Motyw domu i rodziny w literaturze

Dom to miejsce o fundamentalnym znaczeniu dla człowieka, ponieważ w jego obrębie każdy z nas się wychowuje, dorasta, uczy zachowań społecznych i przysposabia się do funkcjonowania w społeczeństwie. W procesie socjalizacji rodzice i ewentualne rodzeństwo przekazują nam ideały i wartości, którymi będziemy kierować się w dorosłym życiu, dlatego rodzina tak silnie oddziałuje na ludzi.

Dom i rodzina od tysięcy lat są podstawową komórką społeczną i jedną z najistotniejszych wartości w kulturze. Ich obrazy ukazywane są na różne sposoby i przewijają się praktycznie przez każdą epoką literacką.

Żywot człowieka poczciwego

Wyidealizowany obraz domu rodzinnego pozbawionego problemów, którego mieszkańcy wiodą sielankowe i niczym niezmącone życie, przedstawia „Żywot człowieka poczciwego”. Utwór Mikołaja Reja opisuje codzienną egzystencję szlachecko-ziemiańskiej rodziny mieszkającej w swoim wiejskim gospodarstwie. Jej życie jest pełne harmonii, spokoju i kontaktu z naturą, a czas spędza na wspólnych spacerach w ogrodzie i posiedzeniach przy kominku.

Oprócz odpoczynku bohaterowie oczywiście pracują, jednak wykonywanie obowiązków polowych, gospodarczych i domowych traktują nie jako przymus, ale jako źródło spełnienia. Widać to na podstawie zaangażowania męża, który czerpie satysfakcję z pracy na łonie natury, a także poprzez zachowanie zajmującej się domem i opiekującej się dziećmi żony. Rodzina z „Żywota człowieka poczciwego” jest ścisłe zhierarchizowana – jej głową jest mężczyzna, jego prawą ręką kobieta, a dzieci są pomocnikami, którzy w ramach możliwości służą rodzicom.

Umiejętne gospodarowanie majątkiem sprawia, że rodzina może cieszyć się dostatkiem i ma zapewnione bezpieczeństwo, a należyte wypełnienia obowiązków domowych przez żonę pozwala mężowi odetchnąć i się zrelaksować po pracy. W utworze Mikołaja Reja wyraźnie widać silną więź łączącą męża i żonę oraz rodziców i dzieci – wszyscy wzajemnie się wspierają, troszczą się o siebie i obdarzają się szczerą miłością. Rodzice opiekują się dziećmi, a dzieci odwdzięczają się im najwyższym szacunkiem. Całość tworzy obraz wyidealizowanego domu rodzinnego, w którym harmonijne i sielskie życie na łonie natury oraz pośród najbliższych staje się źródłem prawdziwej satysfakcji i spełnienia.

Powrót posła

Główni bohaterowie „Powrotu posła” Juliana Ursyna Niemcewicza to rodzina Podkomorzego, którą tworzy wraz z żoną Podkomorzyną oraz podopiecznymi – Walerym i Teresą. Relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi są w tym przypadku wzorowe i bazują na wzajemnym szacunku oraz wspólnych przekonaniach. Rodzice są tu ludźmi, którzy kształtują charaktery i postawy życiowe dzieci w duchu patriotyzmu, o czym najlepiej świadczy fakt, że ojciec wysyła syna na poselstwo.

Podkomorzy i Podkomorzyna wpajają Waleremu i Teresie miłość do ojczyzny i wychowują ich na prawych, pracowitych, uczciwych oraz świadomych swoich powinności narodowych obywateli. Oprócz patriotyzmu rodzice uczą dzieci również wierności najważniejszym wartościom etycznym – prawdzie, honorowi i szlachetności. W efekcie wyrastają na ludzi dojrzałych, inteligentnych i odpowiedzialnych, którzy są gotowi do wzięcia losów ojczyzny na swoje barki. Walery i Teresa obdarzają rodziców najwyższym szacunkiem i są im wdzięczni za opiekę i wychowanie, czego symbolicznie dowodzi scena z aktu I, kiedy po powrocie do domu syn z ogromną czułością dziękuje ojcu za wszystko, co dla niego zrobił.

„Powrót posła” przedstawia wobec tego doskonałe i niczym niezmącone relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi, które opierają się na wspólnych ideałach i wierności fundamentalnym wartościom etycznym. Za ich pomocą autor ukazuje w pozytywnym świetle obóz reformatorów, dążący pod koniec XVIII w. do gruntowanych zmian w Polsce. Ich obraz jest kontrastem dla zepsutej rodziny Starosty Gadulskiego, uosabiającej ówczesne poglądy konserwatywne.

Nasza szkapa

W „Naszej szkapie” mamy do czynienia z całkowicie pozytywnym obrazem domu i rodziny, jako wartościami o ogromnym znaczeniu dla bohaterów, którzy są gotowi wspierać się wzajemnie tak bardzo, jak tylko to możliwe. Co istotne, Konopnicka pokazuje, że dom rodzinny to najistotniejsza wartość nawet wówczas, gdy trzeba walczyć z trudnymi problemami, tutaj reprezentowanymi przez bezrobocie, skrajną biedę, chorobę i śmierć. Zaprezentowana przez autorkę rodzina Mostawiaków składa się z rodziców i trojga braci, egzystuje w nędzy i ma trudności ze zdobyciem pieniędzy na podstawowe potrzeby.

Mimo to pomiędzy jej członkami panuje szczera miłość symbolizowana przez bezinteresowną pomóc i wzajemne wsparcie niezależnie od sytuacji, w jakiej się Mostowiakowie znajdują. Choć trzej mali bracia żyją w nieogrzewanym domu i często głodują, to cieszą się swoją obecnością i potrafią wspólnie się bawić. Z kolei ojciec robi, co może, aby poprawić byt dzieci i chorej żony, dlatego wyprzedaje z domu wszystko, co ma jakąkolwiek wartość. Konopnicka daje jednak do zrozumienia, że o prawdziwej wartości domu nie stanowią zgromadzone w nim bogactwa, ale uczucie pomiędzy domownikami, które w przypadku Mostowiaków jest wzorcowe i pozwala cieszyć się życiem nawet w obliczu skrajnie trudnych problemów finansowych.

Dzieci, mimo że zmagają się z głodem, to dzielą się ze sobą jedzeniem, kochają rodziców w sposób bezinteresowny i spędzają wspólnie każdą wolną chwilę, radośnie się bawiąc i opiekując się ukochaną szkapą. Wszystko to pozwala stwierdzić, że w noweli Marii Konopnickiej mamy do czynienia z pozytywnym, wręcz wzruszającym obrazem domu i rodziny jako wartości najważniejszej dla człowieka, które podporządkowuje całe swoje życie.

Moralność pani Dulskiej

W młodopolskiej „Moralności pani Dulskiej” pojawia się negatywny obraz mieszczańskiego domu. Dramat Gabrieli Zapolskiej opisuje życie pewnej lwowskiej rodziny składającej się z żony i matki – Anieli, ojca i męża – Felicjana, najstarszego syna – Zbyszka i dwóch córek – Meli oraz Hesi. W niezwykle wyrazisty i wyostrzony sposób autorka przedstawia ich jako kołtunów biernie poddających się cynicznemu panowaniu tytułowej bohaterki. Bezwzględną władzę w domu sprawuje Aniela, którą Zapolska kreuje na symbol kołtuństwa, zakłamania, obłudy, miernoty intelektualnej, skąpstwa i hipokryzji.

Bohaterów nie łączą żadne więzy, a zamiast miłości i wsparcia pojawia się moralność na pokaz. Jedyne, czego Aniela uczy swoich dzieci, to aby ich zachowanie nie wychodziło poza ściany mieszkania, żeby nikt nie dowiedział, jacy naprawdę są Dulscy. Z tego względu ich dom jest zbudowaną przez Anielę twierdzą obłudy i kołtuństwa. Co więcej, w miejsce wzajemnej pomocy nie pojawia się nawet obojętność, ale wręcz wrogość i chęć wykorzystania drugiego człowieka do własnych celów.

Potwierdzają to fakty, że swojej krewnej – Juliasiewiczowej – Aniela nie wynajmuje lokalu, obawiając się o problemy ze spłatą czynszu, a jednocześnie nie ma przeciwwskazań w przypadku panny lekkich obyczajów, która choć postępuje niemoralnie, to płaci na czas. Dla Dulskiej ważniejsze od więzi rodzinnych są zatem pieniądze, co udowadnia również zapłacenie służącej Hance 1000 koron w zamian za milczenie na temat jej związku ze Zbyszkiem.

Jej skąpstwo, nakazujące oszczędzanie na ogrzewaniu i nienaprawieniu zepsutego pieca, przyczynia się do choroby Meli i ubezwłasnowolnienia męża Felicjana, któremu wydziela każdy grosz. Jego bierność staje się zresztą jednym z powodów despotycznej tyranii domowej Anieli, gdyż bynajmniej nie sprzeciwia się żonie. Wydaje się, że smycz, jaką zakłada mu Dulska, jest dla niego wygodna i zdejmuje z niego wszelką odpowiedzialność, również tę związaną z wychowaniem dzieci, gdyż Felicjan nie ma z nimi niemal żadnego kontaktu.

Jego egoistyczna i konformistyczna postawa decyduje, że nie ma najmniejszego wpływu na swoje pociechy i nie wstawia się za nimi, kiedy tego potrzebują. Nic więc dziwnego, że u Dulskich dzieci nie mają szacunku dla rodziców, a nawet gardzą nimi. Widać to na podstawie lekceważącego stosunku Zbyszka do pełnych hipokryzji pouczeń, jakie wygłasza w jego stronę Aniela, a także na bazie charakteru i zachowania Hesi, która nie słucha się matki.

Wytworzona przez tytułową bohaterkę atmosfera niszczy więc życie rodzinne i eliminuje wszelkie, nawet najmniejsze przejawy serdeczności, miłości, wsparcia i autorytetu, przez co dom Dulskich staje się prawdziwym bastionem zepsucia. Panuje w nim strach, powszechne kłamstwo, obłuda, ciągłe knucie i fałsz. Jedynie Mela pozostaje empatyczną i jeszcze nieskażoną bohaterką, do której czytelnik ma największą sympatię i współczuje jej, że wychowuje się w takim domu. W ten sposób Gabriela Zapolska dokonuje niezwykle ostrej demaskacji etosu dwudziestowiecznej rodziny mieszczańskiej, opisując ją jako całkowite zaprzeczenie wspólnoty, jaką z definicji powinien być dom rodzinny.

Ludzie bezdomni

Motyw domu i rodziny pojawia się w „Ludziach bezdomnych”. Powieść Stefana Żeromskiego przedstawia dzieje Tomasza Judyma – młodego lekarza i idealisty poświęcającego osobiste szczęście w imię działania na rzecz społeczeństwa. Początkowo główny bohater nie może się zdecydować, którą drogę wybrać; czy osobiste szczęście związane z miłością do Joasi i założeniem szczęśliwej rodziny, czy też kontynuowanie swojej misji i bycie społecznikiem, poświęcając swoje indywidualne dążenia dla dobra ogółu.

Tomasz jest zatem rozdarty wewnętrznie pomiędzy dwoma wykluczającymi się drogami życiowymi. Uważa bowiem, że nie może w odpowiedni sposób i z pełnym zaangażowaniem realizować misji pomagania potrzebującym i jednocześnie założyć rodziny, ponieważ jego zdaniem wyklucza się to. Judym jest przekonany, że jeżeli założy rodzinę, to nie będzie miał czasu na realizowanie prospołecznej misji, dlatego ostatecznie decyduje się na odrzucenie miłości Joasi i zrezygnowanie z wizji prowadzenia spokojnego życia u boku Joanny i ewentualnych dzieci, które by z nią miał.

Mimo że oboje do siebie pasują, a rodzina byłaby zapewne pełna szczęścia, to Judym odrzuca tę wizję, gdyż ważniejsze okazuje się dla niego pomaganie najbiedniejszym. W „Ludziach bezdomnych” mamy zatem do czynienia z motywem rodziny ujętym w sposób dość nietypowy, bo hipotetyczny. Rodzina i dom są bowiem wyłącznie zamysłem bohaterów, a nie rzeczywistym faktem. Takie ujęcie tematu ma za zadanie zobrazować idealistyczną duszę głównego bohatera, a także jego prospołeczne dążenia i rozterki wewnętrzne związane z trudnością jednoznacznego wybrania swojej drogi życiowej.

Ferdydurke

Obraz rodziny wyłania się z „Ferdydurke” na podstawie państwa Młodziaków. W ich domu przez pewien czas mieszka główny bohater – Józio – i na bazie jego obserwacji poznajemy ową mieszczańską familię. Jej głową jest inżynier i naukowy idealista – Wiktor – jego żona to aktywna społecznie otyła kobieta, a córka – Zuta – to wyzwolona nastolatka. Jako mieszczanie Młodziakowie chcą być ludźmi aktywnymi, racjonalnymi, nowoczesnymi i nieulegającymi społecznym konwenansom. Z tego względu w ich rodzinie panuje swoboda obyczajów i myślenia, uwydatniająca się przede wszystkim w wychowaniu córki.

Rodzice nie wymagają bowiem od niej, aby dobrze się uczyła, a jednocześnie nie mają nic przeciwko, a nawet namawiają ją do rozwiązłości seksualnej. Za wszelką cenę dążąc do nowoczesności, rodzice chcą być jak najbardziej otwarci i przyjacielscy dla dziecka, co – jak widać – przybiera karykaturalną i przesadną formę. W rzeczywistości ich wyzwolona postawa jest jednak wyłącznie formą i swego rodzaju maską, którą Józio obnaża poprzez podstęp, polegający na sprowadzeniu do pokoju Zuty dwóch mężczyzn, a następnie wołając jej rodziców.

Kiedy ci spostrzegają, że w szafie chowa się Kypodro i podstarzały profesor Pimko, dochodzi do bójki wszczętej przez zdenerwowanego Wiktora. Ta sytuacja obnaża dwulicowość, hipokryzję i obłudę u mieszczan w „Ferdydurke” oraz pokazuje, że liczy się dla nich wyłącznie forma. Są to ludzie chowający się za swoimi maskami i ukrywający prawdziwą tożsamość po to, aby przez innych być postrzeganym w określony sposób. Wychowując córkę w kulcie nowoczesności, wmawiają jej, że wszystko, co wyłamuje się z konserwatywnego obyczaju, jest dobre, w efekcie czego Zuta staje się osobą oziębłą, obojętną i oschłą.

Nieodpowiednie wychowanie Zuty przez rodziców decyduje, że dziewczyna się nie uczy i nawet nie wie, kim jest Norwid, jest bezczelna i podporządkowuje sobie innych domowników, dba przede wszystkim o wygląd i kondycję fizyczną, a jej zachowanie – również w kontaktach z mężczyznami – jest nad wyraz swobodne. Widać to na podstawie szafy pełnej listów od jej adoratorów, a nade wszystko – kiedy ulega erotycznej prowokacji Józia. Wszystko to pozwala stwierdzić, że zobrazowane w „Ferdydurke” relacje pomiędzy dzieckiem a rodzicem są wielce negatywny i nie da się o nim powiedzieć niczego dobrego.

Granica

Główny bohater „Granicy” to Zenon Ziembiewicz, którego losy poznajemy począwszy od dzieciństwa. Zenon wychowuje się w zubożałej rodzinie szlacheckiej w majątku w Boleborzy, gdzie jego ojciec pełni funkcję nadzorcy. Państwa Ziembiewiczów do problemów finansowych doprowadza niegospodarność i nieodpowiedzialność Waleriana, czyli ojca głównego bohatera „Granicy”. Mimo to początkowo Walerian jest niepodważalnym autorytetem dla młodego Zenona, lecz po jakimś czasie młodzieniec zaczyna zdawać sobie sprawę, że jako głowa rodziny, ojciec nie potrafi wziąć odpowiedzialności za syna i matkę.

Co więcej, Walerian nie tylko traci rodowy majątek, ale również wielokrotnie zdradza swoją żonę – Żancię, a następnie kaja się przed nią i prosi o wybaczenie, aby za jakiś czas nawiązać kolejny romans. Z kolei Żancia bezwzględnie wybacza mu wszystkie skoki w bok, a jej wyrozumiałość sprawia, że zdrady stają się dla Waleriana coraz łatwiejsze i mniej męczące pod względem moralnym. Z uwagi na nieudolność w zarządzaniu majątkiem, brak czasu dla syna, brak umiejętności zaopiekowania się rodziną i ciągłe zdrady Zenon zaczyna gardzić ojcem i postrzegać go tak, jak w istocie na to zasłużył.

Obaj oddalają się od siebie coraz bardziej, aż stają się sobie niemal całkowicie obcy. Syn nie może się nadziwić, jak można postępować w tak bezrozumny i nieetyczny sposób, aby stracić cały dobytek, i tak okrutny dla matki, aby zdradzać ją raz po raz. Zenona w zdziwienie wprawia także zachowanie Żanci, które uważa za naiwne i nakłaniające ojca do wiarołomstwa. Zresztą ona również nie potrafi dobrze wychować syna i jego los powierza Opatrzności, traktując go jak człowieka idealnego i pozbawionego wad.

Bezkrytyczność Żanci w stosunku do Zenona sprawia, że nie uczy się on odpowiedzialności i asertywności, przez co w przyszłości popełnia wiele życiowych błędów. Zenon wychowuje się więc w rodzinie pełnej zdrady, z leniwym i małostkowym ojcem niemającym czasu dla syna, dla którego niewierność wobec żony to coś normalnego, oraz z matką, która nie rozumie jego osobowości, jest skrajnie naiwna i bezkrytyczna, w efekcie czego nie umie nauczyć go dorosłości.

Mimo niezrozumienia i pogardy, jaką w Zenonie wywołuje zachowanie ojca i matki, w przyszłości powtarza postawy wyniesione z domu. Już jako dorosły mężczyzna zdradza żonę, a ona wybacza mu kolejne skoki w bok, w bardzo podobny sposób, w jaki wybaczała Żancia Walerianowi. Relacje pomiędzy rodzicami a dzieckiem u Ziembiewiczów stworzyły więc negatywne wzorce dla syna, co skończyło się klęską osobistą Zenona.

Walerian i Żancia nie potrafią wychować go na człowieka dobrego i moralnego, nie dają mu dobrego przykładu i zamiast otoczyć odpowiedzialną opieką, Walerian skupia się na kochankach, a Żancia jest zbyt wyrozumiała i nie dostrzega problemów syna. Choć z jej strony można mówić o miłości i wsparciu dla Zenona i Waleriana, to jej naiwność i bezkrytyczność w stosunku do nich powoduje, że w rodzinie zdrady stają się czymś normalnym, a Zenon wyrasta na wierną kopię ojca.

Tango

„Tango” opisuje karykaturalny dom rodzinny pozbawiony jakichkolwiek zasad i więzi międzyludzkich. Głowami rodziny są rodzice Stomil i Eleonora, a wraz z nimi pod jednym dachem żyją dziadkowie – Eugenia i Eugeniusz oraz syn Artur. Mrożek przedstawia odwrócenie wartości rodzinnych na przykładzie nowoczesnej rodziny wyznającej kult wolności, w której życie jest postawione na głowie, a jej członkowie są od siebie całkowicie oddaleni.

Z powodu obsesji na punkcie karykaturalnie rozumianej wolności jako braku jakichkolwiek reguł i wzorców obowiązujących w życiu społecznym rodzina upada i zostaje zdominowana przez chamskiego Edka. Z kolei Stomil to człowiek ogromnie nieodpowiedzialny i nieinteresujący się rodziną, który cały czas spędza na absurdalnych i kompletnie bezsensownych eksperymentach kulturalnych. Nic zatem dziwnego, że Artur gardzi nim i uważa za tchórza.

Nie lepsza jest matka Eleonora – pomimo że ma ok. 50 lat, uważa się za kobietę wyzwoloną i bezwstydnie zdradza Stomila z Edkiem, nie kryjąc się z tym ani przed mężem, ani przed synem. Życie Artura jej nie interesuje, czego symbolicznym, ale dobitnym dowodem jest fakt, że nie pamięta nawet daty jego urodzenia. Jej bezpruderyjność sprawia, że syn wstydzi się jej i nie rozumie jej zachowania. Również babcia Eugenia pod żadnym względem nie jest autorytetem i zamiast stać na straży tradycyjnych wartości, okazuje się infantylną kobietą, stylizującą się na młodą buntowniczkę i namiętną fanką pokera.

I choć Eugeniusz teoretycznie wydaje się najbardziej poważny i odróżnia się od reszty wymienionych bohaterów, to z uwagi na swój konformizm nie ma odwagi, aby przeciwstawić się rodzinnej rewolucji obyczajowej. Robi to jedynie Artur, który próbuje przywrócić tradycyjny ład, lecz ostatecznie nie udaje mu się to i zostaje zabity przez chamskiego Edka. W pełnym anarchii domu rodzinnym ukazanym w „Tangu” nikt nie spełnia swojej funkcji społecznej i oprócz Artura wszyscy są karykaturalnymi, groteskowymi i niepoważnymi ludźmi, którzy nie tylko nie są dla siebie autorytetami, ale z powodu zatracenia wszelkich norm nie potrafią się obdarzać uczuciami i wzajemnie wspierać.

Działania Artura mające przywrócić normalność nie są przez nikogo wspierane, a nawet są zwalczane, bo zagrażają nowoczesnemu i niezobowiązującemu ładowi, jaki wytworzyli między sobą domownicy. Doprowadza to do tragicznego finału, w którym Edek zabija Artura i zdobywa władzę, a reszta bohaterów podporządkowuje się jej i nawet zbytnio nie przeżywa śmierci syna i wnuczka. Dom rodzinny z „Tanga” pozbawiony jest wszelkich najbardziej podstawowych wartości moralnych, przez co nie ma w nim miłości, a domownicy są sobie bardzo obcy i dbają w głównej mierze o własne rozrywki. Jest to zdeformowany i wypaczony dom rodzinny, zilustrowany w groteskowy sposób, za pomocą którego Mrożek krytykuje bezmyślne dążenie współczesności do całkowitej wolności obyczajowej, odrzucenia tradycji i chęci bycia tym, kimś się w rzeczywistości nie jest.

Podsumowanie

Dom i rodzina w literaturze ukazywane są na bardzo różne sposoby. Z jednej strony pojawiają się wyidealizowane domy rodzinne to miejsca, w których domownicy wzajemnie się wspierają i szanują, są wobec siebie życzliwi i serdeczni, a wspólne wartości stanowią fundament ich tożsamości. Z drugiej strony natomiast daje się zauważyć domy rodzinne będące zaprzeczaniem normalnych stosunków, jakie powinny panować w obrębie rodziny – w ich obrębie nie ma miłości, panuje obojętność lub nawet wzajemna niechęć, a zamiast wsparcia i pomocy pojawia się egoizm oraz interesowność. Należy jednak zauważyć, że pomimo owych różnic domy rodzinne ogromnej mierze kształtują życie i postawy mieszkańców.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Gombrowicz Witold, Ferdydurke, Kraków, Wydaw. Literackie, 2009, ISBN 97883039601,
2. Konopnicka Maria, Nasza Szkapa, Kraków 2007, ISBN 8329109281,
3. Mrożek Sławomir, Tango, Warszawa 2008, ISBN 9788373922631,
4. Nałkowska Zofia, Granica, Warszawa, Sara, 2003, ISBN 8472974179,
5. Niemcewicz Julian Ursyn, Powrót Posła, Kraków, Greg, 2005, ISBN 8373271708,
6. Rej Mikołaj, Żywot człowieka poczciwego, Janki, Morex, 1994, ISBN 9788385904762,
7. Zapolska Gabriela, Moralność Pani Dulskiej, Kraków 2009, ISBN 8373271910,
8. Żeromski Stefan Ludzie bezdomni, Wrocław, Ossolineum, 1987.

II Literatura przedmiotu:
1. Farent Teodor, Ferdydurke Witolda Gombrowicza, Lublin, Biblios, 2012, ISBN 9788386581450, s. 18-19,
2. Kwiek-Osiowska Janina, Stanuch Stanisław, Małżeństwo i rodzina w literaturze polskiej (na wybranych przykładach), Problemy Rodziny, 2001, nr 2, s.48-56,
3. Nowacka Irena, Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, Lublin 2010, ISBN 9788386581221, s. 22-35,
4. Polańczyk Danuta, Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza, Lublin, Biblios, 2007, ISBN 9788386581603, s. 21-24,
5. Rodzina, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków 2004, ISBN 8373273948, s. 308-312,
6. Wilczycka Danuta, Tango Sławomira Mrożka, Lublin 2009, ISBN 9788386581764, s. 18-21.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Dom i rodzina odgrywają fundamentalne znaczenie w życiu bohaterów literackich.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Żywot człowieka poczciwego: żyjąca w harmonii z Bogiem i naturą rodziną ziemiańska, w której każdy ma swoją rolę i wspiera się wzajemnie.
b) Powrót posła: wzorcowe, bazujące na wspólnych wartościach i pełne szacunku relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi.
c) Nasza szkapa: uboga rodzina znajdująca się w skrajnie trudnej sytuacji życiowej i finansowej, która mimo tego troszczy się o siebie i obdarza się wielką miłością.
d) Moralność pani Dulskiej: mieszczańska rodzina, w której z powodu despotycznej postawy matki zamiast miłości i wsparcia panuje wzajemna wrogość, co niszczy wartości rodzinne.
e) Ludzie bezdomni: przedstawienie problemu doktora Judyma, który świadomie rezygnuje z rodziny, mimo iż Joanna Podborska kreśli przed ukochanym – bajeczny obraz małżeńskiego życia, które mogliby razem stworzyć.
f) Ferdydurke: nowoczesna rodzina, w której brak wzajemnego szacunku, zrozumienia i autorytetów, co negatywnie odbija się na wychowaniu dziecka.
g) Granica: zepsute relacje rodzinne, w efekcie których Zenon odwraca się od rodziców, a następnie jako dorosły człowiek popełnia błędy popełnione przez ojca.
h) Tango: odwrócenie wartości rodzinnych na przykładzie nowoczesnej rodziny wyznającej kult wolności, w której życie jest postawione na głowie, a jej członkowie są od siebie całkowicie oddaleni.

3. Wnioski:
a) Literatura ukazuje skrajnie różne obrazy domów rodzinnych.
b) Dom rodzinny może być przyjazny i ciepły lub niszczący i źle wpływający na życie człowieka.
c) Domy rodzinne kształtują życie i postawy ich mieszkańców.