Motyw podróży w literaturze różnych epok

W znaczeniu dosłownym podróż jest fizycznym przemieszczaniem się z jednego miejsca na drugie i najczęściej rozumie się ją jako wędrówka na pieszo lub z wykorzystaniem rozmaitych środków lokomocji. Od początku cywilizacji podróże były podstawowym zajęciem człowieka, który za ich pomocą poznawał świat, odkrywał nowe miejsca i docierał tam, gdzie wcześniej nikt nie był obecny.

Podróż można zatem rozumieć nie tylko w znaczeniu dosłownym, ale również metaforycznym, np. jako wędrówkę przez życie czy podróż w głąb samego siebie. O tym, że podróż może być zarówno doświadczeniem, jak i przygodą, mówi literatura, która na przestrzeni wieków często ukazuje ten motyw.

Faust

Tytułowy „Faust” to doktor, który staję się elementem rozgrywki pomiędzy Bogiem a Szatanem. Mianowicie Faust zostaje wystawiony na próbę, mającą na celu sprawdzić, czy uda mu się odnaleźć szczęście i spełnienie; jeżeli mu się to powiedzie, zakład wygra Szatan, a jeśli nie – Bóg. Faust to człowiek wykształcony i inteligentny, jednak niespełniony, bo brakuje mu życiowego doświadczenia i z tego względu nie czuje się szczęśliwy. Choć ma rozległą wiedzę, ma świadomość, że nie zapewnia ona życiowej radości, dlatego zawiera pakt z Szatanem i udaje się z nim w podróż.

Poprzez wędrówkę Faust pragnie odnaleźć nową drogę życia i poznać otaczającą go rzeczywistość. Główny bohater uważa, że tylko w ten sposób da się dojrzeć i pojąć istotę świata, dlatego aby osiągnąć swój cel, przyjmuje propozycję Mefistofelesa, który oferuje, że zostaje jego przewodnikiem w pielgrzymce ku poszukiwaniu sensu egzystencji. W ten sposób Faust zyskuje możliwość nieograniczonego podróżowania w czasie i przestrzeni. Okazuje się jednak, że mimo iż dąży do dobra i szczęścia, w konsekwencji spotyka go zło i rozczarowanie. Widać to na przykładzie jego relacji z Małgorzatą czy sposobu, w jaki sprawuje urząd władcy.

Choć w każdej swojej roli Faust pragnie działać na korzyść drugiego człowieka, efekty jego starań są odwrotne. Wyzbycie się ludzkich ograniczeń i chęć wędrowania sprawiają, że bohater w wielu momentach odnajduje cierpienie, ból i okrucieństwo. Ostatecznie, mając na uwadze swoje klęski, Faust decyduje się na rezygnację z wielkich marzeń. Podróż staje się przyczyną jego rozczarowania, bo choć przemieszcza się w czasie i przestrzeni, poznając uroki i uciechy życia, to prawdziwą satysfakcję daje mu dopiero praca dla drugiego człowieka.

Na podstawie podróży głównego bohatera utworu Goethego da się zauważyć, że ciągłe dążenie do doskonałości i chęć działania w imię egoistycznie pojmowanego samorozwoju w istocie może przerodzić się w klęskę i wewnętrzne niespełnienie. Należy też podkreślić, że za sprawą swojej wędrówki Faust dojrzał i zrozumiał pewne ważne, egzystencjalne prawdy. Podróż w czasie i przestrzeni okazała się sposobem na zdobycie doświadczenia i uświadomienie sobie, że dążenie do doskonałości nie jest sposobem na naprawienie świata. Przeszedł wobec tego przemianę z żądnego wrażeń perfekcjonisty w spokojnego i statecznego człowieka pogodzonego z rzeczywistością i samym sobą.

Dziady cz. III

Trzecia część „Dziadów” na przykładzie mesjanistycznej wizji ks. Piotra przedstawia motyw podróży w czasie. W scenie V dramatu Adama Mickiewicza, następującej po Wielkiej Improwizacji, kiedy Bóg nie odpowiada na bluźniercze wołania Konrada, ks. Piotr ma wizję przyszłych wydarzeń z dziejów narodu polskiego. Przenosi się wobec tego w czasie i może zobaczyć, jak będą wyglądały losy Polski. Najpierw widzi młodych polskich patriotów wywożonych kibitkami na wygnanie, składających ofiarę na ołtarzu walki o wolność ojczyzny. Wśród nich znajduje się jeden ze zbawców Polski, którego imię brzmi tajemniczo „czterdzieści cztery”.

Dzięki niemu, jak również za sprawą ofiary złożonej przez cały polski naród, symbolicznie niosącego krzyż, a następnie zawisającego na nim i umierającego opłakiwany przez Maryję niczym Jezus, będzie mógł on w końcu zmartwychwstać. W roztaczanej przez Adama Mickiewicza wizji zmartwychwstała Polska unosi się ku niebu i białą szatą ogarnia cały świat. W wymiarze dosłownym podróż w czasie ks. Piotra jest metaforyczną i pełną symboli przepowiednią przyszłych dziejów narodu. Za jej pomocą ksiądz pokazuje, że Polska najpierw niesie ciężki krzyż w postaci cierpienia w walce o wolność, aby następnie umrzeć i w końcu móc się odrodzić, a swoją ofiarą wyzwolić inne narody, czego alegorię stanowi biała szata zmartwychwstającej Polski ogarniająca cały świat.

W wymiarze przenośnym podróż ks. Piotra jest sposobem na zobrazowanie mesjanistycznej koncepcji Adama Mickiewicza. Mówi ona, że Polacy najpierw muszą ponieść ofiarę i cierpieć za wolność ojczyzny, aby w efekcie wstawiennictwa od Boga i opieki Matki Boskiej móc się odrodzić i powstać, czyli odzyskać niepodległość. Tym samym autor „Dziadów” próbuje uzmysłowić rodakom, że ofiara i poświęcenie w imię wolności mają sens i w przyszłości zostaną nagrodzone.

Zestawiając dzieje Polski z losami Jezusa, Mickiewicz uświadamia wielkie znacznie misji, jaką mają Polacy do odegrania nie tylko dla siebie, ale również dla innych narodów. Podróż w czasie ks. Piotra daje do zrozumienia, że nie ma wolności bez ofiary, zaś walka o niepodległość ma zawsze sens i w końcu okaże się pomyślna, nawet jeśli wymaga cierpienia, a jej efekty są niewidoczne i odwleczone w czasie. Mickiewicz próbuje w ten sposób dodać zniewolonym Polakom otuchy, podwyższyć ich morale i napełnić serca nadzieją, że w przyszłości uda się im odrodzić, a ich ofiary nie pójdą na marne.

Kordian

Motyw wędrówki odegrał istotną rolę w romantyzmie, czego przykładem jest „Kordian”. Dramat Juliusza Słowackiego przedstawia losy tytułowego bohatera, który jest pełnym wzniosłych ideałów młodzieńcem. W trakcie trwania fabuły główna postać utworu odbywa wędrówkę po Europie mającą na celu poznanie i ocenienie otaczającego go świata oraz odnalezienie sensu życia. Niestety dla Kordiana owa wędrówka okazuje się wielkim rozczarowaniem, ponieważ w jej trakcie młodzieniec uświadamia sobie, że światem rządzą pieniądze, a wyższe ideały, takie jak miłość, przyjaźń czy wiara, w zderzeniu z siłą mamony nie znaczą prawie nic.

Tułaczka Kordiana udowadnia mu, że miłość ukochanej kobiety bazuje wyłącznie na przekonaniu o jego bogactwie, papież nie dba o cierpiących Polaków, a kupić można nawet miejsce na cmentarzu. W jej efekcie tytułowy bohater traci wiarę w świat i pojmuje, że wyższe ideały niewiele w nim znaczą. Zwieńczeniem podróży Kordiana jest monolog na górze Mont Blanc, który ilustruje jego wielkie rozczarowanie doczesną rzeczywistością, stanowi opis jego osoby i w sposób polemiczny w stosunku do mesjanistycznej koncepcji Adama Mickiewicza odnosi się do sytuacji Polski w XIX wieku, kiedy nie istniała ona na mapie.

Widać zatem, że wędrówka Kordiana jest zarówno dosłowna, gdyż przemieszcza on się z miejsca na miejsca, jak i metaforyczna, bo jest podróżą w głąb siebie, która pozwala na poznanie własnych nadziei i słabości oraz skonfrontowanie własnego wyobrażenia o świecie ze stanem faktycznym. W trakcie wędrówki Kordian dojrzewa, przeistacza się z sentymentalnego romantycznego kochanka w śmiałego bojownika o wolność ojczyzny i pojmuje, jak skonstruowana jest rzeczywistość społeczna.

Moja piosnka II

Temat podróżowania został ujęty również w „Mojej piosnce II”. Wiersz Cypriana Kamila Norwida prezentuje ów motyw w kontekście tęsknoty za krajem. Utwór ma charakter modlitwy do Boga, do którego podmiot liryczny kieruje swoje żale. Intensywne uczucie tęsknoty za krajem jest spowodowane życiem pielgrzyma, który nie może powrócić do Polski. Osoba mówiąca w wierszu przedstawia swój kraj jako miejsce zamieszkałe przez szlachetnych i żyjących w zgodzie z Bogiem dobrych i prawych ludzi. Wymienia także symbole polskości, takie jak na przykład bociana. Podmiot liryczny idealizuje obraz swojej ojczyzny, wychwalając ją i upiększając.

Możemy się domyślać, że tęsknota i życie emigranta mają duży wpływ na taki stan rzeczy. Polska jest dla niego krajem szczęśliwości i radości, bez którego egzystencja staje się bardzo trudna. Niestety dla podmiotu lirycznego dzieło kończy się pesymistyczną konkluzją stwierdzającą, że w ojczystym kraju nikt na niego nie czeka. Motyw pielgrzyma w „Mojej piosnce II” został ujęty w ścisłym związku z przywiązaniem do narodu i poczuciem jego braku. Norwid zaprezentował stan wewnętrzny emigranta, którego tęsknota jest nie tylko bardzo silna, ale również nieodwzajemniona. Pozwala to wysnuć wniosek, że autor „Mojej piosnki II” przedstawia motyw podroży ze smutkiem i nostalgią skierowaną w stronę ojczystego kraju. Należy też podkreślić, że Norwid idealizuje swój kraj, co jeszcze bardziej wzmaga jego nostalgię.

Latarnik

„Latarnik” autorstwa Henryka Sienkiewicza traktuje o polskim wędrowcu tułającym się po świecie i niemogącym w żadnym miejscu usytuować się na dłużej. Skawiński, główny bohater noweli, mieszkał w Kalifornii, Brazylii, plątał się nawet kilka tygodni po lasach. Szukał swojego miejsca także w Arkansas i na Hawanie, a ostatecznie ląduje w Panamie, gdzie podejmuje się pracy latarnika. Ciągłe podróże wskazują, że Skawiński cały czas szuka swojego miejsca w społeczeństwie i nie umie odpowiedzieć sobie na pytanie, co jest sensem jego życia i czemu powinien się poświęcić. Stale podróżując, próbuje znaleźć dla siebie pozycje w strukturach społecznych.

Mimo uczciwej i ciężkiej pracy jego wysiłki nie zostają docenione, lecz nawet to nie powoduje, że bohater przestaje mieć nadzieję na lepsze jutro. Cały czas wierzy, że w końcu uda mu się osiągnąć szczęście i znaleźć swoje miejsce. Ta niezwykła wiara i ufność zaczynają chwiać się wraz z wiekiem. Z upływem czasu Skawińskiego dopada nostalgia za ojczyzną i niezwykle mocna chęć zakotwiczenia się na dłużej gdzieś, gdzie mógłby żyć na stale. Niespodziewanie dla samego głównego bohatera spełnieniem jego marzeń staje się praca w latarni. Zaczyna wierzyć, że to zajęcie może być czymś, czemu będzie oddany do końca życia. W swojej wieży czuje się bezpiecznie, gdyż stanowi ona dla Skawińskiego ochroną przed całym złem otaczającego go świata.

Z czasem latarnik zamyka się w sobie i swojej wieży, nie utrzymując kontaktu z inną niż jego rzeczywistością. Wydawałoby się, że w tym momencie bohater znajduje swoje odizolowane miejsce w społeczeństwie, ze spełnieniem kończąc tym samym żywot emigranta i tułacza. Wszak niczego więcej oprócz pracy w latarni nie potrzebował. Jednak taki stan rzeczy utrzymuje się do czasu, kiedy bohater otrzymuje paczkę z polskimi książkami. Ta chwila uświadamia Skawińskiemu, że najważniejszą rzeczą w jego życiu nie jest praca w latarni, lecz ojczyzna, którą zawsze kochał i do której przez cały czas czuł nostalgię.

Wraz z początkiem lektury otrzymanych książek przychodzi wielka fala wzruszenia. Łka, pochłaniając kolejne strony zapisane polskim językiem. Są to łzy szczęścia. W tym momencie odnajduje swoją prawdziwą tożsamość społeczną, jaką wiąże z rolą Polaka. Ze wszystkich sił pragnie odbyć ostatnią podróż i wrócić do ojczyzny. Dzięki mickiewiczowskiemu „Panu Tadeuszowi” Skawiński powraca do czasów młodości, lecz także przez tę lekturę traci pracę, ponieważ zasypia, czytając ją. Nie wiemy dokładnie, jakie są dalsze losy bohatera noweli Sienkiewicza, ale jedno jest pewne: jest to emigrant stale podróżujący i dopiero na końcu swojej drogi odnajdujący sens życia, jaki stanowi dla niego ojczyzna. „Latarnik” prezentuje obraz emigranta przede wszystkim w kontekście ciągłych podróży i poszukiwania swojego miejsca w świecie. Emigracja nie przynosi Skawińskiemu smutku, lecz co najwyżej nostalgię za ojczyzną.

Przedwiośnie

„Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego przedstawia losy Cezarego Baryki, którego dojrzewanie i kolejne metamorfozy obserwuje czytelnik. Jego podróż jest zarówno dosłowna, bo przemieszcza się z miejsca na miejsce, jak i ideowa, ponieważ poszukuje wartości. Podróż Cezarego jest metaforyczna i obrazuje wędrówkę człowieka przez życie, który w jej trakcie poznaje świat, dojrzewa i radykalnie się zmienia. Jest ona wobec tego zarówno przygodą, jak i doświadczeniem.

Na początku najistotniejsze znaczenie dla młodego Baryki ma rodzina, lecz kiedy ojciec udaje się na front, a młodzieniec zostaje sam z matką i w tym czasie w Baku wybucha rewolucja bolszewicka, wszystko ulega zmianie. Wówczas Cezary rozpoczyna swoją ideową podróż, która wydaje się pozbawiona jakiegoś wyraźnego celu i przypomina bezładne miotanie się pomiędzy jedną a drugą drogą życiową. Nie mając świadomości dziejącego się wokół niego zła, angażuje się w działania bolszewików, mimo że matka stanowczo mu to odradza.

Cezary zmienia swoją postawę dopiero w momencie, gdy matka umiera, a przemoc i agresja bolszewików przybierają katastrofalne rozmiary. Kolejny etap duchowej wędrówki Baryki polega na zmierzeniu się z polskością, niejako ofiarowaną mu przez ojca, gdyż to na jego prośbę przyjeżdża nad Wisłę. Mimo że widok powszechnej biedy i zniszczenia zasmuca Cezarego, podczas wojny polsko-rosyjskiej angażuje się po stronie Polaków i walczy z bolszewikami, których jeszcze do niedawna wspierał. Po wojnie zamieszkuje w Nawłoci, lecz pomimo dobrobytu, zabaw i serdeczności ze strony gospodarzy nie czuje się tam w pełni dobrze.

Z domu bogatej i prowadzącej bezstresowy żywot szlachty przenosi się do Chłodka, gdzie chłopi egzystują w wielkiej nędzy. Całe dnie pracują, a mimo to często nie mają nawet co jeść. Udział w wojnie polsko-rosyjskiej oraz pobyt w Nawłoci i Chłodku pokazują, że Cezary poszukuje swojego miejsca społeczeństwie polskim i próbuje poznać je z różnych stron. Z kolei po wyjeździe do Warszawy bohater po części przejmuje komunistyczne poglądy wpajane mu przez Antoniego Lulka, czemu daje wyraz podczas emocjonalnej rozmowy z Gajowcem, gdy zarzuca mu pogardę wobec najniższych warstw społecznych.

Ostatecznie Baryka nie opowiada się za żadną ideologią i jako indywidualista z własnym, niezaszufladkowanym światopogląd podczas demonstracji wychodzi przed szereg. Cezary to przykład człowieka wędrującego przez życie na oczach czytelnika. W trakcie swojej egzystencjalnej podróży poznaje świat i Polskę, mierząc się z dręczącymi ją problemem. Jego droga pozwala mu dojrzeć pod względem duchowym i emocjonalnym, tak aby zrozumieć złożoność świata i mieć świadomość, że proste i efektowne rozwiązania postulowane chociażby przez komunistów nie są odpowiednią reakcją na wyzwania rzeczywistości.

Dowiaduje się również, jak wiele zła niesie ze sobą rewolucja, jak wielkie kontrasty społeczne dręczą Polskę i jak trudna zła była sytuacja polityczno-społecznego naszego kraju po I wojnie światowej i w dobie międzywojnia. W trakcie swojej podróży Cezary wielokrotnie zmienia osobowość, przede wszystkim pod wpływem czynników zewnętrznych w postaci ludzi, z którymi się spotyka, począwszy od matki, poprzez rewolucjonistów, skończywszy na Antonim Lulku i Szymonie Gajowcu.

Ludzie bezdomni

Powieść Stefana Żeromskiego przedstawia losy Tomasza Judyma – młodego lekarza pochodzącego z biednej rodziny z marginesu społecznego. Jego historia zaczęła się w Warszawie, skąd w celach edukacyjnych powędrował do Paryża, gdzie uzyskał tytuł doktora i z bliska przyjrzał się problemowi biedoty oraz ubóstwa. Skończywszy naukę, ponownie udał się do stolicy Polski, gdzie chciał realizować swój idealistyczny program pomocy najniższym warstwom społecznym, w efekcie czego jego gabinet świecił pustkami, ponieważ bogaci ludzie nie zaakceptowali jego altruistycznej postawy.

Kiedy otrzymał propozycję pracy w uzdrowisku w Cisach, opuścił Warszawę, jednak ta również okazała się dla Tomasza porażką z uwagi na różnicę zdań pomiędzy nim a osobami zarządzającymi ośrodkiem. Szczere i altruistyczne intencje Judyma nakazały mu bowiem działać wbrew ich dyrektywom, dlatego musiał wyjechać z Cis, skąd po namowach Korzeckiego przeniósł się do Zagłębia, gdzie całkowicie oddał się bezinteresownej pracy lekarza-idealisty, dla którego najważniejsza jest pomoc potrzebującym, w tym przypadku robotnikom pracującym w skrajnie trudnych warunkach.

Widać zatem, że od momentu wejścia Judyma w dorosłość jego życia polegało na ciągłej wędrówce – najpierw do Paryża, później do Warszawy, następnie do Cisów, aby ostatecznie wylądować w Zagłębiu. Podróże Tomasza nierozerwalnie wiążą się z jego lekarskim powołaniem, a także z idealistycznym podejściem do życia, które nakazywało mu bezinteresowną pomoc potrzebującym. W trakcie podróży Judym często przeżywa rozdarcie wewnętrzne, gdyż z jednej strony mimo wszystko marzy o spokojnym życiu rodzinnym, lecz z drugiej idealizm i konieczność spłaty długu zaciągniętego w dzieciństwie wobec społeczeństwa nakazują mu poświęcenie się bez reszty dla biedoty.

W trakcie swojej podróży Tomasz wielokrotnie musiał wybierać pomiędzy samotnością ideowca a szczęśliwym życiem oportunisty, lecz zawsze pozostawał niezłomny i mimo wahań decydował się na trudniejszą, ale zgodną z jego ideałami i wartościami drogę. Podsumowując, motyw wędrówki w wykonaniu Tomasza Judyma polega na ciągłym poszukiwaniu miejsca, w którym mógłby realizować swój cel życiowy i wynika z jego idealistycznego charakteru.

Mały książę

Bohaterem podróżującym jest także „Mały książę”, tytułowa postać powiastki filozoficznej Antoine’a de Sainta-Exupery’ego. O Małym Księciu wiadomo tyle, że pochodzi z planety oznaczonej symbolem B-612 i ma jasne włosy oraz sympatyczną buzię. Jako że róża, z którą mieszka na jednej planecie, często miewa wahania nastrojów, Mały Książę postanawia wyruszyć w podróż. Jego wędrówka po wszechświecie polega na odwiedzaniu kolejnych planet, gdzie poznaje poszczególne osoby. W ten sposób dane jest mu porozmawiać z Królem, Próżnym, Geografem, Bankierem, Latarnikiem i Pijakiem. Każda z tych postaci prezentuje określone cechy i stanowi model ludzkiego zachowania.

Mały Książę próbuje się z nimi zaprzyjaźnić, jednak są oni tak zaprzątnięci swoimi sprawami, że nie ma na to szans. Główny bohater nie rozumie zachowania osób, które odwiedza. Niejasna pogoń za pieniędzmi w wykonaniu bankiera, niepojęte uzależnienie będące błędnym kołem w przypadku Pijaka czy bezpodstawny narcyzm prezentowany przez Próżnego są swego rodzaju krytyką postaw ludzkich. Za pomocą motywu wędrówki w przestrzeni de Saint-Exupery przedstawia w negatywnym świetle zachowanie współczesnego człowieka, nastawione na osiągnięcie przyziemnych celów, a jednocześnie pokazuje niewinny i nieskażony cynizmem światopogląd Małego Księcia.

Po wylądowaniu na ziemi główny bohater poznaje lisa i zaprzyjaźnia się z nim, a także uświadamia sobie, że jego róża nie jest co prawdą jedyną na świecie, lecz należy tylko do niego, gdyż to właśnie ją obdarza miłością. Tak więc przy użyciu międzyplanetarnej wędrówki autor „Małego Księcia” pokazuje, że najważniejsze wartości w życiu to przyjaźń, miłość i prostolinijność, a jednocześnie krytykuje cynizm i dwulicowość ludzi. Jest to filozoficzne ujęcie tego toposu, które pozwala autorowi na zaprezentowanie własnej filozofii życiowej.

Międzygalaktyczna podróż to Małego Księcia daje mu szanse na odnalezienie fundamentalnych wartości i z pozoru banalnych, ale jakże prostych i prawdziwych prawd na egzystencjalnych. W sensie dosłownym jest przygodą, a w sensie metaforycznym podróżą w głąb siebie, przyczyniającą się do jego przemiany z naiwnego i nieznającego życia dziecka w świadomego otaczającej go rzeczywistości i znającego ludzi człowieka. Można ją zatem uznać za głębokie doświadczenie.

Hobbit, czyli tam i z powrotem

Co prawda w „Małym księciu” pojawiały się elementy baśniowe, lecz w kolejnym utworze, do którego chciałbym się odwołać, są one jeszcze bardziej widoczne. „Hobbit, czyli tam i z powrotem” – bo o nim mowa – to historia przygody tytułowego hobbita – Bilbo Bagginsa. Wraz z trzynastoma krasnoludami i potężnym czarodziejem Gandalfem udaje się on na długą i niebezpieczną wyprawę do Samotnej Góry, gdzie spoczywają krasnoludzkie skarby pilnowane przez smoka Smauga.

Motyw podróży jako wielkiej przygody to bez cienia wątpliwości kanwa powieści Tolkiena, pozwalająca na odkrycie niezwykle bogatego, mitologicznego świata Śródziemia, który od podstaw został w najdrobniejszych szczegółach wymyślony przez autora sagi „Władca Pierścieni”. W trakcie podróży Bilba, jego przyjaciół krasnoludów i przewodnika oraz organizatora wyprawy – Gandalfa – czytelnik poznaje kolejne obszary monumentalnego i zaprojektowanego z wielkim rozmachem oraz ogromną dokładnością świata, który zachwyca różnorodnością.

Bohaterowie spotykają wiele rozmaitych dobrych i złych istot, niesamowitych ras, tajemniczych i pięknych miejsc, często wplątując się w różnego rodzaju tarapaty. Ich wyczerpująca, niebezpieczna i pełna przygód wędrówka pozwala zdobyć szereg cennych doświadczeń i wystawia ich na mnóstwo prób oraz przeszkód, jednak jednocześnie cementuje ich przyjaźń i dokonuje w nich pozytywnych zmian. Fakt, że wędrówka przyczynia się do dojrzewania bohaterów, pozwala stwierdzić, że ma ona również wymiar metaforyczny i jest podróżą w głąb siebie.

Najlepiej widać to na przykładzie Bilba, który z leniwego, lubiącego spokój i odpoczynek domatora staje się odważnym i odpowiedzialnym bohaterem, gotowym do największych wyzwań i stawienia czoła trudom niezwykle długiej misji. Symbolicznym świadectwem jego przemiany wywołanej podróżą jest fakt, że na samym jej początku mdleje, kiedy dowiaduje się, że ma zostać włamywaczem, aby za jakiś czas dzielnie i z narażeniem zdrowia zabić wielkiego pająka, ratując tym samym przyjaciół z jego sieci czy później odbić ich z rąk króla leśnych elfów.

Podróż daje mu szanse na wykazanie się sprytem, bystrością i męstwem, z której korzysta, jednocześnie stając się po powrocie do Shire bohaterem i herosem dla mieszkańców rodzimego Hobbitonu. Rozpatrując powieść Tolkiena w kontekście motywu podróży, nie można zapominać również o walce ze złem, będącej jej ważnym elementem. Wyprawa piętnastu bohaterów polega bowiem na niczym innym jak właśnie na pokonaniu sił ciemności; Hobbit Bilbo, krasnoludowie, czarodziej Gandalf, a także inne pomagające im rasy, jak elfowie czy ludzie to wysłannicy dobra, zaś zło jest reprezentowane przez wszystkie istoty chcące przeszkodzić w ich wędrówce, do których można zaliczyć Gobliny, smoka Smauga, wargi, pająki czy trolle.

Widać zatem, że podróż jest wielką przygodą i ma ogromne znaczenie dla całego dzieła Tolkiena, ponieważ stanowi on podstawę do wszelkich dalszych rozważań autora, pozwalając mu na zaprezentowanie bogatego świata Śródziemia, ukazanie pozytywnej metamorfozy Bilba i przyjaźni oraz dzielności bohaterów, jak i na podjęcie tematu walki dobra ze złem, tak charakterystycznej dla twórczości jednego z najpopularniejszych pisarzy fantasy.

Podsumowanie

Podróż może być zarówno doświadczeniem, jak i przygodą. Doświadczeniem staje się wówczas, gdy polega na poszukiwaniu wartości i chęci zrozumienia otaczającego świata oraz kiedy przyczynia się do dojrzewania bądź metamorfozy bohaterów. Dzięki podróży mogą oni poznać samych siebie, ogarnąć rozumem otaczającą ich rzeczywistość, nawiązać kontakt z innymi ludźmi czy osiągnąć ważne ideały. Wędrówka pozwala też zdobyć życiowe doświadczenie i przyczynia się do emocjonalnego dojrzewania bohaterów literackich. W swoim podstawowym rozumieniu jest natomiast przygodą, w trakcie której bohater staje naprzeciw licznych wyzwań, spotyka nowych ludzi i poznaje świat.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. De Saint-Exupéry Antoine, Mały Książę, Warszawa, Kama, 1996, ISBN 8371530633,
2. Goethe Johann Wolfgang, Faust, Warszawa, Zielona Sowa, 2001, ISBN 8372203148,
3. Mickiewicz Adam, Dziady cz. III, Warszawa, Czytelnik, 1955,
4. Norwid Cyprian Kamil, Moja piosnka II, [w:] Wiersze, Kraków, 2007,
5. Sienkiewicz Henryk, Latarnik, wyd. II, 2000, Warszawa, Puls, ISBN 8388468375,
6. Słowacki Juliusz, Kordian, Kraków, Greg, 2006, ISBN 8373277412,
7. Tolkien John Reuel Ronald, Hobbit, czyli tam i z powrotem, Warszawa, Amber, 2011, ISBN 9788324139514,
8. Żeromski Stefan, Ludzie Bezdomni, Kraków, Greg, 2000, ISBN 8373271724.
9. Żeromski Stefan, Przedwiośnie, Kraków, Spes, 2000, ISBN 8388468472.

II Literatura przedmiotu:
1. Baut Aleksandra, Dzieje doktora Fausta. Od legendy do antropologicznego mitu, Polonistyka, 2003, nr 2, s.73-78,
2. Napierała Aleksandra, Podróżnicy, pielgrzymi… [A. de Saint – Exupépy Mały Książę], W: Polonistyka. 2000, nr 8, s. 484-485,
3. Osmoła Józef, Przedwiośnie Stefana Żeromskiego, Lublin, Biblios, 2012, rozdz.: Bohater niepokorny, czyli gra z losem Cezarego Baryki (zarys dziejów i charakterystyki postaci), ISBN 9788386581160, s. 23-30,
4. Polańczyk Danuta, III cześć Dziadów Adama Mickiewicza, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 978836581757, s. 30-32.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Podróż może być zarówno przygodą, jak i doświadczeniem.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Faust: rozczarowująca podróż w czasie, która pozwala Faustowi zrozumieć, że sens ludzkiego życia nie polega na ciągłych uciechach, ale na poświęceniu dla innych.
b) Dziady cz. III: podróż w czasie zaprezentowana na przykładzie ks. Piotra, który ma profetyczną wizję przyszłych losów ojczyzny, będącą wyrazem mesjanistycznej koncepcji „Dziadów”.
c) Kordian: podróż po Europie, która uświadamia Kordianowi, w jak cynicznym świecie żyje i daje mu do zrozumienia, że jego życiowym celem jest walka o ojczyznę.
d) Moja piosnka II: nostalgiczna tęsknota podróżnika za ojczyzną, która jest przez niego idealizowana.
e) Latarnik: motyw podróży ujęty z perspektywy tułacza nie mogącego odnaleźć swojego miejsca w świecie; ojczyzna jako ostateczna i najważniejsza wartość dla Skawińskiego.
f) Przedwiośnie: ideowa wędrówka Cezarego Baryki, który próbuje ukształtować swój światopogląd i opowiedzieć się za jakaś ideologią.
g) Ludzie bezdomni: idealistyczna wędrówka Tomasza Judyma wynikająca z chęci realizowania planu pomocy potrzebującym; samotna wędrówka lekarza, który szuka sposobu, aby pomóc najniższym warstwom społecznym.
h) Mały Książę: międzyplanetarna podróż tytułowego bohatera, która pozwala mu zrozumieć wartość miłości i przyjaźni.
i) Hobbit, czyli tam i z powrotem: pełna przygód i wyzwań podróż Bilba i drużyny krasnoludów, która jest jednocześnie źródłem doświadczenia i przyczynia się do przemiany hobbita.

3. Wnioski:
a) Podróż jest doświadczeniem wówczas, gdy polega na poszukiwaniu wartości i chęci zrozumienia otaczającego świata.
b) W swoim podstawowym rozumieniu podróż jest przygodą, w trakcie której bohater staje naprzeciw licznym wyzwań, spotyka nowych ludzi i poznaje świat.
c) Dzięki podróży bohaterowie mogą poznać samych siebie, ogarnąć rozumem otaczającą ich rzeczywistość, nawiązać kontakt z innymi ludźmi, osiągnąć ważne ideały, zmierzyć się z wyzwaniami, zdobyć życiowe doświadczenie i dojrzeć emocjonalnie.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *