Motyw tęsknoty za domem rodzinnym w literaturze

Rodzina jest jedną z najważniejszych, jeśli nie najważniejszą wartością w kulturze. Dzięki niej stajemy się ludźmi w pełnym tego słowa znaczeniu, tzn. posiadamy swój światopogląd i jesteśmy istotami społecznymi. Mając to na uwadze, nie można się dziwić, że tęsknota za domem rodzinnym jest uczuciem, które silnie wpływa na życie człowieka. Oddalając się od najbliższych, czujemy się samotni i nie możemy się odnaleźć. Zauważają to także pisarze, co potwierdza fakt, że tęsknota za domem rodzinnym jest nierzadko poruszanym motywem literackim.

Odyseja

Motyw tęsknoty za domem rodzinnym odnajdujemy już w epoce antycznej. Bohaterem, którego dosięgło to uczucie, jest Odys. Król Itaki wyrusza w wieloletnią tułaczkę, pełną niebezpieczeństw i niespodzianek, z którymi antyczny władca musi się zmierzyć. Bohater uczestniczy także w legendarnej wojnie trojańskiej, która jest de facto celem podróży Odys. Przez całą swoją podróż jego największym pragnieniem jest powrót do rodzinnego domu, gdzie spotka wierną żonę i ukochanego syna. Jego ukochana przez całe dwadzieścia lat rozłąki cierpliwie czeka na swojego wybranka. Świadczy to o niezwykłym uczuciu, którym darzą się małżonkowie. Nie może więc dziwić fakt, że król Itaki ani na chwilę nie przestaje tęsknić za swoim rodzinnym domem.

W imię spotkania z najbliższymi rezygnuje nawet z daru nieśmiertelności oferowanej mu przez bogów, którzy chcą za wszelką odwieść Odysa od powrotu do domu. Tęsknota w jego przypadku jest ukazana jako uczucie determinujące wszystkie działania bohatera; uczucie, które nie pozwala nawet na chwilę o sobie zapomnieć. Myśląc o Odysie i jego podróży, nie można nie brać pod uwagę jego rodziny i uczuć, które do niej żywi. Wędrówka króla Itaka bez wątpienia była ogromną próbą dla jego samego oraz najbliższych. Próbą, której udało się sprostać i jemu, i jego rodzinie.

Przypowieść o synu marnotrawnym

Biblijna przypowieść traktuje o ojcu i dwóch synach. Jeden z nich prosi swego ojca o przynależny mu majątek, ponieważ zamierza opuścić dom. Jak postanawia, tak też robi. Jednak szybko okazuje się, że ów syn roztrwania wszystkie dobra, które posiada, ponieważ żyje rozrzutnie. Na dodatek miejsce, w którym żyje, zaczyna prześladować głód. W końcu okazuje się, że syn nie ma czym się pożywić i nikt nie chce się z nim podzielić choćby nawet jedzeniem dla świń. Skrajnie wyczerpany i zagłodzony zaczyna tęsknić za domem rodzinnym. Uświadamia sobie, że nawet służący na dworze ojca żyją w lepszych warunkach niż on.

Tak więc syn postanawia wrócić do swego ojca, prosząc go choćby o to, aby mógł zostać jednym z jego najemników. Wzruszony ojciec, widząc swego potomka, rzuca mu się na szyję i zaczyna czule całować. Cała historia kończy się radośnie: syn powraca na dwór ojca i żyje tak jak przed opuszczeniem domu rodzinnego. Tak więc tęsknota w przypadku przypowieści pojawia się w sytuacji kryzysowej, która sprawia, że syn marnotrawny zaczyna myśleć o powrocie do domu. Uczucie tęsknoty jest także czynnikiem, który uświadamia młodemu mężczyźnie, że zbłądził i że rodzina to najważniejsza wartość w jego życiu.

Urszula Kochanowska – Bolesław Leśmian

Tęsknota za domem rodzinnym jest ujmowana także przez lirykę. Jednym z przykładów tego typu dzieł jest wiersz Bolesława Leśmiana zatytułowany „Urszula Kochanowska”. Podmiotem lirycznym jest tytułowa Urszulka, która opowiada o tym, co jej się przytrafiło po śmierci w Niebie. W pewnym momencie z dziewczynką zaczyna rozmawiać sam Bóg, obiecując jej, że zrobi wszystko, aby była szczęśliwa. Urszulka mówi Stwórcy, że jedyne, czego pragnie, to dom rodzinny. Tak więc Bóg tworzy dla niej taki sam budynek, w jakim mieszkała za życia, lecz mimo to dziewczynka nie jest zadowolona, ponieważ w środku nie ma jej rodziców.

To pokazuje, że Urszulka tęskni najbardziej za domem rodzinnym i wszystkim tym, co go tworzyło, czyli nie tylko ścianami i meblami, lecz przede wszystkim atmosferą i ludźmi. Nawet rajskie życie w Niebie nie daje jej tyle radości co ziemska rzeczywistość, w której może przebywać w swoim ukochanym rodzinnym mieszkaniu. Tęsknota za domem rodzinnym jest tak silna, że nawet sam Bóg nie może jej zagłuszyć. To pokazuje, jak ogromny wpływ na życie ludzkie wywiera rodzina.

Ludzie bezdomni

Tęsknota za domem ma także duży wpływ Tomasz Judym – głównego bohatera utworu Stefana Żeromskiego zatytułowanego „Ludzie bezdomni”. Jest on człowiekiem, który całe swoje życie poświęca pracy zawodowej. Oddaje się jej bez reszty; jego przeznaczeniem jest pomóc ludziom i dawanie im nadziei na lepsze jutro. Judym jest skrajnym indywidualistom, którym mimo wszystko często targają sprzeczne uczucia. Jednym z momentów, w których zastanawia się, czy obrał właściwą drogę, jest poznanie w Paryżu guwernantki Joasi, która chce związać z Tomaszem swoją przyszłość. To sprawia, że doktor zaczyna tęsknić za domem rodzinnym, którego tak naprawdę nigdy w stu procentach nie posiadał, ponieważ stale podróżował po Europie.

Postać Joasi daje mu możliwość oderwania się od rzeczywistości i poświęcenia się rodzinie. Lecz mimo to Judym nie ulega tęsknocie i odrzuca miłość swojej adoratorki, tym samym przekreślając szanse na stworzenie szczęśliwego domu rodzinnego, za którym w głębi duszy cały czas tęskni. Tomasz jednak ucieka w samotność i usprawiedliwia swoją decyzję koniecznością niesienia pomocy innym ludziom. To pokazuje, że Judym to skrajny indywidualista, który nie poddaje się tęsknocie. Reasumując, dom rodzinny i pragnienie przebywania w nim w „Ludziach bezdomnych” są ukazane jako niespełnione pragnienie, które stanowi zagrożenie dla społecznego posłannictwa głównego bohatera.

Granica

Zofia Nałkowska w swojej słynnej powieści opowiada historię swoistego trójkąta miłosnego, którego uczestnikami są dwie kobiety – Elżbieta Biecka i Justyna Bogutówna – oraz mężczyzna – Zenon Ziembiewicz. Omawiając „Granicę” w kontekście tematu, chciałbym się skupić na postaci Elżbiety i tego, w jaki sposób jej działania determinuje tęsknota za domem rodzinnym. Kobieta ta nigdy nie doświadczyła rodzinnego ciepła, ponieważ w dzieciństwie jej rodzice wzięli rozwód, przez co została sama. Elżbieta przez całe swoje życie czuje się samotna i odrzucona.

Stworzenie szczęśliwej rodziny jest jej największym pragnieniem, które pozwoliłoby cieszyć się życiem. Tę szansę daje jej Zenon, który zakochuje się w kobiecie, bierze z nią ślub i pozornie ofiarowuje jej szczęście. Pozornie, ponieważ Zenon jest mężczyzną, który zdradza swoją żonę i stale żyje w kłamstwie. Mimo przykrości, jakie mężczyzna wyrządzona Elżbiecie, ta godzi się z rzeczywistością i akceptuje sytuację, w której mąż ma kochankę. Dochodzi nawet do tego, że Biecka pomaga swojej rywalce, znajdując jej pracę. Mimo tego cała historia kończy się tragicznie:

Zenon popełnia samobójstwo, jego kochanka traci zmysły, a Elżbieta zostaje sama, skazując swego syna na życie w niepełnej rodzinie. Na przykładzie Bieckiej widać, że tęsknota nie może być motorem napędowym ludzkiej aktywności. Działanie pod jej wpływem i dążenie za wszelką cenę do realizacji niespełnionych pragnień może doprowadzić do zgoła odmiennych skutków niż te, o których się marzyło. Reasumując, tęsknota za domem rodzinnym w przypadku Elżbiety jest uczuciem w pełni determinującym jej postawę i przysłaniającym racjonalne myślenie, co kończy się tak bardzo niechcianym powtórzeniem błędu rodziców, czyli pozostawieniem ukochanego syna w niepełnej rodzinie.

Podsumowanie

Tęsknota za domem rodzinnym jest czynnikiem, który w znacznym stopniu determinuje działania jednostki odczuwającej to uczucie. Lecz efekty owych działań są różne; w przypadku Odysa tęsknota daje siłę i pozwala na kontynuowanie bardzo długiej podróży, ale już w „Granicy” uczucie to jest bardzo negatywne i przynosi skutki zgoła odmienne od zamierzonych. Jedno jest pewne: tęsknota za domem rodzinnym jest obecna w literaturze od zarania dziejów, przez co możemy ją nazwać motywem literackim w pełnym tego słowa znaczeniu.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Leśmian Bolesław, Urszula Kochanowska, http://monika.univ.gda.pl/~literat/lesman/index.htm 27.11.2009,
2. Nałkowska Zofia, Granica, Warszawa, Sara, 2003, ISBN 8472974179,
3. Homer, Odyseja, Kraków, Znak, 2001, ISBN 8366541407,
4. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań, Pallotinum, 1989, Nowy Testament, ŁK (15, 11-32), ISBN 8322803893,
5. Żeromski Stefan, Ludzie Bezdomni, Kraków, Greg, 2000, ISBN 8373271724.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Rodzina to najważniejsza wartość w kulturze, dzięki której stajemy się ludźmi w pełnym tego słowa znaczeniu, dlatego tęsknota za domem rodzinnym jest uczuciem, które inspiruje pisarzy.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) „Odyseja”: tęsknota za domem rodzinnym daje siłę do działania, tęsknota za domem rodzinnym silniejsza niż obietnica nieśmiertelności, długoletnia podróż jako wielka próba dla rodziny Odysa.
b) Przypowieść o synu marnotrawnym: tęsknota pojawia się, kiedy syn nie umie poradzić sobie z rzeczywistością, tęsknota czynnikiem uświadamiającym mężczyźnie, że zbłądził i że rodzina jest najważniejsza.
c) „Urszula Kochanowska”: tęsknota za domem rodzinnym jako niezwykle silne uczucie, od którego dziewczynka nie może się uwolnić nawet w niebie, nawet Bóg nie umie uszczęśliwić dziewczynki.
d) „Ludzie bezdomni”: tęsknota za domem rodzinnym jako rozterka między niespełnionymi pragnieniami a rzeczywistymi społecznymi aspiracjami bohatera, niepoddanie się tęsknocie i odrzucenie zalotów Joasi przez Judyma.
e) „Granica”: tęsknota za domem rodzinnym jako uczucie, któremu w całości podporządkowane jest życie Elżbiety, tęsknota jako uczucie wykrzywiające racjonalne podeście do rzeczywistości.

3. Wnioski:
a) Tęsknota za domem jest bardzo silnym uczuciem, które determinuje postawy przeżywających ją bohaterów.
b) Tęsknota za domem rodzinnym może przynosić zarówno pozytywne skutki (mit o Odysie), jak i negatywne („Granica”).
c) Tęsknota za domem rodzinnym jest uniwersalnym motywem literackim, który pojawia się w literaturze od zarania dziejów.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *