Relacje między ojcem i synem w literaturze i filmie

Rola ojca odgrywa w życiu każdego z nas ogromną rolę, niezależnie od tego, czy wcielamy się w nią bezpośrednio, czy też jako syn jesteśmy przez wychowywani przez ojca. Z punktu widzenia dziecka ojcostwo oznacza bliskość najważniejszej osoby w życiu, jej opiekę, wsparcie oraz bezwarunkową pomoc, zaś z perspektywy rodzica jest to ogromne wyzwanie i wielka odpowiedzialność wiążąca się z zaangażowaniem i poświęceniem, ale też dająca radość i szczęście.

O tym, że stosunki na linii ojciec-syn są trudne i wymagają empatii, mądrości, czułości i umiejętności współpracy oraz uczuciowości, świadczy nie tylko życie codzienne, ale również literatura i film. Ukazują one ten temat w odniesieniu do relacji, jakie łączą ojca i syna. W trakcie dzisiejszego wystąpienia zamierzam dokładniej odnieść się do tego zagadnienia i omówić je na wybranych przykładach.

Nie-boska komedia

Pierwszym dziełem literackim, które chciałbym przedstawić, jest „Nie-boska komedia”. Główny bohater dramatu to arystokrata i zarazem mąż oraz ojciec czternastoletniego Orcia. Henryk nie jest jednak dobrą głową rodziny, ponieważ powinności wynikające z tej funkcji traktuje jak obowiązek. Przez swoje nieodpowiedzialne zachowanie rani syna, gdyż został zaślepiony miłością do Dziewicy, którą uważa za uosobienie piękna i ideałów poezji. Poświęcając jej całą uwagę, nie myśli o synu, przez co odsuwa go na dalszy plan, nie przychodząc nawet na jego chrzciny.

Widać więc, że główny bohater „Nie-boskiej komedii” źle wywiązuje się ze swojej roli. Nie przywiązuje się do syna i powinności związanych z ojcostwem, mimo że Orcio bardzo pragnie jego obecności, ufa mu i szczerze kocha. Miłość hrabiego do zjawy symbolizującej najczystsze piękno związane z poezją jest jednak silniejsza niż uczucie do syna. Kiedy okazuje się, że Orcio oślepł i zupełnie różni się od rówieśników, główny bohater zaczyna martwić się o jego stan. Niepokoi się o jego zdrowie, w czym nie pomaga mu medycyna, która nie jest w stanie znaleźć leku na jego przypadłość.

Jednocześnie Henryk ma świadomość, że to przez swoją nieodpowiedzialną postawę przyczynił się do tragedii Orcia. Aby naprawić popełnione błędy, zaczyna opiekować się synem, mocno zbliża się do niego i nawiązuje z nim bliskie kontakty. Tak więc relacje na linii ojciec-syn w „Nie-boskiej komedii” ujęte został dwojako: w pierwszej części przedstawiono je w negatywnym świetle, jako skrzywione i zepsute z powodu ojcowskich zaniechań, a w drugiej w bardziej pozytywnym, jako bazujące na wzajemnym wsparciu, zrozumieniu i ufności. O ile syn nigdy nie wątpił w uczucie do ojca, o tyle zaślepiony blaskiem Zjawy Henryk początkowo w najmniejszym stopniu nie dbał o Orcia.

Moralność pani Dulskiej

Zupełnie inaczej rzecz się ma w „Moralności pani Dulskiej”, gdzie relacje pomiędzy ojcem i synem praktycznie nie istnieją. W domu Anieli Dulskiej ojciec Felicjan staje się bowiem człowiekiem całkowicie podporządkowanym żonie i uzależnionym od niej, który na jej barki zrzuca wychowanie Zbyszka. Felicjan jest cichy, milczący, spokojny, wycofany i bierny. Nie nawiązuje żadnych kontaktów z synem i chowa się za plecami Anieli, bo tak mu wygodnie. Zdejmuje z siebie odpowiedzialność za wychowanie syna, przez co nie jest dla niego autorytetem, a tylko groteskową postacią, która ma niewiele wspólnego z odpowiedzialnym i kochającym ojcem.

Felicjan nie daje synowi żadnego przykładu i nie wstawia się za nim, kiedy wymaga tego sytuacja, dlatego Zbyszek nie ma dla niego najmniejszego szacunku i krytykuje jego karykaturalną postawę. Wszak ojca nie obchodzi los syna, nie angażuje się w jego sprawy i woli stać na uboczu niż narazić się żonie. Bez cienia wątpliwości można więc stwierdzić, że w „Moralności pani Dulskiej” mamy do czynienia z zepsutymi relacjami pomiędzy ojcem a synem, których kształt wynika przede wszystkim z konformizmu oraz bierności Felicjana.

Chłopi

Kolejnym dziełem, które chciałbym przeanalizować, są „Chłopi”. Główny bohater powieści Reymonta to Maciej Boryna – powszechnie szanowany, największy gospodarz w Lipcach, znajdujący się na samym szczycie w hierarchii społecznej we wsi. Wraz z córką Józką, synem Antkiem i jego żoną Hanką mieszkają w najpiękniejszej chałupie we wsi, co pokazuje, że Maciej Boryna jako głowa rodziny spisuje się bardzo dobrze, jednak gorzej wypada jako ojciec. Z uwagi na zapalczywość, dbanie przede wszystkim o własne interesy, gwałtowność i popędliwość popada w konflikt z synem, gdyż nie chce przepisać mu ziemi, uważając, że jest nieodpowiedzialny.

Pomiędzy Maciejem a Antkiem dochodzi niemal do wojny, kiedy ojciec dowiaduje się, że żona Jagna zdradza go z synem. Ponadto stary Boryna nie potrafi zrozumieć częstych narzekań synowej i krytykuje ją za to. Mimo że powierzchownie Maciej może wydawać się oschłym i surowym ojcem, to w głębi duszy mocno kocha syna i po uświadomieniu sobie zdrady ze strony Jagny właśnie na niego przerzuca miłość. Najlepiej widać to w momencie, gdy szczerze się raduje, kiedy Antek staje w jego obronie po ataku ze strony borowego lub kiedy docenia starania Hanki albo przed śmiercią przypomina sobie o konieczności uwolnienia syna z aresztu, wskazując Hance miejsce, gdzie ukrył zgromadzone przez siebie oszczędności finansowe.

Wszystko to pozwala stwierdzić, że w „Chłopach” mamy do czynienia z trudnymi i pełnymi niezrozumienia oraz niezgody, ale mimo wszystko bliskimi, szczerymi i pełnymi wsparcia relacjami na linii ojciec-syn. Choć są one zapalczywe i przepełnione kłótniami, to widoczna jest w nich miłość i wzajemne przywiązanie. Na ich przykładzie wyraźnie widać, jak wyglądały stosunki pomiędzy synem a ojcem wśród chłopów.

Przedwiośnie

Dziełem godnym omówienia w kontekście tematu jest „Przedwiośnie”. Relacje między ojcem a synem obserwujemy na podstawie stosunków pomiędzy głównym bohaterem – Cezarym Baryką – a jego tatą – Sewerynem. Poznajemy je już od najmłodszych lat, kiedy Cezary jest jeszcze dzieckiem uczęszczającym do szkoły podstawowej. Wówczas ich stosunki są bardzo bliskie, pełne ciepła i miłości, czego dowód stanowią wieczory, kiedy przytuleni ojciec i syn wspólnie przygotowują lekcje. Seweryn troszczy się o Cezarego, jak najlepiej potrafi, załatwiając mu drogich i kompetentnych nauczycieli, a on odpłaca mu się lojalnością i szczerą miłością.

O przywiązaniu syna do ojca świadczy reakcja Cezarego na nieobecność Seweryna, który zostaje wcielony do wojska i musi opuścić rodzinę. W tym czasie młodzieniec często tęskni za ojcem i płacze, bo nie może go zobaczyć. Choć ukrywa w sobie emocje, to w głębi duszy bardzo trudno pogodzić mu się z rozłąką. Również po powrocie ojca relacje pomiędzy nim a Cezarym nie ulegają zmianie i są cały czas tak samo ciepłe oraz serdeczne, mimo że młodzieniec wcale nie jest zadowolony z planów wyjazdu do Polski oraz faktu, że po tak długim czasie swobody ponownie musi podporządkować się ojcu. Nie podobają mu się kaprysy starego Seweryna, ale buntuje się przeciwko niemu tylko wewnętrznie, bo nie ma odwagi i sumienia, aby otwarcie mu się przeciwstawić.

Ostatecznie spełnia jego wolę i jedzie z nim do Polski, choć wewnętrznie odczuwa silne obawy przed tą podróżą i nie jest pewny, czy chce brać w niej udział. Szacunek do ojca okazuje się zatem ważniejszy aniżeli własne potrzeby Cezarego. Z kolei zachowanie Seweryna i chęć wpojenia synowi miłości do Polski świadczy o jego zaangażowaniu i szczerości w wychowaniu. Jako ojciec próbuje przekazać mu najlepsze wzorce i nauczyć polskości, która ma dla niego duże znaczenie. Wszystko to pozwala stwierdzić, że w „Przedwiośniu” mamy do czynienia z nad wyraz bliskimi, serdecznymi, lojalnymi i pełnymi miłości stosunkami pomiędzy ojcem a synem.

Życie jest piękne

Dzisiejszą prezentację chciałbym zakończyć na analizie filmu zatytułowanego „Życie jest piękne” Roberto Benigniego. Włoska produkcja opisuje losy pewnego Żyda, który w czasie II wojny światowej wraz z rodziną zostaje zesłany do obozu koncentracyjnego. Tam Niemcy rozdzielają go od żony i pozostawiają z kilkuletnim synem. Aby uchronić go przed złem okrutnego świata Holocaustu, Guido – bo tak na imię główny bohater – wmawia dziecku, że wspólnie uczestniczą w grze, która polega na posłusznym wykonywaniu zadań panów w mundurach.

Ojciec skwapliwie objaśnia synowi rzeczywistość i robi wszystko, aby wojna nie zniszczyła jego psychiki. Nie chcąc go martwić okrutnym losem, jaki spotyka Żydów, w tym również jego samego i jego rodzinę, Guido w heroiczny sposób znosi trudności pobytu w obozie kontestacyjnym i ani na chwilę nie traci radości życia oraz optymistycznego usposobienia. Robi wszystko, aby uchować syna od otaczającego go zła, a syn mu w pełni ufa i wykazuje się wobec niego lojalnością. Ich relacje są więc pełne opiekuńczości, zrozumienia, wsparcia i lojalności.

Podsumowanie

Jak widać na podstawie przeprowadzonej dziś przeze mnie analizy, relacje na linii ojciec-syn mogą być dobre lub złe. Dobre relacje cechują się wzajemnym wsparciem, opieką i miłością, zaś złe – obojętnością, oziębłością i brakiem wspólnego zainteresowania. Warto zauważyć, że inicjatywa leży po stronie ojca i to od niego zależą stosunki pomiędzy nim a synem. Z tego względu złe relacje wynikają z nieodpowiedniej postawy ojca, który je psuje swoim zachowaniem. W każdym razie stosunki na linii ojciec-syn są z całą pewnością niełatwe i wymagają zrozumienia, rozmowy, empatii oraz szacunku.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Beningi Roberto, Życie jest piękne, USA, Miramax, 1997.
2. Krasiński Zygmunt, Nie-Boska Komedia, Wrocław 1986.
3. Reymont Stanisław Władysław, Chłopi, Warszawa 2001.
4. Zapolska Gabriela, Moralność pani Dulskiej, Kraków 1993.
5. Żeromski Stefan, Przedwiośnie, Warszawa 1975.

II Literatura przedmiotu:
1. Hutnikiewicz Artur, „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego, Warszawa 1968, s. 54 – 60.
2. Lichański Stefan, „Chłopi” Władysława Stanisława Reymonta, warszawa 1987, s. 38-42.
3. Janion Maria, Wstęp, W: Zygmunt Krasiński, Nie-Boska Komedia, Wrocław 1970, s. CII-CV.
4. Weiss Toasz, Mieszczaństwo przed sądem- „Moralność pani Dulskiej” G. Zapolskiej, W: Arcydzieła Literatury Polskiej: interpretacje. Pod. red. S. Grzeszczuka, Rzeszów 1987,s.162-178.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Stosunki na linii ojciec-syn są trudne i wymagają empatii, mądrości, czułości, umiejętności współpracy oraz uczuciowości.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Nie-boska komedia: zepsute i obojętne ze strony ojca stosunki z synem, które prowadzą do tragedii rodzinnej i są naprawione, ale zbyt późno.
b) Moralność pani Dulskiej: całkowicie obojętne i pozbawione jakiejkolwiek bliskości stosunki na linii ojciec-syn.
c) Chłopi: trudne, zapalczywe i kłótliwe, ale mimo wszystko bazujące na wzajemnym wsparciu i miłości relacje pomiędzy ojcem a synem.
d) Przedwiośnie: ciepłe, pełne miłości, lojalności i wzajemnego poświęcenia, choć trudne relacje między Cezarym a Sewerynem.
e) Życie jest piękne: pełne miłości i odpowiedzialności relacje pomiędzy uwięzionymi w obozie koncentracyjnym ojcem a synem.

3. Wnioski:
a) Relacje na linii ojciec-syn mogą być dobre i cechować się wzajemnym wsparciem, opieką i miłością lub złe, kiedy zauważalne są obojętność, oziębłość i brak wspólnego zainteresowania.
b) Inicjatywa leży po stronie ojca i to od niego zależą stosunki pomiędzy nim a synem.
c) Złe relacje między ojcem a synem wynikają z nieodpowiedniej postawy ojca, który je psuje swoim zachowaniem.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *