Wpływ rodziny i domu rodzinnego na życie człowieka ukazany w literaturze i filmie

Dom i rodzina to fundamentalne wartości w życiu każdego człowieka. W domu i w obrębie rodziny, przede wszystkim w relacjach z rodzicami, uczymy się podstawowych zasad rządzących światem, przystosowujemy się do życia w społeczeństwie i formujemy swoją tożsamość.

W kontakcie z nimi tworzymy własne „ja”, co ma szczególnie ważne znaczenie w okresie dzieciństwa, kiedy kształtuje się charakter człowieka. O tym, że rodzice mają decydujący wpływ na naszą osobowość, sposób zachowania światopogląd i postawy moralne, świadczy nie tylko życie codzienne, ale również kultura. W trakcie dzisiejszego wystąpienia zamierzam dokładniej omówić to zagadnienie, analizując je w oparciu o celowo wybrane przykłady z literatury i filmu.

Powrót posła

Pierwszym dziełem, od omówienia którego chciałbym rozpocząć swoje rozważania, będzie „Powrót posła”. Komedia polityczna Juliana Ursyna Niemcewicza na bazie dialogów pomiędzy bohaterami reprezentującymi dwa przeciwstawne obozy polityczne przedstawia starcie pomiędzy zwolennikami reform państwa z 1790 roku a konserwatystami zadowolonymi z ówczesnej sytuacji politycznej. Przedstawicielami konserwatystów jest rodzina Starosty Gadulskiego, jego żony Starościny oraz ich syna – Szarmanckiego, a reformatorów reprezentuje rodzina Podkomorzego, Podkomorzyny i Walerego, uzupełniona przez niezwiązaną z nimi więzami krwi, ale wychowaną pod jednym dachem Teresę.

Podkomorzy to człowiek, który dba, aby domownicy pamiętali o swoich powinnościach wobec ojczyzny, czuli się wobec niej odpowiedzialni i angażowali się w działania na jej rzecz. Uczy Walerego i Teresę nie tylko odpowiedniej postawy obywatelskiej, ale również moralności, honoru, szlachetności i pracowitości. Nic więc dziwnego, że Walery zostaje posłem i angażuje się w forsowanie programu reform kraju, a osobiście jawi się jako niezwykle rozważny, rozsądny, inteligentny i kulturalny człowiek. Wpływ rodziny na jego postawę moralną najwyraźniej widoczny jest pod koniec aktu I, kiedy z ogromną serdecznością dziękuje ojcu za patriotyczne wychowanie i niezwykle ciepło wita się z najbliższymi po powrocie do domu.

Również Teresa dzięki opiece Podkomorzego i jego żony wyrasta na odpowiedzialną i pracowitą patriotkę, która nie próżnuje i pomimo braku prawdziwych rodziców u boku staje się wrażliwą i szlachetną kobietą. Dobra materialne mają dla niej znikome znaczenie, gdyż zdecydowanie bardziej liczy się postawa moralna, dlatego mierzi ją myśl, że miałaby wyjść za Szarmanckiego, a szczerze kocha Walerego. Mimo że Teresa to córka Starosty, nie ma w sobie nic z ojca, czego bynajmniej nie można powiedzieć o Szarmanckim. Na podstawie zestawienia tych dwojga bohaterów wyraźnie widać, że dom i rodzina mają decydujący wpływ na postawę moralną człowieka.

Bo choć Teresa i Szarmancki wywodzą od jednego ojca, to są całkowicie różnymi osobami. Syn Gadulskiego to lekkoduch, utracjusz i bawidamek podróżujący po świecie w celu zabawy i rozrywki. Jako kosmopolita nie interesuje się losem narodu, a praca jest dla niego czymś hańbiącym. Kierując się chciwością, szuka kobiety z dużym posagiem. Szarmancki stawia się ponad innymi ludzi i jako obywatel świata gardzi niżej urodzonymi. Wszystkie te cechy przejął od ojca, który go wychował, podcas gdy Teresę wychował Podkomorzy z żoną, więc wyrosła na całkowicie inną osobę.

Pan Tadeusz

Kolejnym omówionym przeze mnie dziełem będzie „Pan Tadeusz”. Utwór Adama Mickiewicza ukazuje codzienne życie w szlacheckiej posiadłości w Soplicowie, gdzie wychowuje się m.in. główny bohater. Na jego przykładzie wyraźnie widać, jak silny wpływ na postawę moralną człowieka mają rodzice i dom. Po śmierci Tadeusz jako małe dziecko zostaje przekazany przez swojego ojca – Jacka Soplicę – pod opiekę Sędziemu, w efekcie czego de facto to on staje się jego tatą. Pod czujnym okiem gospodarza soplicowskiego majątku Tadeusz wyrasta na przykładnego Polaka, pełnego uczuć patriotycznych i świadomego politycznie oraz społecznie mężczyznę gotowego do wzięcia odpowiedzialności za rodzinę i ojczyznę.

Zasady moralne wpaja mu Sędzia, który wychowuje go zgodnie z tradycją, dobrymi obyczajami i tak, aby w przyszłości był gotowy do walki o Polskę. Żyjąc pośród portretów wielkich rodaków, przy dźwiękach Mazurka Dąbrowskiego i wśród ludzi dumnych ze swojego pochodzenia, Tadeusz przejmuje ich zachowania. W dzieciństwie chłonie patriotyczne przemowy Sędziego i uczy się przestrzegania staropolskich tradycji, które w Soplicowie kształtują formę pożycia lokalnej społeczności. Sędzia pilnuje także, aby w domu przestrzegano dobrych manier i podporządkowano się ustalonemu trybowi życia. Wszystko to decyduje, że po powrocie Tadeusza do Soplicowa poznajemy go jako człowieka honorowego, lojalnego, odważnego, dbającego o rodzinę i ojczyznę, szczerego i przygotowanego do aktywnej walki o ojczyznę.

Cześć, Tereska

Swoje wystąpienie chciałbym zakończyć na omówieniu filmu „Cześć, Tereska”, w którym mamy do czynienia z negatywnym wpływem rodziny na życie dziecka. Opowiada on historię tytułowej bohaterki, czyli piętnastoletniej, skromnej i cichej dziewczyny marzącej, aby zostać sławną projektantką. Teresa jest zwykłą, niczym niewyróżniającą się uczennicą wykazującą się wrażliwością w stosunku do innych ludzi. Stroni od alkoholu i papierosów, nie bierze udziału w hucznych zabawach ani nie spędza wielu godzin przed blokiem, dlatego nie jest akceptowana przez rówieśników z technikum, którzy w przeciwieństwie do niej często sięgają po używki, a ich jedyna rozrywka to przesiadywanie na ławce z piwem i papierosem.

Aby zdobyć ich akceptację, Tereska zaczyna jednak prowadzić podobne życie i stacza się do poziomu zdegenerowanych ludzi z marginesu społecznego. W ten sposób wywołuje konflikt pomiędzy nią a rodzicami. Starania rodziców, którzy bądź co bądź ją kochają, choć nie potrafią tego wyrazić, zdają się na nic w obliczu nadziei na akceptację przez środowisko, w jakim się obraca. Tereska buntuje się przeciwko nim i nie słucha ich nakazów i zakazów, gardząc ich przeciętnym życiem. Nie rozumie, że w istocie niski komfort życia i bieda to nie ich wina i gdyby tylko mogli, to z pewnością zaoferowaliby jej lepsze warunki egzystencjalne.

Tytułowa bohaterka tego nie pojmuje i buntuje się, chcąc znaleźć akceptację wśród rówieśników. „Cześć, Tereska” to obraz relacji pomiędzy biedną i niepotrafiącą pomóc dziecku rodziną a nastolatką, która oczekuje od rodziców ciepła, wsparcia, codziennych obiadów i szczerych rozmów, a w zamian otrzymuje szarość, nudę, awantury i włączony przez cały czas telewizor. W tym przypadku zły wpływ rodziców na dziecko wynika zarówno z ich obojętności i nieumiejętności znalezienia wspólnego języka z córką, jak i z buntowniczej postawy dziewczyny. Negatywny wpływ rodziny można więc upatrywać w braku wzajemnego szacunku i zrozumienia wśród najbliższych, którzy zamiast starać się ze sobą rozmawiać i wspólnie rozwiązywać problemy, uciekają w milczenie, bunt i awantury.

Wszystko to doprowadza do tragicznego finału, kiedy Tereska w afekcie zabija przygodnego przyjaciela Edwarda. „Cześć, Tereska” to produkcja ukazująca relacje rodzinne, jakie dotykają wiele współczesnych rodziców, niemających czasu na wspólne przebywanie z dziećmi i szczere rozmowy z nimi. Na podstawie tego filmu widać, że brak autorytetu ze strony rodziców, nieumiejętność ich porozumienia się z dziećmi i roszczeniowa postawa pociech sprawiają, że młodzież pakuje się w alkohol, narkotyki, przemoc oraz przygodny seks. Może to spotkać nawet wrażliwą i uczuciową dziewczynę, jaką bez wątpienia była Tereska.

Podsumowanie

Na podstawie przeprowadzonej przeze mnie dziś analizy wyraźnie widać, że siła oddziaływania rodziny na życie człowieka jest ogromna. Jej wpływ na dzieci jest tak duży, że zaordynowany przez rodziców sposób wychowania niemal całkowicie określa charakter i zachowania dorastających bohaterów. Co ważne, rodzina może przekazywać nie tylko pozytywne wzorce i kształtować swoich podopiecznych na dobrych i szlachetnych ludzi, tak jak to było w przypadku „Pana Tadeusza” i reformatorów z „Powrotu posła”, ale również niszczyć ich życie i poprzez złe wychowanie psuć ich osobowość, czego dowód stanowi film „Cześć, Tereska”. Rezultat wychowania zależy przede wszystkim od relacji rodziców z dziećmi; jeśli są one szczere i bazują na zaufaniu oraz opiece, to dziecko wyrasta na dobrego człowieka, jednak w przeciwnym razie, kiedy rodzice nie dbają o dzieci lub zachowują się przy nich nieodpowiednio, to w również z dziecka nie wyrośnie nic dobrego.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Gliński Robert, Cześć Tereska, Polska, Propaganda Film, 2001,
2) Mickiewicz Adam, Pan Tadeusz, Kraków, Zielona Sowa, 2005, ISBN 8373895744,
3) Niemcewicz Julian Ursyn, Powrót Posła, Kraków, Greg, 2005, ISBN 8373271708,

II Literatura przedmiotu:
1) Brzóstkiewicz Monika, Temat: Rodzina, Polonistyka, 1994, nr 4, s. 203-208,
2) Kwiek-Osiowska Janina, Stanuch Stanisław, Małżeństwo i rodzina w literaturze polskiej (na wybranych przykładach), Problemy Rodziny, 2001, nr 2, s. 48-56,
3) Polańczyk Danuta, Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza, Lublin, Biblios, 2007, ISBN 9788386581603, s. 21-24,
4) Rodzina, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004, ISBN 8373273948, s. 308-312.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Rodzina ma decydujący wpływ na osobowość, sposób zachowania, światopogląd i postawy moralne człowieka.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Powrót posła: rodziny Podkomorzego i Starosty Gadulskiego, które przekazują całkowicie różne wartości moralne swoim dzieciom.
b) Pan Tadeusz: główny bohater, który dzięki wychowaniu pod opieką Sędziego wyrasta na przykładnego patriotę i człowieka odpowiedzialnego, rozsądnego, honorowego oraz szlachetnego.
c) Cześć, Tereska: zły wpływ rodziców na dziecko wynikający z obojętności i nieumiejętności nawiązania bliskich relacji.

3. Wnioski:
a) Dzieci bezwarunkowo przejmują zachowania i wartości, zgodnie z którymi wychowali je rodzice.
b) Rodzice mogą przekazywać zarówno pozytywne, jak i negatywne wzorce.
c) Rezultat wychowania zależy przede wszystkim od tego, czy rodzice mają dobre, czy złe relacje z dziećmi.