Rola poety i poezji w Polsce w wybranych epokach literackich

Poeta to człowiek obdarzony talentem literackim, który tworzy poezję. Ona z kolei jest dziedziną sztuki opisującą rzeczywistość, przedstawiającą opinie i stanowisko twórcy oraz odnoszącą się do podstawowych ideałów i wartości obowiązujących w świecie. Rola poety i poezji okazuje się szczególnie ważna w przełomowych momentach życia narodu związanych z wielkimi zmianami, dramatami czy podniosłymi chwilami w dziejach ojczyzny.

Funkcja i powinność poety oraz poezji wyraźnie są w literaturze polskiej, która przedstawia je w kontekście walki o wolność i niepodległość narodu. Oznacza to, że musi on brać na swoje barki zadania i obowiązki związane losem nie tylko swoim, ale również innych ludzi, w tym przede wszystkim ojczyzny. W trakcie dzisiejszego wystąpienia zamierzam dokładniej omówić to zagadnienie, na wybranych przykładach rolę poety i poezji w Polsce.

Dziady cz. III

Swoje rozważania chciałbym rozpocząć od omówienia trzeciej części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Główny bohater to natchniony poeta, który rezygnuje z dotychczasowego życia i całkowicie poświęca się walce o ojczyznę, będącej dla niego najważniejszą wartością, wyznaczającą wszystkie dążenia i wybory moralne. Konrad, bo tak ma na imię, w Wielkiej Improwizacji wyzywa Boga na pojedynek i buntuje się przeciwko Niemu. W swoim monologu wyrzuca Mu, że jest obojętny wobec losów Polski, gdyż pozwala, żeby zaborcy podzielili ją między sobą, dlatego można go określić jako buntownika walczącego o wolność. Konrad wymaga od Boga, aby dał mu władzę nad rządem dusz. Stawia taki warunek, żeby móc oswobodzić z niewoli swój naród.

Jak więc widać, przyjmuje niezwykle pyszną i buntowniczą postawę, jaką jest wystąpienie przeciw Stwórcy. Ponadto jako wielki artysta i genialny poeta czuje się jednostką wyjątkową oraz górującą nad resztą społeczeństwa. Ów bunt, objawiający się pychą i brakiem pokory w stosunku do Boga i Jego wyroków, wynika z siły, jaką według Konrada daje mu poezja. Będąc artystą, jest on w stanie unieść się dzięki swojemu unikalnemu talentowi i natchnieniu – to on wynosi go na równi wobec Boga.

Główny bohater uważa, że talent artystyczny daje mu szczególną pozycję i gwarantuje wgląd w treści niedostępne innym śmiertelnikom. Konrad, jako poeta, czuje się powołany do wielkich rzeczy, dlatego wyznacza sobie misję i decyduje się zbuntować się przeciw Bogu w celu uzyskania władzy nad rzędem dusz. Według niego, za sprawą poezji może porwać tłumy do walki i dać im natchnienie pozwalające na stoczenie wojny z przeciwnikami narodu. Trzecia część „Dziadów” przynosi więc obraz poety-buntownika przekonanego o swojej wielkości, którego rola polega na przewodzeniu narodowi i walce o jego wolność.

Grób Agamemnona

W kontekście porażki powstania listopadowego swoją wizję roli poety przedstawia natomiast Juliusz Słowacki w wierszu „Grób Agamemnona”. Mianowicie postrzega ją jako powinność narodową związaną z koniecznością diagnozowania stanu państwa i społeczeństwa, nawet jeśli ocena ma być krytyczna. Podmiot liryczny, którym jest autor, w gorzkich słowach wypowiada się o kondycji polskiego społeczeństwa, w tym przede wszystkim o szlachcie. W „Grobie Agamemnona” osoba mówiąca ze wszech miar krytykuje tę warstwę społeczną.

Nazywa ją „czerepem rubasznym wiążącym anielską duszę narodu”, co pokazuje, że w postępowaniu szlachty widzi przyczyny zniewolenia Polski, lecz jednocześnie zauważa ową „anielską duszę”, która symbolizuje szlachetne cechy narodu i którą trzeba uwolnić, aby je wszystkie ujawnić. Odwołując się do wątków mitologicznych i przywołując postaci sławnych wojowników poświęcających swoje życie w imię ojczyzny, Słowacki dochodzi do pesymistycznego wniosku, że jego rodacy nie potrafili wykazać się taką odpowiedzialnością za wspólnotę. Co istotne, poeta mówi nie tylko o winach szlachty, ale również swoich, przypominając, że osobiście nie brał udziału w powstaniu i wyemigrował z kraju w obliczu walk niepodległościowych.

„Grób Agamemnona” jest swego rodzaju odezwą do narodu, wzywającą do zjednoczenia i pokonania w sobie wszelkich złych przywar, aby móc powstać z kolan i na nowo się odrodzić. Jednocześnie nie można nie zauważyć, że wiersz przedstawia pesymistyczną koncepcję zniewolonej i zdradzonej przez szlachtę ojczyzny, której obywatele muszą wspólnie zebrać wszystkie siły i odrzucić krępujące ich więzy, aby móc działać z korzyścią dla Polski. Mimo wszystko da się u Słowackiego wyczuć nutkę optymizmu i nadziei na pozytywną przyszłość narodu, jeżeli tylko pójdzie drogą, którą wskazuje wieszcz. Wszystko to pozwala stwierdzić, że „Grób Agamemnona” ilustruje rolę poety w przełomowym momencie dla narodu, jakim było powstanie listopadowe, jako swego rodzaju sumienie ojczyzny. Poezja staje się sposobem na poruszenie serc i umysłów społeczeństwa i ma doprowadzić do tego, aby przejrzało ono na oczy i uświadomiło sobie sytuację, w której się znajduje.

Wesele

Dziełem prezentującym rolę poety w kontekście powstania listopadowego jest także „Wesele”. Młodopolski dramat Stanisława Wyspiańskiego przedstawia odbywające się w bronowickiej chacie wesele pomiędzy chłopką a poetą. To wydarzenie staje się przyczyną spotkania dwóch warstw społecznych: chłopstwa i inteligencji, w efekcie czego możliwe jest zdiagnozowanie kondycji społeczeństwa w dobie walki o niepodległość. Druga część dramatu przyjmuje formę symboliczną, w związku z czym na weselu pojawiają się różnego rodzaju zjawy, duchy i widma, które stają przed oczami zgromadzonych w chacie gości jako ich alter ego.

Jednym z gości jest poeta – człowiek zrezygnowany, bezsilny i ogarnięty dekadenckim nastrojem. Nie jest zdolny do porwania tłumów, nie umie natchnąć społeczeństwa do walki, nie potrafi wziąć na siebie odpowiedzialności za ideowe przywództwo narodu, nie ma nadziei na lepsze czasy i czuje się słaby, a mimo to marzy o wielkich czynach. Poecie ukazuje się postać rycerza Zawiszy Czarnego – jednego z najbardziej zasłużonych i najdzielniejszych rycerzy w historii Polski. Pełen zapału, energii, odwagi oraz gotowości do poświęcenia i działania rycerz pełni rolę kontrastu dla bezradnego Poety. Jego postać przypomina Poecie o obowiązku wzięcia odpowiedzialności za naród i konieczności przewodzenia mu.

Symbolizujący wielkość i potęgę Polski Zawisza Czarny sugeruje, że dzieła poety są puste i nic nie znaczą w obliczu walki o niepodległość. Jego sylwetka przypomina chwile największej chwały w dziejach naszej ojczyzny i stanowi sposób na krytykę Poety. Rycerz w „Weselu” uzmysławia czytelnikom, że rola prawdziwego poety w ważnym momencie dziejowym narodu to wlewanie w serca Polaków nadziei oraz wiary w zwycięstwo, a także duchowe przewodzenie rodakom i skuteczne zachęcanie ich do działania w imię obrony wspólnych wartości.

Pokolenie Baczyńskiego

Ostatnim omówionym dziś przeze mnie dziełem będzie wiersz „Pokolenie” Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Utwór ukazuje rolę poety w niezwykle tragicznym momencie życia polskiego narodu, jakim była II wojna światowa. Pierwsza część wiersza jest obrazem sielskiej przyrody, która zostaje zdemaskowana za sprawą apokaliptycznych wizji zniszczenia, śmierci i ludzkiego upadku. Druga część jest zaś wypowiadanym przez poetę głosem całego pokolenia młodych Polaków zmuszonych do przeżywania najlepszych lat swojego życia w czasie krwawego konfliktu, podczas którego fundamentalne ludzkie wartości i ideały ulegają relatywizacji.

Poeta jest więc przedstawicielem swojej generacji i w jej imieniu wyraża to, co czuje on sam oraz inni Polacy walczący w latach 40. XX wieku przeciwko Niemcom i Rosjanom. Za pomocą liryki wyraża tragedię młodych ludzi, którzy tuż po maturze, zamiast rozwijać się, studiować i zakładać rodziny, zmuszeni są do udziału w wojnie, zabijania innych ludzi i ryzykowania życia w okrutnej rzeczywistości największego konfliktu zbrojnego w dziełach ludzkości. Rolą poezji w „Pokoleniu” jest dawanie świadectwa czasu, w którym żyli ówcześni Polacy, a także próba zachowania uczuć i wartości w tym dramatycznym świecie, o czym świadczą słowa Biorą do ręki serca. Zadaniem poety, jakie wyłania się z wiersza Baczyńskiego, jest również nakreślenie okrutnego losu, który stał się udziałem całego pokolenia Kolumbów, w imieniu którego wypowiada się podmiot liryczny.

Podsumowanie

Jak widać na podstawie zaprezentowanych dziś przeze mnie przykładów, rola poety i poezji w Polsce polega na pełnieniu funkcji ideowego przewodnika, nawoływaniu do walki, dawaniu natchnienia rodakom w obliczu dziejowych wyzwań, wypowiadaniu się w ich imieniu, dokumentalizowaniu ich losu i wskazywaniu błędów popełnianych przez naród. Poeta jest więc swego rodzaju sumieniem narodu i jego duchowym orędownikiem. Musi być odważny i nie bać się ostrych słów, ale jednocześnie nie może popaść w bierność i uciec od sytuacji narodowej. W kontekście wniosków warto zauważyć, że poeci niejednokrotnie osobiście, za pomocą czynu, a nie słów angażują się w działania na rzecz ojczyzny, co widać w „Dziadach” i „Pokoleniu”. Należy też podkreślić, że przełomowe momenty narodu, w których ukazywana jest rola poety, wiążą się z walką o wolność Polski.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Baczyński Kamil Krzysztof, Pokolenie, W: Utwory wybrane, Kraków, Greg, 2001, ISBN 8308014836,
2) Mickiewicz Adam, Dziady cz. III, Warszawa, Czytelnik, 1955,
3) Słowacki Juliusz, Grób Agamemnona, W: Wiersze i poematy, Warszawa, Czytelnik, 1971,
4) Wyspiański Stanisław, Wesele, Kraków, Zielona Sowa, 2009, ISBN 8355470145.

II Literatura przedmiotu:
1) Artysta słowa (poeta), W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004, s. 22-25, ISBN 8373273948,
2) Nowacka Irena, Poezje Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Lublin, Biblios, 2007, ISBN 9788386581412, s. 36-39,
3) Polańczyk Danuta, Dziady cz. III Adama Mickiewicza, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581757, s. 22-25,
4) Polańczyk Danuta, Poezje Juliusza Słowackiego, Lublin, Biblios, 2009, ISBN 9788386581429, s. 20-24,
5) Wilczycka Danuta, Wesele Stanisława Wyspiańskiego, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581269, s. 24-31.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Rola poety oraz poezji w literaturze polskiej przedstawiana jest w kontekście zadań społeczno-narodowych i obowiązków poety, jakie się z nimi wiążą.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) „Dziady cz. III”: poeta jako wielki i natchniony indywidualista, którego rolą jest przewodzenie narodowi w walce o wolność.
b) „Grób Agamemnona”: poezja jako sposób na podjęcie dywagacji na temat kondycji polskiego społeczeństwa w dobie walki o niepodległość.
c) „Wesele”: rola poety polegająca na duchowym przewodzeniu narodowi, nawoływaniu do walki, dawaniu ludziom nadziei i podnoszeniu ich na duchu w ciężkich chwilach.
d) „Pokolenie”: poeta jako przedstawiciel generacji Kolumbów, który opisuje ich tragedię, wypowiada się w ich imieniu i próbuje uratować podstawowe wartości ludzkie.

3. Wnioski:
a) Rola poety i poezji polega na pełnieniu funkcji ideowego przewodnika, nawoływaniu do walki, dawaniu natchnienia rodakom w obliczu dziejowych wyzwań, wypowiadaniu się w ich imieniu, dokumentalizowaniu ich losu i wskazywaniu błędów popełnianych przez naród.
b) Poeta jest sumieniem narodu i jego duchowym orędownikiem.
c) Poeta musi być odważny i nie bać się ostrych słów, ale jednocześnie nie może popaść w bierność i uciec od sytuacji narodowej.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *