, można stwierdzić, iż w „Rybce” pejzaż został wykreowany dużo bardziej spokojnie niż we wszystkich poprzednich dziełach i nie tak groźnie. Niemniej jednak występują w nim elementy charakterystyczne dla krajobrazu opisywanego w mickiewiczowskich balladach, czyli związek z wydarzeniami fantastycznymi i dynamizm wynikający z faktu, iż pejzaż jest wyznacznikiem prostej, ludowej moralności, ponieważ wymierza karę wiarołomnemu kochankowi.

Podsumowanie

Pejzaż naturalny uwydatniony w romantycznych balladach jest bardzo jednorodny i niezależnie od danego dzieła charakteryzuje się niemal identycznymi cechami. Mianowicie sposób jego kreacji bazuje na tajemniczości i grozie, co ma za zadanie stworzyć odpowiedni nastrój utworu i emocjonalnie zaangażować czytelnika w jego lekturę, wpływając na jego zmysły. Pejzaż w romantycznych balladach jest bowiem kreowany za pomocą sugestywnych epitetów, wyrazów dźwiękonaśladowczych, porównań i metafor, które dodają mu ekspresywności i plastyczności. Oprócz wykreowania odpowiedniego nastroju funkcja pejzażu w omówionych dziełach polega na zobrazowaniu uczuć i postaw bohaterów oraz wyznaczaniu kar dla postaci przekraczających moralność. Mówiąc o sposobie jego prezentacji, należy zwrócić uwagę na elementy fantastyczne, które są dla niego nieodłączne. W kontekście wniosków powinno się również podkreślić, iż na pejzaż w balladach romantycznych najczęściej składa się jezioro, ciemny los i gęsta roślinność, a jego obraz zaprezentowany jest w nocy.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Mickiewicz Adam, Lilie, [w:] Ballady i romanse, Kraków, Greg, 2011, ISBN 8373272739,
2. Mickiewicz Adam, Rybka, Świteź, [w:] Ballady i romanse, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2006, ISBN 8308035477, str. 5-8, 9-12,
3. Mickiewicz Adam, Świtezianka, [w:] Ballady i romanse, Kraków, Greg, 2008, ISBN 8373272739.

II Literatura przedmiotu:
1. Krawczyk Alicja, Człowiek i natura w Sonetach krymskich A. Mickiewicza, Język Polski w Szkole Średniej, 1994/1995, nr 4, s. 24-37,
2. Pejzaż, W: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Bachórz Józef, Kowalczykowa Alina, Wrocław, Ossolineum, 1991, ISBN 8304035211, s. 688-690,
3. Polańczyk Danuta, Poezje Adama Mickiewicza część I, Lublin, Biblios, 2010, ISBN 9788386581818, s. 22-32,
4. Zgorzelski Czesław, O sztuce poetyckiej Mickiewicza. Próby zbliżeń i uogólnień, Warszawa, PIW, 1976, s. 77-78.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Za pomocą pejzażu romantycznego Adam Mickiewicz w określony sposób portretuje miejsce akcji swoich dzieł.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Świteź: opis owianego mgłą jeziora, w obrębie którego dzieją się niewyjaśnione wydarzenia.
b) Lilie: pełen napięcia i grozy pejzaż ciemnego i tajemniczego lasu, który jest świadkiem zbrodni.
c) Świtezianka: obraz owianego mgłą i tajemniczego jeziora, w obrębie którego dzieją się dziwne rzeczy.
d) Rybka: pejzaż obejmujący las, jezioro i rzekę, który ma za zadanie wyznaczyć karę niewiernemu kochankowi.

3. Wnioski:
a) Sposób kreacji pejzażu w romantycznych balladach bazuje na tajemniczości i grozie, co ma za zadanie stworzyć odpowiedni nastrój utworu.
b) Funkcja pejzażu w omówionych dziełach polega na zobrazowaniu uczuć i postaw bohaterów oraz wyznaczaniu kar dla postaci przekraczających moralność
c) Pejzaż w balladach romantycznych zawiera elementy fantastyczne.
d) Na pejzaż w balladach romantycznych najczęściej składa się jezioro, ciemny los i gęsta roślinność, a jego obraz zaprezentowany jest w nocy.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *