Motyw wędrówki literaturze

Wędrowanie to zajęcie, które jest bliskie człowiekowi od samego początku cywilizacji. Dzięki niemu ludzkość mogła w dużym stopniu rozwinąć się poprzez odkrywanie nowych lądów i obszarów, a każdy z nas z osobna ma szanse na poznanie odległych kultur i egzotycznych zakątków świata. Bycie w drodze nie zawsze jest jednak przyjemnością wybraną przez człowieka z własnej woli, ponieważ niekiedy może okazać się przymusem spowodowanym przez takie czynniki jak np. bezdomność, brak pracy czy odrzucenie ze strony społeczeństwa.

Niezależnie od przyczyn i konsekwencji wędrówki bez wątpienia można więc stwierdzić, że nierzadko życie człowieka jest podróżą, a on sam wiecznym pielgrzymem. Różne obrazy tego toposu znajdujemy nie tylko w życiu codziennym, ale również w literaturze, o czym będę mówić podczas dzisiejszego wystąpienia. W jego trakcie zamierzam przedstawić bohaterów będących w drodze, historie ich podróży oraz sposób funkcjonowania motywu wędrówki.

Biblia – wędrówka Izraelitów do Ziemi Świętej

Motyw podróży pojawia się już w Biblii i odnosi się do wędrówki Izraelitów przez pustynię. Konieczność zorganizowana wielkiej podróży całego narodu wynikła z prześladowań, z jakimi spotykali się jego przedstawiciele w Egipcie. Władze państwa uznały bowiem, że liczba Izraelitów jest zbyt duża, a ich siła zbyt potężna, dlatego postanowiono zabijać każde nowonarodzone dziecko. Aby nie dopuścić do wymordowania narodu, Mojżesz został wybrany przez Boga jako jego przewodnik, mający opiekować się nim podczas podróży do Ziemi Obiecanej.

W końcu udało się Izraelitom wyruszyć w drogę po wielu problemach ze strony Faraona z uzyskaniem zgody na opuszczenie Egiptu. Wielusettysięczna gromada ludzi, mimo pozwolenia ścigana była przez nienawistnych Egipcjan i odpierała ich atak za sprawą wstawiennictwa Boga, który zesłał na nich śmiercionośne fale. Kolejny raz zaopiekował się narodem wybranym w trakcie wędrówki przez pustynię, kiedy osłodził wodę i zesłał pożywienie. Ofiarowując Izraelitom pomoc, Bóg zarazem stawiał wobec nich wymagania moralne, czego dowód stanowi zesłanie Dekalogu. Ostatecznie podróż kończy się sukcesem i prowadzeni przez Mojżesza ludzie docierają do Ziemi Obiecanej.

Widać zatem, że w tym przypadku mamy do czynienia z podróżą ujętą w sposób dosłowny, jako wielodniową tułaczkę narodu, jak i metaforycznym, odnoszącym się do podróży w sensie duchowym, pozwalającej na dojrzenie do bycia narodem wybranym, którym opiekuje się Bóg. Wędrówka Izraelitów pokazuje, że ze strony Boga pokrzywdzeni ludzie – bo taki był gnębiony przez Egipcjan naród mojżeszowy – mogą liczyć na wstawiennictwo, jeżeli wykażą wobec Niego lojalność i posłuszeństwo.

Boska komedia

„Boska komedia” Dantego przedstawia podzieloną na 3 etapy wędrówkę przez zaświaty, gdzie główny bohaterów zwiedza Piekło, Czyściec i Raj. We wszystkich tych miejscach dane jest mu spotkać się z duszami, z którymi rozmawia i dowiaduje się od nich różnego rodzaju informacji na temat ludzkiej egzystencji i śmierci. Jego przewodnikami są dwie postaci — po Piekle i Czyśćcu oprowadza go Wergiliusz, a po niebie Beatrycze. Podczas swojej podróży główny bohater bardzo dogłębnie poznaje zaświaty, przez co uświadamia sobie, jakiego typu ludzie się w nich znajdują i za co Bóg umieścił ich właśnie w tym, a nie innym miejscu.

Niezwykle dokładnie zostało opisane Piekło, składające się z kręgów, na których umieszczeni są grzesznicy pod względem czynów, jakich dopuścili się za życia. Podobną formę stożka składającego się z kręgów mają Czyściec i Niebo, gdzie dusze żyją w o wiele lepszych warunków niż w Piekle. Wędrówka stanowi dla głównego bohatera sposób na poznanie rzeczywistości zaświatów i zrozumienie konsekwencji działań, jakie ludzie podejmują za życia. Jest to zarówno podróż w znaczeniu dosłownym, ponieważ główny bohater rzeczywiście przemierza kolejne poziomy zaświatów, jak i symbolicznym, będącym wędrówką poprzez egzystencję człowieka, która kończy się spotkaniem z samym Bogiem i poznaniem najdoskonalszych ideałów.

Motyw wędrówki w „Boskiej komedii” ma więc za zadanie uświadomić czytelnikowi, że nie należy prowadzić grzesznego życia, a także pokazuje kolejne etapy dochodzenia do sensu ludzkiej egzystencji. Za jego pomocą Dante unaocznia czytelnikom, jakich czynów powinniśmy wystrzegać się za życia i jaka kara może nas za nie czekać po śmierci. Wędrówka w „Boskiej komedii” symbolizuje drogę do poznania sensu człowieczeństwa i zbliżenia się do Boga, a więc do istoty idealnej. Ma ona wymiar zarówno fizyczny, gdyż bohater odbywa ją osobiście, przemieszczając się z jednego miejsca w drugie, a także duchowy, ponieważ za jej pośrednictwem ma szansę zrozumieć sens ludzkiej egzystencji i poznać, jakie konsekwencje wiążą się z określonym zachowaniem.

Dzięki wizycie w Piekle Dante dowiaduje się bowiem, jak okrutny los czeka grzeszników, za sprawą odwiedzin w Czyśćcu pojmuje, jak wiele wysiłku i cierpliwości trzeba posiadać, aby czekać na zbawienie, a w Niebie uświadamia sobie, jak wygląda Raj oraz doskonałość uosabiana przez Boga. Dwuwymiarowa wędrówka Dantego przez zaświaty jest jego drogą do poznania największych tajemnic ludzkiego życia.

Kandyd

„Kandyd” Woltera opisuje dzieje tytułowego bohatera, który podczas długiej, przymusowej i pełnej niespodziewanych przygód wędrówki poszukuje sensu życia. Robi to poprzez zdobywanie nowych doświadczeń, odwiedzanie wielu rozmaitych miejsc i poznawanie ludzi. W jej trakcie Kandyd konfrontuje optymistyczną filozofię leibnizowską wpajaną mu przez Panglossa z otaczającą go rzeczywistością, dzięki czemu udaje mu się odnaleźć prawdziwy sens życia ukryty pod słowami mówiącymi, że „należy uprawiać swój ogródek”.

Przez większą część utworu Kandyd wyraża jednak wpojone mu przez Panglossa przekonanie, że żyje w najlepszym z możliwych światów, lecz pod wpływem zdobywanych doświadczeń i przeżywanych podczas wędrówki przygód uświadamia sobie, że w istocie tak nie jest. Choć podróż tytułowego bohatera nie wynika z chęci poznania sensu życia, to ostatecznie się nią staje i rozwiewa jego wszelkie tezy dotyczące optymizmu oraz doskonałości świata.

Duży wpływ mają na to nie tylko okrucieństwa i przykrości, jakie podczas podróży stają się udziałem Kandyda i jego kompanów, ale również spotkanie z filozofem Marcinem, które daje mu do zrozumienia, iż leibnizowski optymizm to niewłaściwa i nieodpowiadająca rzeczywistości filozofia życiowa. Ostatecznie Kandyd odnajduje sens życia dzięki paradoksalnie prostej radzie pewnego starca przekonującego, że nie interesuje się wydarzeniami na świecie, a zamiast tego troszczy się o swoje gospodarstwo, rodzinę i najbliższych, dlatego czuje się spełniony.

Kandyd podążą za tą sugestią i również wraz ze swoimi kompanami postanawia zająć się folwarkiem i skupić się na codziennej pracy. Tym samym bohater odnajduje sens życia w regularnej pracy i spokojnym oraz uczciwym wypełnianiu obowiązków gospodarczych. Jego wędrówka ma zatem nie tylko dosłowny, ale także głęboki duchowy wymiar.

Faust

Kolejnym omówionym przeze mnie dziełem będzie „Faust”. Tytułowy bohater dramatu Johanna Wolfganga Goethego to pewien doktor będący obiektem zakładu pomiędzy Bogiem a szatanem Mefistofelesem. Zakład ma na celu sprawdzić, czy Faust odnajdzie pełnię szczęścia; jeśli tak, zwycięzcą okaże się diabeł, lecz w przeciwnym wypadku zakład wygra Bóg. Główna postać utworu ma gruntowne wykształcenie, jednak mimo to uważa się za głupca ze względu na brak odpowiedniego doświadczania życiowego niepozwalającego mu na odnalezienie istoty szczęścia.

Aby je zdobyć, przyjmuje propozycję Mefistofelesa, który oferuje, że zostanie jego przewodnikiem w drodze ku poszukiwaniu sensu egzystencji. W ten sposób Faust zyskuje możliwość nieograniczonego podróżowania w czasie i przestrzeni. Najpierw starzec przenosi się do Lipska, do piwnicy Auerbacha, gdzie diabeł pokazuje mu prawdziwą zabawę, jednak nie zadowala to Fausta. W związku z tym Mefistofeles pozwala mu na podróż w czasie i odmładza go o wiele lat, lecz nawet to go nie uszczęśliwia, gdyż uwodzi, a następnie porzuca ukochaną Małgorzatę, która przez niego zabija dziecko.

Aby ukoić ból i zagłuszyć wyrzuty sumienia swojego podopiecznego, diabeł zabiera go do starożytnej Grecji, jednak nawet fakt, że wówczas jego żoną jest piękna Helena, nie czyni go zadowolonym z życia. Szczęście daje mu dopiero działanie na rzecz innych w świecie doczesnym. Widać zatem, że w „Fauście” wędrówka staje się przyczyną rozczarowania, bo choć Faust przemieszcza się w czasie i przestrzeni, poznając uroki i uciechy życia, to prawdziwą satysfakcję daje mu dopiero praca dla drugiego człowieka.

Na podstawie podróży głównego bohatera utworu Goethego da się również zauważyć, że ciągłe dążenie do doskonałości i chęć działania w imię egoistycznie pojmowanego samorozwoju w istocie może przerodzić się w klęskę i wewnętrzne niespełnienie. Należy też podkreślić, że za sprawą swojej wędrówki Faust dojrzał i zrozumiał pewne ważne, egzystencjalne prawdy.

Kordian

Utworem, w którym podróż odegrała bardzo ważną rolę, jest niewątpliwie „Kordian”. Tytułowy bohater, niezwykle wrażliwy młodzieniec, który nie widzi sensu życia, postanawia rozpocząć wędrówkę po Europie, której celem jest odnalezienie wartości nadających kolorów jego egzystencji. Niestety, Kordian w czasie swojej podróży odkrywa gorzką prawdę, która bez wątpienia go rozczarowuje. Mianowicie podczas pobytu w Londynie uświadamia sobie, że największą siła rządzącą światem, jest pieniądz.

Młodzieniec dochodzi do takich wniosków w momencie, gdy dowiaduje się, że kupić można praktycznie wszystko: począwszy od miejsca w parlamencie, poprzez nagrobek na cmentarzu, skończywszy na miłości. To właśnie miłość, a raczej rozczarowanie nią odbiera mu ostatecznie wiarę w dobro świata. Widzimy to, gdy kobieta, która obiecała Kordianowi wieczne uczucie, porzuca go, kiedy ten okazuje się nie mieć żadnego majątku. Załamany młodzieniec pojmuje wówczas, że jego wyobrażenia o wartościowym, dobrym i sprawiedliwym świecie to tylko i wyłącznie idealistyczne mrzonki.

Ostatnim człowiekiem, mogącym zmienić pesymistyczny obraz świata, który wytworzył się w głowie tytułowego bohatera utworu Słowackiego, jest papież. Kordian jako młody patriota stara się o poparcie kwestii niepodległościowej Polaków w oczach głowy kościoła. Wierzy, że ten wstawi się za dążeniem rodaków do wolności. Rzeczywistość jednak koryguje jego wyobrażenia: papież gardzi młodzieńcem, popierając politykę wielkich mocarstw. Ta sytuacja załamuje Kordiana i pozbawia go jakiejkolwiek nadziei. Podsumowaniem wędrówki po Europie jest słynny monolog głównego bohatera utworu na górze Mont Blanc, będący uzewnętrznieniem jego światopoglądu i osobowości.

Kordian w trakcie swojego przemówienia wyrzuca z siebie wszystkie wątpliwości, rozterki i wyobrażenia na temat świata. Jest pełen ideałów i marzeń, jednak nie wie, czy powinien podejmować się ich zrealizowania. Ostatnim widzeniem Kordiana jest obraz Polski jako męczennika narodów. Reasumując, podróż tytułowej postaci utworu Słowackiego to wędrówka zarówno dosłowna, ponieważ widzimy, jak przemierza Europę, jak i metaforyczna, gdyż bohater poznaje prawdę dotyczącą świata i w jakimś stopniu relatywizuje wyznawane przez siebie wartości.

Podróż pozwala bohaterowi na poznanie praw rządzących światem, dojrzenie i zrozumienie, jakie wartości są w życiu naprawdę ważne. Tułaczka Kordiana przez życie umożliwia mu chłodne spojrzenie na rzeczywistość, daje szanse na zrozumienie samego siebie i staje się przyczyną metamorfozy z młodzieńczego idealisty i marzyciela w odpowiedzialnego i świadomego swoich celów życiowych patriotę. Jest ona podobna do podróży, jaką odbył główny bohater „Boskiej komedii”, ponieważ w obu przypadkach jest to wędrówka pozwalająca odnaleźć sens życia i prowadząca do ukształtowania światopoglądu człowieka. Ponadto ich podróże odbywają się zarówno w sensie dosłownym i polegają na przemieszczaniu się z miejsca w miejsce, jak również przyjmują wymiar metafizyczny i symboliczny.

Chłopi

Powieść Reymonta prezentuje codzienne życie mieszkańców wsi Lipce, w realistyczny sposób przedstawiając kulturę chłopską, stosunki społeczne i warunki życiowe, w jakich egzystuje gromada. W „Chłopach” można spotkać bohaterów podróżujących i tułających się po okolicznych wioskach, czego przykładem jest Roch. Chłopi nie wiedzą, skąd przychodzi, ale co trzecią zimę pojawia się u Boryny i zajmuje kwaterę w jego gospodarstwie. Życie Rocha w Lipcach polega na nauczaniu miejscowych i przekazywaniu im wartości oraz historii chrześcijańskich. Jako podróżny jest tajemniczy i wzbudza zainteresowanie innych, ale serdeczny i pomocny, dzięki czemu cieszy się szacunek we wsi.

Oprócz odwiedzania Lipiec Roch wspomina również o swoich pielgrzymkach do Częstochowy, co symbolizuje jego religijność i patriotyzm. Można go bez wątpienia określić jako człowieka obytego w świecie, doświadczonego życiowo i skromnego, który jest podróżnym nauczycielem, wpajającym chłopom zasady pisania i czytania oraz uczącym ich historii i tajników rolnictwa. W Lipcach pełni rolę autorytetu, a mieszkańcy wsi mocno go cenią.

Ponadto jego zadaniem jest połączenie zamkniętej społeczności chłopskiej ze światem zewnętrznym. Ostatecznie tułaczy los Rocha dopełnia się poprzez konieczność wyjazdu z uwagi na zbyt duże zainteresowanie żandarmerii jego osobą. Innym podróżnikiem występującym w „Chłopach” jest Agata. W trakcie okresu pracy we wsi mieszka ona u Kłębów, u których pracuje na gospodarstwie i zajmuje się dziećmi, jednak gdy kończy się praca na roli, kobieta zaczyna tułać się po świecie i żebrać. Odwiedza kolejne wsie, kościoły i jarmarki, prosząc ludzi o jedzenie i dach nad głową. Jako tułaczka Agatka jest biedną żebraczką, zależną od woli innych osób.

Znamienny jest fakt, że przyjmuje swój los z pokorą i bez względu na sytuację życiową zachowuje nieprzejednaną wiarę w Boga. Podróżując, często myśli o godnej śmierci w przytulnym łóżku, która jest jej marzeniem. Tułająca się w czasie zimy i na jesieni Agata jest symbolem trudnej egzystencji chłopskiej, związanej z brakiem pracy, dachu nad głową i wyżywienia, gdy ustają prace polowe. Tułaczka Agaty pokazuje, że chłopi zależni są od natury i stanowią jej integralną część, a warunki życiowe, w których egzystują mieszkańcy Lipiec, są niezwykle trudne.

Jądro ciemności

Motyw wędrówki pojawia się również w utworze zatytułowanym „Jądro ciemności”. Powieść Josepha Conrada ukazuje losy Charlesa Marlowa – kapitana małego statku parowego podróżującego przez rzekę Kongo w głąb afrykańskiej dziczy. Celem jest podróży odnalezienie zagubionego agenta Kurtza, jednak wcześniej Marlow poznaje, z czym wiąże się kolonizacja kontynentu afrykańskiego. Wędrówka daje mu szanse ujrzenia, w jak brutalny i bezwzględny sposób traktowani są tubylcy, którzy są bez skrupułów wykorzystywani, torturowani i nierzadko nawet zabijani, aby kolonizatorzy mogli zagrabić ich drogocenną kość słoniową.

Podróż pozwala więc głównemu bohaterowi na poznanie prawdziwych, wyłącznie finansowych pobudek kolonizacji Afryki przez białego człowieka, co kompletnie kłóciło się z ideałami, jakie w tym procesie teoretycznie miały przyświecać Europejczykom. W trakcie pobytu na Czarnym Lądzie Marlow wraz z kompanami wędruje również pieszo przez kilkadziesiąt dni, poznając dziką i nieokiełznaną rzeczywistość Afryki.

Kolejny etap jego podróży ponownie polega na płynięciu przez rzekę i okazuje się nad wyraz niebezpieczny i przerażający, co wynika z trudności nawigacyjnych spowiadanych dużą mgłą i wszechobecną, bujną roślinnością, której nie sposób okiełznać. Podróż Marlowa kończy się w momencie dotarcia do tytułowego jądra ciemności, czyli do obozowiska Kurtza. Na jego przykładzie bohater uświadamia sobie, jak destrukcyjny wpływ na osobowość człowieka może mieć przebywanie w takim miejscu jak kongijska dżungla.

Kilkumiesięczna tułaczka głównego bohatera powieści Josepha Conrada przypomina podróż do piekła i w głąb początków ludzkiej cywilizacji, gdzie świat się zatrzymał, a rzeczywistość jest niezmienna od setek tysięcy lat. W trakcie podróży Marlow poznaje pierwotny świat, pojmuje, czym tak naprawdę jest kolonizacja Afryki, odkrywa ten kontynent i może zmierzyć się ze swoimi słabościami oraz z własnymi wyobrażeniami na temat istoty człowieka.

Ferdydurke

Powieść Witolda Gombrowicza przedstawia losy Józia Kowalskiego – trzydziestoletniego mężczyzny przeniesionego z przymusu w czas młodości i próbującego odnaleźć własną tożsamość, uwolnioną od konwenansów, narzuconych z góry form i schematów krępujących indywidualność. Mimo to pielgrzymka Józia Kowalskiego okazuje się niepowodzeniem, ponieważ nie potrafi on odszukać wolności i prawdziwych wartości, które zamknięte są przez formę narzucającą ludziom określone zachowania.

Jego tułaczka stanowi rozczarowanie rzeczywistością niespełniającą swoich zadań i nieumiejącą ukształtować szlachetnych postaw. O tym wszystkim główny bohater przekonuje się podczas podróży, która podzielona jest na trzy etapy i rozpoczyna się od wizyty w szkole, gdzie Józio uświadamia sobie, że jest ona zaprzeczeniem edukacji i kreatywności. Szkoła nie potrafi nauczać i kształtować odpowiednich postaw, a wyłącznie narzuca formę uczniom, którzy muszą się jej podporządkować, co ogranicza ich indywidualizm.

Kolejny etap wędrówki Józia to pobyt u ziemiańskiej rodziny Młodziaków, gdzie ma do czynienia z hipokryzją pozornie wyzwolonej rodziny, która przyjęła formę wolności i otwartości, choć w rzeczywistości uważa, że ucieka od konwenansów. Ostatni etap podróży głównego bohatera polega na wizycie na wsi, gdzie marzy, aby ujrzeć naturalność i spontaniczność, jednak również i tym razem się zawodzi, gdyż rodzina Hurleckich tak jak Młodziakowie podporządkowana jest formie i schematom zachowań.

Ostatecznie również Józio im ulega, stając się stereotypowym kochankiem, który ucieka z dziewczyną. Wszystko to pozwala stwierdzić, że wędrówka głównego bohatera „Ferdydurke” jest symbolem formalizacji i schematyzacji ludzkich postaw wpisujących się w określone formy i pozbawionych własnej indywidualności. W trakcie podróży Józio przekonuje się, że świat ludzi jest nieautentyczny i podporządkowuje się konwenansom, co czyni również on sam. W istocie więc tułaczka, która miała być ucieczką od owej groteskowej formy, paradoksalnie wpędziła w nią Józia, co pokazuje, że nie ma ucieczki przed schematami i przysłowiową gombrowiczowską formą.

Alchemik

„Alchemik” Paolo Coelho opisuje losy pasterza o imieniu Santiago, przemierzającego wraz ze swoimi zwierzętami hiszpańską Andaluzję. Jego życie polega na wędrowaniu, dla którego porzucił naukę. Santiago często miewa tajemnicze sny z zakopanym gdzieś w Egipcie skarbem, zaś podczas wizyty w jakimś miasteczku pewna Cyganka oznajmia mu, że powinien udać się właśnie do Egiptu, bo tam czekają na niego bogactwa. Również poznany w innym mieście król o imieniu Salem namawia go na wędrówkę do Egiptu i znalezienie Własnej Legendy, argumentując to faktem, iż każdy człowieka ma w życiu do wykonania jakąś misję i należy się jej podjąć bez względu na to, z jak dużymi wyrzeczeniami się ona wiąże.

Ostatecznie Santiago podejmuje wyzwanie i udaje się w daleką podróż do Egiptu, aby wypełnić swoje przeznaczenie. Początkowo podróżowanie jest dla niego wyłącznie pasją, na którą zgodę wyrazili rodzice głównego bohatera, a dopiero później, za sprawą snów i wskazówek przekazanych mu przez Cygankę oraz Króla Salema staje się ona głęboko duchową podróżą, polegającą na poszukiwaniu własnego „ja” i odnajdywaniu ukrytych, ale bardzo ważnych pragnień oraz prawd życiowych. Wędrówka Santiago jest trudna, bo wiąże się z walką z własnymi słabościami i koniecznością przekraczania barier.

Wszak aby udać się do Egiptu, główny bohater musi zrezygnować z dotychczasowego życia i wyruszyć na spotkanie z nieznanym. W trakcie wędrówki do Afryki napotyka na wiele przeszkód i przeciwności losu, jednak choć wiele razy myśli o tym, żeby zrezygnować i wrócić do domu, do Andaluzji, to trwa w swoim postanowieniu i pragnie dotrzeć do skarbu. Mimo że wędrówka Santiago jest trudna i nie kończy się obiecanym skarbem, to pozwala mu zdobyć cenne doświadczenie życiowe i poznać ludzi, od których może bardzo wiele się nauczyć.

Dzięki wędrówce bohater „Alchemika” rozumie, że prawdziwym skarbem nie są rzekome bogactwo zgromadzone w Egipcie, ale poznani podczas podróży ludzie, przeżyta w jej trakcie miłość oraz uzyskane podczas wędrówki zdolności zrozumienia mechanizmów rządzących światem i odczytywania boskich znaków. W powieści Paolo Celo wędrówka ma wobec tego zarówno dosłowne znaczenie, gdyż główny bohater przemieszcza się z miejsca na miejsce, czyli z Hiszpanii aż do Egiptu, jak i metaforyczne, emocjonalne i symboliczne, ponieważ za jej sprawą dojrzewa i pojmuje, co tak naprawdę jest najważniejsze w życiu człowieka.

Paolo Coelho daje do zrozumienia, że bez względu na przeciwności losu każdy z nas powinien z determinacją zmierzać do celu i próbować spełnić marzenia, nawet jeśli ów cel nie zostanie osiągnięty. W jego opinii wyłaniającej się z „Alchemika”, samo dążenie do owego celu samo w sobie ma ogromną wartość.

Podsumowanie

Jak pokazują omówione przeze mnie przykłady, motyw podróży i wędrówki funkcjonuje w literaturze na różne sposoby; raz jest to wędrówka dosłowna, polegająca na przemieszczaniu się z miejsca na miejsce, a innym razem metaforyczna podróż w głąb siebie. Za sprawą wędrówek bohaterowie poznają samych siebie, otaczający ich świat i osiągają ideały, do których dążyli przez całe życie. Podróże pozwalają im dojrzeć i spojrzeć w głąb siebie, a motyw wędrówki stanowi sposób na ukazanie określonych postaw, wartości i ideałów bohaterów literackich.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Coelho Paulo, Alchemik, Warszawa, Wydawnictwo Drzewo Babel, 1995, ISBN 8360014541,
2. Conrad Joseph, Jądro ciemności, Kraków, Greg, 2005, ISBN 8373274197,
3. Dante Alighieri, Boska komedia, Kraków, Zielona Sowa, 2003, ISBN 8373891927,
4. Goethe Johann Wolfgang, Faust, Warszawa, Zielona Sowa, 2001, ISBN 8372203148,
5. Gombrowicz Witold, Ferdydurke, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2009, ISBN 97883039601,
6. Księga Wyjścia, W: Biblia Tysiąclecia, tł. Prokulski Walenty, Poznań, Pallotinum, 1973,
7. Reymont Władysław, Chłopi, Wrocław, Siedmioróg, 2003, ISBN 8371628749,
8. Słowacki Juliusz, Kordian, Kraków, Greg, 2006, ISBN 8373277412,
9. Wolter, Kandyd, Kraków, Zielona Sowa, 2004, ISBN 8373895647.

II Literatura przedmiotu:
1. Baut Aleksandra, Dzieje doktora Fausta. Od legendy do antropologicznego mitu, Polonistyka, 2003, nr 2, s.73-78,
2. Chomiuk Aleksandra, Podróż do kresu pewnego doświadczenia (Joseph Conrad), Polonistyka, 2003, nr 1, s. 21-26,
3. Napierała Aleksandra, Podróżnicy, pielgrzymi… [A. de Saint – Exupépy Mały Książę], W: Polonistyka. 2000, nr 8, s. 484-485,
4. Sosień Barbara, Co można znaleźć w zaświatach? Boska Komedia, W: Lektury obowiązkowe: szkice, eseje, felietony na temat lektur szkolnych, red. Balbus Stanisław, Maciąg Włodzimierz, Wrocław, Ossolineum, 1976, s. 41-44,
5. Wędrówka, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004, ISBN 8373273948, s. 253-261,
6. Wolski Marcin, Bohaterowie naszych lektur [z tego cyklu:] Kandyd, czyli optymizm (Woltera), Antena, 1995, nr 43, s. 47.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Podróż to źródło doświadczenia i wiedzy, które pozwala na poznanie samego siebie oraz otaczającego nas świata.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Biblia: podróż Izraelitów do ziemi obiecanej, która oznacza zarówno dosłowną tułaczkę, jak i pełną religijnych uniesień podróż.
b) Boska komedia: wędrówka przez zaświaty jako symbol wędrówki przez życie; podróż, która wzbogaca bohatera pod względem duchowym, filozoficznym i moralnym.
c) Kandyd: pełna przygód i niespodziewanych zdarzeń wędrówka po świecie, która pozwala Kandydowi na odnalezienie sensu życia w codziennej pracy i „opiekowaniu się własnym ogródkiem”.
d) Faust: rozczarowująca podróż w czasie, która pozwala Faustowi zrozumieć, że sens ludzkiego życia nie polega na ciągłych uciechach, ale na poświęceniu dla innych.
e) Kordian: dosłowna i metaforyczna podróż głównego bohatera przez Europę i przez życie; wędrówka, w czasie której Kordian przechodzi metamorfozę wewnętrzną i poznaje świat.
f) Chłopi: Roch jako tułacz i wiejski autorytet, który dzieli się wiedzą i naucza mieszkańców Lipiec; Agata jako biedna tułaczka wędrująca z wioski do wioski w celu żebrania.
g) Jądro ciemności: podróż przez serce Afryki jako wędrówka do początku cywilizacji; niebezpieczna podróż pozwalająca poznać prawdziwy obraz kolonizacji, kontynent afrykański i samego siebie.
h) Ferdydurke: podróż głównego bohatera, która pozwala mu na poznanie rzeczywistości i uświadomienie sobie, że ludzkim życiem rządzi forma.
i) Alchemik: długa i wyczerpująca wędrówka do Egiptu jako sposób na zrozumienie sensu życia i poznanie samego siebie.

3. Wnioski:
a) Podróżowanie, tułanie się po świecie i wędrowanie pozwala na dojrzenie, zrozumienie pewnych rzeczy oraz poznanie własnego ja i rzeczywistości, która otacza bohaterów.
b) Podróż stanowi sposób na ukazanie określonych postaw, wartości i ideałów.
c) Za sprawą podróży bohaterowie osiągają wyższe cele, do których dążą.