Małżonkowie jako bohaterowie literatury, malarstwa i filmu

Małżeństwo to związek dwojga kochających się osób, które zamierzają wspólnie dożyć końca swoich dni. Stworzenie trwałej, silnej i opartej na wzajemnym zaufaniu relacji pomiędzy partnerami jest jednak trudniejsze, niż mogłoby się wydawać, ponieważ wymaga częstych kompromisów, szczerości, ufności, cierpliwości, planowania i dużego poświęcenia emocjonalnego oraz materialnego.

Małżeństwa muszą radzić sobie z wieloma problemami, a ich związki pełne są trudnych i skomplikowanych spraw, które należy wspólnie rozwiązać. Temat ten często jest poruszany w literaturze, malarstwie i filmie, gdzie pojawiają się małżeństwa zmuszone stawić czoła najróżniejszym wyzwaniom. Zamierzam dokładniej go omówić, wykorzystując w tym celu wybrane przykłady literackie. Na ich podstawie dokonam analizy funkcji tej grupy postaci w poszczególnych dziełach.

Tango

Motyw małżeństwa pojawia się w „Tangu” Stanisława Mrożka. W tym przypadku mamy do czynienia z bardzo nietypowym związkiem dwojga ludzi w średnim wieku – Stomilem i Eleonorą. Żona wspomina, że jeszcze przed ślubem współżyli ze sobą na oczach swoich rodziców i innych widzów zgromadzonych na jednej z premier teatralnych, co pokazuje, jak – delikatnie mówiąc – niekonwencjonalny jest ich związek. Dobitnie świadczy o tym również fakt, że Eleonora przez cały czas zdarza Stomila, lecz on zbytnio się tym nie przejmuje i przechodzi nad tym do porządku dziennego. Jako mąż nie narzuca sobie praktycznie żadnych obowiązków; nie stara się nawet podobać żonie, dlatego nie dba o wygląd i chodzi w starej piżamie. Jedyne, o co dba, to różnego rodzaju eksperymenty i dzieła artystyczne niewiele wnoszące do życia rodzinnego i mające niemal zerową wartość.

Z kolei Eleonora to kobieta w pełni wyzwolona, mimo swojego niemłodego już przecież wieku. Choć zdradza męża z Edkiem, to nie traktuje tego jako czegoś złego, ponieważ uważa, że kocha męża, a rozwiązłość obyczajowa to tylko jeden z ideałów, który jej – jako w jej mniemaniu młodej osobie – przysługuje. W głębi duszy marzy jednak o romantyzmie i prawdziwym uczuciu, co wyjawia Ali, wyznając jej, że zdradza Stomila tylko po to, aby wzbudzić w nim zazdrość, lecz nie przynosi to żadnego efektu.

To pokazuje, że małżeństwo z „Tango” to związek postawiony na głowie i całkowicie łamiący przyjęte w społeczeństwie obyczaje oraz konwenanse. Nie ma tu miejsca na uczucia, szczerą rozmowę i wspólne spędzanie czasu, ponieważ wszystko to jest uznawane za zbyt staroświeckie, toteż zostało zastąpione zdradami i ogólną obojętnością małżonków wobec siebie. Zaprezentowane w sposób groteskowy i absurdalny małżeństwo to jeden z symboli nowoczesnego świata.

W ten sposób Mrożek odnosi się budowy społeczeństwa w obliczu postępującej wolności, z którą – w jego mniemaniu – jako ludzie sobie nie radzimy, a małżeństwo Eleonory i Stomila jest tego najlepszym dowodem. Funkcją pary małżeńskiej zilustrowanej w „Tangu” jest więc krytyka rozumianej opacznie wolności i braku obyczajów oraz konwenansów tradycyjnie regulujących nie tylko związek pomiędzy kobietą a mężczyzną, ale też całą rzeczywistość społeczną.

Życie jest piękne

Zgoła odmienne małżeństwo prezentuje film Roberto Beningiego zatytułowany „Życie jest piękne”. Głównymi bohaterami są pewien żydowski handlarz, jego żona oraz syn. Najważniejsza postać filmu – Guido – jest grana przez samego reżysera i już od pierwszego kontaktu wywołuje u widza sympatię. Ze wszystkich sił stara się bowiem zdobyć względy ukochanej Dory i dlatego sięga po najbardziej szalone i niekonwencjonalne sposoby, aby osiągnąć cel i uwieść swoją wybrankę.

Za sprawą pomysłowości i poświęcenia udaje mu się to, w efekcie czego Dora i Guido pobierają się, a na świat przychodzi ich syn. Ich życie można określić niemal jako sielankowe, pełne miłości, optymizmu, uśmiechu, serdeczności i radości. Szczęście kończy się jednak w momencie, gdy wybucha wojna, w związku z czym Guido wraz z synem muszą udać się do obozu koncentracyjnego. Choć Dora nie jest do tego zobowiązana, wsiada wraz z nimi do pociągu jadącego do Auschwitz, co pokazuje, że małżeństwo jest dla niej najważniejszą wartością, ważniejszą nawet niż własne życie, które może stracić po to, aby być blisko męża.

Mimo że podczas pobytu w obozie Dora i Guido zostają od siebie odseparowani, mąż robi wszystko, aby się z nią skontaktować, czego najlepszym dowodem jest wkradnięcie się do radiowęzła i puszczenie w obozowych głośnikach ich ulubionego utworu muzycznego. Mężczyzna nie boi się zaryzykować życia, aby w symboliczny sposób powiedzieć ukochanej żonie, że ją kocha i nigdy o niej nie zapomni. W celu uratowania syna Guido poświęca własne życie, dzięki czemu po wyzwoleniu obozu przez Amerykanów malec może wrócić do matki, której również oddaje się przeżyć.

„Życie jest piękne” to wzruszająca historia pokazuje niezwykłą siłę małżeńskiej miłości, silniejszej nawet od okrucieństw wojennych. Wszechobecna śmierć i zagrożenie nie tylko nie odsuwają ukochanych od siebie, ale jeszcze bardziej utwierdzają ich w przekonaniu, że bez względu na wszystko należy walczyć o wspólne uczucia.

Piękny umysł

Kolejnym dziełem, w którym pojawia się motyw małżeństwa, jest film zatytułowany „Piękny umysł”. Opowiada on historię Johna Nasha – genialnego amerykańskiego matematyka cierpiącego na schizofrenię. Choć odnosi sukcesy naukowe i jest powszechnie szanowany w środowisku akademickim, to jego problemem jest choroba psychiczna. Początkowo nie potrafi sobie z nią poradzić i uznaje, że wymysły jego umysłu są prawdą, jednak kiedy uświadamia sobie, że ma schizofrenię, postanawia z nią walczyć. Wówczas nieopisaną pomoc ofiarowuje jego była studentka i jednocześnie żona – Alicia.

Choć początkowo choroba prowadzi do kryzysu i nieporozumień pomiędzy małżonkami, ich wzajemna miłość okazuje się tak wielka i szczera, że za jej pomocą potrafią skutecznie zwalczyć problemy psychiczne Johna. Mimo że Alicia musi znosić jego napady i zmagać się z jego halucynacjami, przyjmuje swój los z pokorą i z ogromną wytrwałością trwa przy mężu. Próbuje go nauczyć żyć z chorobą i oddzielać to, co realne, od tego, co istnieje wyłącznie w jego umyśle. Wzajemna miłość daje im siłę do przezwyciężenia codziennych trudności i staje się dla Johna inspiracją w tworzeniu nowych teorii naukowych, a ostatecznie pozwala mu wrócić do społeczeństwa i osiągnąć największy sukces naukowy, czyli zdobyć nagrodę Nobla.

W trakcie jej odebrania genialny matematyk publicznie oświadcza, że wszystko, czego udało mu się dokonać w zawodowym życiu, zawdzięcza żonie. W „Pięknym umyśle” po raz kolejny mamy do czynienia z portretem małżeństwa, które jest zmuszone walczyć z życiowymi problemami, jednak tym razem owa walka okazuje się w pełni skuteczna.

Przy śniadaniu

Ostatnim dziełem, na omówieniu którego chciałbym zakończyć dzisiejsze rozważania, będzie obraz Williama Hogartha zatytułowany „Przy śniadaniu”. Zamknięta kompozycja powstała w XVIII wieku przedstawia scenę z wnętrza bogato urządzonego, arystokratycznego domu. Na pierwszym planie widoczne są trzy postaci: małżonkowie siedzący na osobnych fotelach oraz komornik, który odwiedza ich zapewne w celu uregulowania długów. W kontekście tematu najważniejsze są oczywiście reakcje oraz relacje małżonków i to im zamierzam się najdokładniej przyjrzeć. Mianowicie mąż siedzi zrezygnowany na fotelu z szeroko rozłożonymi nogami, a jego postawa wskazuje na całkowitą niemoc i bezsilność.

Wydaje się, jakby był kompletnie załamany i nie był w stanie zmienić trudnej sytuacji, w której się znajduje. Jego mimika twarzy wyraża trwogę, co zapewne wynika z wizyty komornika, czyli z problemów finansowych. Biorąc pod uwagę przepych wnętrza, można się domyślać, iż małżeństwo żyje ponad stan, folgując swoim zachciankom i bezsensownie się zadłużając. Jakże wymowna w tym kontekście jest postawa żony, która siedzi wyraźnie zadowolona na fotelu jak gdyby nigdy nic. Jest rozluźniona, spokojna i nieświadoma kłopotów materialnych, w jakich się znajduje wraz z mężem.

Jej obojętna reakcja w obliczu wizyty komornika w połączeniu z pełnym wytworności i przepychu wystrojem wnętrza posiadłości wskazuje, że ukazane przez Williama Hogartha małżeństwo zostało zawarte ze względu na status materialny mężczyzny, który stał się obiektem pożądania kobiety. W efekcie skończyło się to ruiną finansową. Autor ilustruje więc nieudane małżeństwo i za jego pomocą krytykuje sposób życia osiemnastowiecznej arystokracji. Funkcją pary małżeńskiej jest zdemaskowanie zakłamania, fałszywych uczuć i zawierania związków wyłącznie dla pieniędzy. William Hogarth pokazuje, że takie małżeństwa nie mogą przynieść niczego dobrego.

Podsumowanie

Małżeństwa ukazywane w literaturze, filmie i sztuce mogą być szczęśliwe, pełne wsparcia, poświęcenia, wytrwałości i szlachetności, co widać na przykładach filmów „Piękny umysłu” i „Życie jest piękne”, jak również nieudane, oparte na kłamstwie i wzajemnym wykorzystywaniu małżonków dla własnych celów, tak jak miało to miejsce w „Tangu” i na obrazie „Przy śniadaniu”. W kontekście wniosków należy zauważyć, że wszystkie małżeństwa muszą radzić sobie z różnymi problemami, takimi jak kłopoty finansowe, zdrada, wojna czy choroba, jednak tylko tym parom, które szczerze się kochają i są gotowe na największą ofiarność względem siebie, udaje się pokonać owe problemy.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Beningi Roberto, Życie jest piękne, Włochy, Miramax, 1997,
2. Hogarth William, Modne Małżeństwo II: Śniadanie, 1744. [il.]. W: Wielcy malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło. William Hogarth Nr 84, 2000, s. 21,
3. Howard Ron, Piękny umysł, USA, Universal Pictures, 2002,
4. Mrożek Sławomir, Tango, Warszawa 2013.

II Literatura przedmiotu:
1. Błoński Jan, Wszystkie sztuki Sławomira Mrożka, Kraków 1995.
2. Słownik języka polskiego, red. Doroszewski Witold, Warszawa 1958–1969, [hasło]: małżeństwo.
3. Wilczycka Danuta, „Tango” Sławomira Mrożka, Lublin 2013.
4. Modne małżeństwo II: Śniadanie: [w:] Wielcy malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło. William Hogarth Nr 84, 2000, s. 20-21.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Sposób prezentowania małżeństw w literaturze, sztuce i filmie bazuje na ukazaniu skomplikowanych i trudnych relacji pomiędzy mężem i żoną.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Tango: zdrada Eleonory, brak zasad panujących w małżeństwie, brak jakichkolwiek ograniczeń; całkowicie zepsute małżeństwo.
b) Życie jest piękne: wzruszający portret małżeństwa osadzonego w obozie koncentracyjnym, które gotowe jest na zaryzykowanie życia dla siebie.
c) Piękny umysł: trudny związek genialnego i cierpiącego na schizofrenię matematyka oraz jego żony, która pomaga mu w poradzeniu sobie z chorobą.
d) Przy śniadaniu: nieszczęśliwe i skłócone małżeństwo, które związało się ze sobą z uwagi na aspekty finansowe.

3. Wnioski:
a) Małżeństwa ukazywane w literaturze, malarstwie i filmie mogą być szczęśliwe, pełne wsparcia, poświęcenia, wytrwałości i szlachetności lub nieudane, oparte na kłamstwie i wzajemnym wykorzystywaniu małżonków dla własnych celów.
b) Małżeństwa muszą radzić sobie z różnymi problemami, takimi jak zdrada, wojna, choroba czy kłopoty finansowe.
c) Dzięki wzajemnego poświeceniu, miłości i wytrwałości niektórym małżeństwom udaje się skutecznie walczyć z problemami życiowymi.