Skamandryci – założenia, cechy, historia, twórczość, utwory

Skamander to polska grupa poetycka, której nieformalne początki datuje się na rok 1916, a oficjalne wygaszenie działalności na rok 1939, zaś jej szczyt miał miejsce w latach 1919-1928. Jej założyciele to Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński i Jarosław Iwaszkiewicz. Pod szyldem Skamandra próbowali oni odnaleźć nową drogę dla swojej twórczości po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Cechą charakterystyczną ich poetyckiego świata było zerwanie z przeszłością i skupienie się na teraźniejszości.

Czarna wiosna

Wiersz „Czarna wiosna” Antoniego Słonimskiego stanowi swego rodzaju symbol oswobodzenia artystycznego autora po zdobyciu przez Polskę niepodległości. Podmiot liryczny za pomocą apostrofy zwraca się bezpośrednio do poezji i stwierdza, że gdy ojczyzna jest już wolna, nie ograniczają go narodowowyzwoleńcze koncepcje. W związku z tym odrzuca romantyczne wizje poety-wieszcza, demonstracyjnie zrzucając z ramion płaszcz Konrada. Postuluje oswobodzenie sztuki z ram narodowych, gdyż po nadejściu czasu wolności wartości związane z ojczyzną straciły na znaczeniu.

Niepodległość i sytuacja polityczna Polski sprawiają, że poeci muszą znaleźć nową tematykę, którą będą poruszali w swojej twórczości. Dzieła dotyczące walk narodowowyzwoleńczych i inspirujące rodaków do aktywnego działania na rzecz ojczyzny stały się nieaktualne i straciły na znaczeniu. W zamian za nie artyści powinni zajmować się tematyką lekką i bliską człowiekowi. „Czarna wiosna” jest odrzuceniem romantycznego spojrzenia na rzeczywistość i próbą odnalezienia nowej roli przez poetę żyjącego w wolnej Polsce. Niestety dla niego trudno jest mu określić funkcję, jaką ma teraz pełnić, choć ma świadomość, że powinna być lekka, łatwa, prosta i przyjemna.

Wiersz Słonimskiego nieśmiało wskazuje na to, na czym polega świat poetycki Skamandrytów, czyli na odrzuceniu ograniczeń artystycznych, stawianiu postulatu wolności twórczej, negowaniu romantycznych koncepcji sztuki i ojczyzny, abstrahowaniu od wzniosłych ideałów oraz skupieniu się na sprawach codziennych.

Herostrates

Podobny, choć nieco ostrzejszy w wymowie jest wiersz Jana Lechonia zatytułowany „Herostrates”. Podejmuje on temat zerwania z patriotyczną tradycją narodowowyzwoleńczą, którą uważa za niepasującą do nowej rzeczywistości wolnej Polski. Podmiot liryczny odżegnuje się od ideałów prezentowanych przez Mickiewicza i Słowackiego, a także zachęca do zburzenia starych zabytków z parku w warszawskich Łazienkach. Postuluje zabicie Jana Kilińskiego, czyli jednego z powstańców kościuszkowskich, jeżeli tylko ktoś go spotka, co oczywiście było niemożliwe, bo Kiliński umarł w 1819 roku, czyli 100 lat przed napisaniem „Herostratesa”.

Podmiot liryczny odcina się więc od historii, chce zapomnieć o walecznej przeszłości i skupić się na tym, co piękne i teraźniejsze. Symbolizują to słowa A wiosną – niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę. Lechoń zwraca uwagę na konieczność oderwania się od minionych czasów, bo ich rozpamiętywanie sprawia, że stajemy się ubodzy duchowo. Autor przełamuje stereotypowe myślenie na temat Polski jako narodu cierpiącego oraz zrywa z mitem narodowowyzwoleńczym i podniosłą historią. Nawołuje natomiast do pisania o teraźniejszości. Jest niechętny dumie i pysze narodowej, ironizuje z romantycznej martyrologii Polaków i krytykuje tych, którzy rozdrapują narodowe rany przeszłości.

Przywołanie mitologicznego Herostratesa ma za zadanie skojarzyć jego postawy z nową rzeczywistością wolnej Polski, gdyż burzył on symbole historii swojej ojczyzny i do tego samego nawołuje każdego Polaka podmiot liryczny wiersza. Takie ujęcie historii i wyzwań nowych czasów wpisuje się w świat poetycki Skamandrytów, postulujący odrzucenie romantycznych mitów narodowowyzwoleńczych na rzecz niezobowiązującego myślenia o tym, co tu i teraz.

Manifest szalony

Rozwinięciem „Czarnej wiosny” i „Herostratesa” jest „Manifest szalony”. Napisany w podniosłej formie dytyramb Kazimierza Wierzyńskiego stanowi dobry przykład pokazujący główne koncepcje Skamandrytów. Najważniejszym elementem tego dzieła jest wyłamujący się z niego postulat bezprogramowości negującej konieczność tworzenia jakichś ogólnych założeń i konwencji. Precz z poezjami! Z duszą tromtadrata! wykrzykuje podmiot liryczny, wskazując, że nie interesują go żadne wzniosłe ideały i ważkie tematy. Następnie pochwala rzeczy błahe i uwzniośla życie codzienne. Właśnie skupienie na codzienności – tym, co powszechne i po prostu zwyczajne – było podstawą działania Skamandrytów.

Nie ograniczali się żadnymi manifestami programowymi i wielkimi ideałami, gdyż chcieli być jak najbliżej przeciętnego człowieka. Często występowali w pospolitych miejscach publicznych, gdzie uczęszczają zwykli ludzie, takich jak kawiarnie, parki czy restauracje. Skamandryci nie chcieli ograniczać się żadnymi ramami, stylami i formami, dlatego postulowali swobodę artystyczną i utylitaryzm, czyli skupienie na tym, co daje poczucie radości. Nie znaczy to bynajmniej, że nie dbali o formę swojej twórczości, bo było zupełnie inaczej; miała ona duże znaczenie, choć stanowiła kontrast dla niskiej tematyki. Widać to w „Manifeście szalonym”, w którym w formie kunsztownego dytyrambu pojawiają się postulaty zabawy, radości i uciechy z dnia codziennego.

Podmiot liryczny manifestu czuje w sobie wewnętrzną siłę, co wpisuje się w witalizm Skamandrytów. Dowodzi tego stwierdzenie Dzisiaj pegazem: czwórka krokodylów, Gryząca w pyskach swych orzechy światów! Podmiot liryczny wyraźnie odseparowuje się od świata wielkich idei i poważnych tematów. Cechuje go dystans do rzeczywistości, a nawet swego rodzaju poczucie absurdu. Neguje romantyczne założenia poety jako wieszcza, czuje w sobie młodzieńczą siłę i chce być blisko zwykłych ludzi, zamiast odgradzać się od nich intelektualnym murem.

Do krytyków

Jednym z najbardziej popularnych Skamandrytów był Julian Tuwim. W utworze „Do krytyków” z punktu widzenia podmiotu lirycznego opisuje zwykły przejazd tramwajem, choć na podstawie tytułu można by dominować, że stanowi on jakąś poważną polemikę z krytykami jego twórczości autora. Dzięki lekkiej tematyce dotyczącej życia codziennego i najzwyklejszych sytuacji, z jakimi spotyka się przeciętny człowiek, „Do krytyków” wpisuje się w założenia poetyki Skamandrytów. Przejażdżka tramwajem staje się dla podmiotu lirycznego źródłem wielkiej radości, natchnienia i energii życiowej, którą widać w wierszu Tuwima i która jest wskaźnikiem witalizmu.

Poeta abstrahuje od zagadnień związanych z patriotyzmem, ojczyzną czy walkami narodowowyzwoleńczymi, od których Skamandryci starali się trzymać jak najdalej. Patos zostaje zastąpiony przez zachwyt nad czymś tak zwykłym jak wiosenne drzewa, uliczny zgiełk czy rozkwitające pąki. Wiersz jest pełen optymizmu, spontaniczności, beztroski, entuzjazmu, pochwały życia i kultu aktywności, a jego cel poetycki to odtworzenie dynamiki ludzkich działań.

W „Do krytyków” pojawia się typowo skamandryckie odejście od wzniosłych ideałów wspólnotowych kosztem skupienia się na życiu przeciętnych obywateli. Sztuka jest tu rozrywką i źródłem radości, a nie umęczenia i cierpienia psychicznego. Wszystko, co obserwuje podmiot liryczny, wprawia go w euforię, począwszy od przyrody, poprzez miasto, skończywszy na ludziach. „Do krytyków” realizuje postulat wolności artystycznej wpisanej w działalność Skamandrytów, a jednocześnie jest wyrazem afirmacji, zadowolenia z życia i umiłowania świata.

Podróż po Warszawie

„Podróż po Warszawie” Jarosława Iwaszkiewicza pochodzi z tomiku zatytułowanego „Dionizje”. Mamy tu do czynienia z opisem najzwyklejszej przechadzki po stołecznym mieście, która urasta do rangi wielkiej inspiracji i natchnienia dla twórcy. Już od pierwszych wersów widać energię i siłę witalną podmiotu lirycznego śmiejącego się łaskawie. Podróżując po Warszawie, podmiot liryczny pędzi w pośpiechu, spotyka śmiejących się ludzi i dzieli radość z przechodniami. Zwyczajne widoki w postaci Kolumny Zygmunta, Zamku Królewskiego czy Krakowskiego Przedmieścia okazują się źródłem spełnienia.

Następnie podmiot liryczny czeka na spotkanie z Dionizosem – mitologicznym bogiem wina i zabawy. Kolejnym razem skrywa się przed deszczem w karocy, aby ostatecznie zrzucić z siebie szaty. Zestawia swoją młodzieńczą energię z ludźmi chodzącymi z lancami i laseczkami, którym każe się odsunąć w cień, aby w pełnej okazałości mógł się ukazać grecki bóg wina. Może to symbolizować zwycięstwo optymizmu, młodości, witalności i radości nad konserwatywnymi obyczajami i ludźmi niepotrzebnie rozpamiętującymi przeszłość. Z kolei zabójstwo Dionizosa i wyssanie z niego krwi uosabia wielką chęć czerpania z życia tego, co najprzyjemniejsze dla człowieka.

Podsumowanie

Świat poetycki grupy Skamander bazuje na bezprogramowości, odrzuceniu historii oraz negacji romantycznych ideałów i wzniosłych tematów związanych z walką narodowowyzwoleńczą. Skamandryci skupiali się natomiast na sprawach codziennych i przeciętnym życiu szarego człowieka. Ich poezja emanuje optymizmem, witalnością, młodością i afirmacją ludzkiej egzystencji; postuluje pełną swobodę artystyczną i poetycką; przedstawia sztukę jako rozrywkę i źródło zabawy, a poetę umiejscawia pośród zwykłych ludzi. Skamandryci odchodzili od tradycji i historii, obserwowali codzienność przeciętnego człowieka, inspirowali się nią, szukali w niej radości i odrzucali patos. Skonstruowany w ten sposób świat poetycki można uznać za próbę odnalezienia się w nowej rzeczywistości wolnej Polski i określenia w niej swojego miejsca na scenie poetyckiej, która dla Skamandrytów była sposobem na nawiązanie kontaktu ze zwykłymi ludźmi.

Bibliografia

I. Literatura podmiotu:

  1. Iwaszkiewicz Jarosław, Podróż po Warszawie, W: Iwaszkiewicz Jarosław, Dionizje, Warszawa, Ignis, 1922, s. 57-59,
  2. Lechoń Jan, Herostrates, Herostrates, dostęp online: http://www.wiersze.annet.pl/w,,8278, 10.11.2013,
  3. Słonimski Antoni, Czarna wiosna, W: Słonimski Antoni, Liryki, Toruń, Algo, 2005, ISBN 8350087412, s. 56,
  4. Tuwim Julian, Do krytyków, dostęp online: www.tuwim.klp.pl/a-8733.html, 10.11.2013,
  5. Wierzyński Kazimierz, Manifest szalony, dostęp online: http://www.poema.pl/publikacja/45674-manifest-szalony, 10.11.2013.

II. Literatura przedmiotu:

  1. Balcerzan Edward, Poezja polska w latach 1918-1939, Gdańsk, Tower Press, 2000, ISBN 8399701221, s. 14-27,
  2. Kwiatkowski Jerzy, Dwudziestolecie międzywojenne, Warszawa, PIW, 2008, ISBN 9788301138516, s. 2-43,
  3. Nasiłowska Anna, Trzydziestolecie 1914-1944, Warszawa, PWN, 1999, ISBN 830111861X, s. 9-16, 51-56,
  4. Pieszczachowicz Jan, Jak płynął Skamander?, Metafora, 1995, nr 20/21, s. 19-28,
  5. Wroczyński Tomasz, Literatura polska dwudziestolecia międzywojennego. Podręcznik dla klasy trzeciej szkoły średniej, Warszawa, WSiP, 1996, 8302054739, s. 15-45,
  6. Zacharska Jadwiga, Skamander, Warszawa, WSiP, 1977.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Główną cechą świata poetyckiego Skamandrytów było zerwanie z przeszłością i skupienie się na teraźniejszości.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Czarna wiosna: wyraz swobody artystycznej w dobie odzyskania niepodległości przez Polskę; odrzucenie romantycznych ideałów kosztem skupienia się na rzeczach lekkich i bliskich człowiekowi.
b) Herostrates: postulat odrzucenia historii i wszystkiego, co związane z przeszłością, aby móc skupić się na teraźniejszości.
c) Manifest szalony: wiersz wyrażający konieczność pełnej swobody artystycznej, zerwania z programami artystycznymi i pisania o to, co bliskie człowiekowi, przyjemne i codzienne.
d) Do krytyków: opis codziennej podróży tramwajem jako źródła wielkiej radości, optymizmu, inspiracji i energii życiowej.
e) Podróż po Warszawie: opis zwyczajnej podróży przez Warszawę, w trakcie której uwidacznia się optymizm, radość życia i energia podmiotu lirycznego chcącego się bawić i afirmować swoją młodość.

3. Wnioski:
a) Świat poetycki Skamandrytów bazuje na bezprogramowości oraz odrzuceniu historii, romantycznych ideałów i wzniosłych tematów związanych z walką narodowowyzwoleńczą..
b) Skamandryci skupiali się na sprawach codziennych i przeciętnym życiu szarego człowieka, emanowali optymizmem, witalnością, młodości i afirmacją ludzkiej egzystencji, postulowali pełną swobodę artystyczną i poetycką, przedstawiali sztukę jako rozrywkę i źródło zabawy, a poetę umiejscawiali pośród zwykłych ludzi.
c) Świat poetycki Skamandrytów symbolizuje próbę artystycznego odnalezienia się w nowej rzeczywistości wolnej Polski i określenia w niej swojego miejsca na scenie poetyckiej.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *