Motyw miecza w literaturze i jego funkcje

Miecz to broń biała, którą uznaje się za najstarszą broń sieczną. Jej historia jest bardzo długa i sięga zamierzchłej epoki brązu. Pierwsze jej modele powstały na obszarze Chin i Egiptu i były wytwarzane za pomocą brązu. Dopiero jednak czasy średniowiecza rozsławiły i spopularyzowały miecz jako powszechnie używany oręż.

Wówczas przeistoczył się on w jeden z symboli stanu rycerskiego świadczącym o przynależności do niego. Z biegiem lat miecz stał się popularny nie tylko jako broń, ale też jako motyw literacki. Pisarze bardzo często się nim posługują i za jego pomocą ilustrują miecze. Niemniej literackie miecze nie są wyłącznie orężem i narzędziem walki, gdyż bohaterowie traktują je w sposób emocjonalny i nadają się im większe znaczenie niż to, które wynika z ich pierwotnej funkcji. Niniejsza prezentacja ma na celu rozwinięcie tego zagadnienie i przeanalizowanie funkcjonowania motywu miecza w literaturze.

Pieśń o Rolandzie

Dziełem godnym omówienia w kontekście tematu jest średniowieczny epos rycerski spisany przez Josepha Bediera zatytułowany „Pieśń o Rolandzie”. Główna postać utworu to wzór idealnego rycerza, dla którego etos, honor, odwaga i męstwo to najważniejsze wartości w życiu. Roland uchodzi za najlepszego rycerza na dworze króla Karola, a jego waleczność i patriotyzm są źródłem wielkiego szacunku wśród rodaków oraz strachu wśród przeciwników. Nieodłącznym elementem jego wizerunku oraz narzędziem, za pomocą którego sieje strach wśród przeciwników, jest miecz o nazwie Durendal.

Przy jego użyciu Roland szerzy wiarę chrześcijańską i walczy z poganami spod znaku Saracenów. Durendal nie jest jednak zwykłym mieczem, a niemal boską relikwią o potężnej mocy. Wynika to z faktu, że w jego wnętrzu są umieszczone święte przedmioty w postaci zęba św. Piotra, kawałku sukni Matki Boskiej, kropli krwi św. Bazylego, a także włosów św. Dionizego. Każdy z tych przedmiotów ma na celu wzmacniać i ochraniać Rolanda w walce oraz otaczać go boską opieką. Durendal został ofiarowany tytułowemu bohaterowi przez króla Karola. O tym, jak wielkie znaczenie dla Rolanda ma jego oręż, świadczy fakt, że przed niechybną śmiercią próbuje go zniszczyć, aby nie dostał się w ręce pogan.

Okazuje się jednak, że Durendal ma w sobie tak wielką moc, iż nie da się go unicestwić. Główny bohater jest do niego niezwykle silnie przywiązany i traktuje go jak rzecz świętą, dlatego myśli o nim nawet w godzinie śmierci. Miecz wiąże się z rycerskim honorem Rolanda, świadczy o jego rycerskiej randze i jest nieodłącznym elementem kształtującym jego wizerunek jako wzorcowego przedstawiciela swojego stanu. W podobny sposób zostały ukazane miecze innych bohaterów „Pieśni o Rolandzie”, jednak to Durendal odgrywa największą rolę, toteż skupiłem się przede wszystkim na nim.

Krzyżacy

Kolejnym utworem, do którego chciałbym się odwołać, będą „Krzyżacy”. Jeden z wątków powieści Henryka Sienkiewicza dotyczy sławetnej Bitwy pod Grunwaldem z 1410 roku, kiedy naprzeciwko siebie stanęły wojska polsko-litewskie i krzyżackie. Zebrana na rozległych Polach Grunwaldzkich armia polsko-litewska najpierw odśpiewała podniosły hymn „Bogurodzicy”, a następnie wyczekiwała na przybycie wrogów. Po jakimś czasie okazało się, że w kierunku sprzymierzonych Polaków i Litwinów zmierza dwóch heroldów Zakonu Krzyżackiego, niosąc ze sobą dwa nagie miecze.

Jeden z posłów oświadczył księciu Witoldowi, że owe miecze są symbolem wyzwania jego wojsk na pojedynek i położył je u jego stóp; jeżeli Witold je podniesie, będzie to oznaczać, że godzi się na stoczenie bitwy z Krzyżakami. Nie wahając się długo, książę zdecydował się na podjęcie wyzwania, oświadczając, że choć mieczy mu ani jego podopiecznym nie brakuje, to przyjmie je od wysłanników Zakonu. Stąd już tylko chwila minęła do rozpoczęcia Bitwy pod Grunwaldem. W „Krzyżakach” dwa nagie miecze są więc symbolem walki i służą do tego, aby wypowiedzieć komuś wojnę. Za ich pomocą oznajmia się przeciwnikowi, że chce się z nim walczyć.

Funkcja mieczy jest zatem ściśle związana z etosem rycerskim, który nakazuje bezwzględne kierowanie się honorem, również w trakcie walki. Wysłanie mieczów przed rozpoczęciem walk było właśnie takim zachowaniem, pozwalającym Polakom i Litwinom na zwarcie szyków i przygotowanie się do boju. Z drugiej stronie dwa nagie miecze mogą być równie dobrze uosobieniem pychy i buty Krzyżaków przekonanych o swojej sile i chcących ich w ten sposób poniżyć. Trzymając się tej koncepcji, można stwierdzić, że nie bojąc się przeciwnika, zakonnicy zignorowali go i zamiast zaatakować bez ostrzeżenia, wykpili Polaków i Litwinów, przysyłając im dwa miecze w przekonaniu o nieuchronności swojego zwycięstwa.

Ogniem i mieczem

Innym godnym omówienia w kontekście tematu dziełem skomponowanym przez Henryka Sienkiewicza jest powieść „Ogniem i mieczem”. Jeden z głównych bohaterów to Longinus Podbipięta – szlachcic, rycerz i gorliwy chrześcijanin. Mimo że jego postura jest ogromna, to jego postać wzbudza sympatię czytelnika. Charakterystycznym elementem kreacji Longinusa Podbipięty jest jego olbrzymi i niezwykle długi miecz o nazwie Zerwikaptur, który potrafi utrzymać w dłoniach niewielu śmiałków.

Jako że Podbipięta to człowiek nadludzko silny, jemu nie sprawia to żadnego problemu i nawet za pomocą jednej ręki jest w stanie sprawnie posługiwać się swoim orężem. Otrzymał go w podarunku od szlacheckiego przodka, który w trakcie opisanej w „Krzyżakach” Bitwy pod Grunwaldem ściął za jego pomocą głowy trzem Krzyżakom. Zerwikaptur jest częścią wizerunku Podbipięty i staje się symbolem jego rycerskiego honoru oraz wiary chrześcijańskiej. Świadczy o tym fakt, że przyrzeka dochować czystości do czasu, aż nie powtórzy czynu przodków i nie zetnie głowy trzem przeciwnikom.

W związku z tym przyrzeczeniem nie może wziąć za żony Anusi, którą szczerze kocha całym sercem. Ostatecznie udaje mu się wypełnić misję i podczas obrony twierdzy Zbaraż ścina głowę trzem Tatarom. Z kolei jego gorliwej wiary i przywiązania do miecza dowodzi fakt, że po tym wielkim czynie przez całą noc leży krzyżem na Zerwikapturze, aby wyrazić swoją wdzięczność zarówno mieczowi, jak i Bogu.

Władca Pierścieni

Dzisiejsze wystąpienie chciałbym zakończyć na omówieniu „Władcy Pierścieni”. W powieści Tolkiena miecze są jednymi z wielu artefaktów tworzących mitologię Śródziemia. Każdy z nich posiada własną nazwę i długą historię, która świadczy o jego wyjątkowości i niepowtarzalności. Mieczem otoczonym największą legendą jest z całą pewnością Narsil należący najpierw do Elendil, a następnie zabrany przez jego syna Isildura, który odciął za jego pomocą palec Saurona, aż w końcu trafił pod opiekę Wodzów Dunedainów, gdzie był przechowywany przez setki lat.

Na temat Narsila powstała przepowiednia mówiąca, że zostanie ponownie przekuty, gdy zły Sauron powróci i jednocześnie uda się odnaleźć Jedyny Pierścień. Przepowiednia ziszcza się w trakcie trwania fabuły, w efekcie czego Aragorn staje się posiadaczem Narsila, a właściwie Andurila, co potwierdza jego królewskie pochodzenie. Ze szczątków Narsila wykuwa bowiem nową broń i nazywa ją Anduril. Podobnie jak pierwowzór, Anduril świeci blaskiem słońca i księżyca. Z kolei Theoden – król Rohanu – włada mieczem o nazwie Herugrim.

Własny oręż posiada również Frodo, który przed wyruszeniem w podróż otrzymuje go jako podarunek od Bilba. Ów elficki, nieduży i krótki miecz nazywa się Żądło i służy przede wszystkim do walki z orkami, ponieważ potrafi przed nimi ostrzegać. Mianowicie gdy ork znajduje się w pobliżu, Żądło zaczyna świecić; im bliżej ork podchodzi, tym jaśniejsze światło wydobywa się z niego. Wszystkie opisane powyżej miecze pojawiające się we „Władcy Pierścieni” mają zatem jakieś moce, są częścią niezwykłej historii, mają głębsze znaczenie i własne nazwy oraz pełnią funkcję niejako autonomicznych bytów składających się niepowtarzalnie barwny i różnorodny świat Śródziemia. Nie są to zwykłe miecze służące wyłącznie do walki, ale niemal obiekty kultu darzone przez bohaterów ogromnym szacunkiem i pomagające im w pokonywania kolejnych przeszkód stających na ich trudnej drodze.

Podsumowanie

Jak widać na podstawie zaprezentowanej dziś przeze mnie analizy, za pomocą motywu miecza w literaturze ukazywane są miecze niepowtarzalne i unikalne, które dla bohaterów mają znaczenie nie tylko instrumentalne, ale również emocjonalne, sentymentalne i symboliczne. Korespondują one z sylwetkami, wizerunkami i osobowościami bohaterów, będąc nieodłączną częścią ich wizerunków. Często otoczone są legendą, mają ponadnaturalne moce i wyrażają znacznie więcej, niż wynikałoby to z ich podstawowego zadania. Miecze zawsze są przez kogoś ofiarowane i przekazane, nigdy nie pochodzą znikąd i nie są anonimowe, a bohaterowie są do nich bardzo mocno przywiązani.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Bedier Joseph, Pieśń o Rolandzie, Kraków, Zielona Sowa, 2004, ISBN 8373896597,
2) Sienkiewicz Henryk, Krzyżacy, Kraków, Greg, 2006, ISBN 8373271821,
3) Sienkiewicz Henryk, Ogniem i mieczem, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974,
4) Tolkien John Ronald Reuel, Władca Pierścieni, Warszawa, Puls, 1990, ISBN 8307021731.

II Literatura przedmiotu:
1) Hartwig-Sosnowska Jolanta, Wyobraźnia bez granic, Warszawa, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1987, rozdz.: Władca Pierścieni: cały świat w każdym z nas, ISBN 832032209X, s. 134-162,
2) Lementowicz Urszula, Krzyżacy, Lublin, Biblios, 2013, ISBN 9788386581030, s. 32-33,
3) Miecz, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004. ISBN 8373273948, s. 199-201,
4) Polańczyk Danuta, Literatura powszechna średniowiecza, Lublin, Biblios, 2005, ISBN 8386581972, s. 12-15.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Miecze mają większe znaczenie niż to, które wynika z ich pierwotnej funkcji i są traktowane przez bohaterów w sposób emocjonalny.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) „Pieśń o Rolandzie”: miecz Durendal jako święta relikwia Rolanda, część jego ekwipunku i element jego wizerunku jako idealnego średniowiecznego rycerza.
b) „Krzyżacy”: dwa nagie miecze jako znak rozpoczęcia walki i symbol honoru bądź też pychy i buty Krzyżaków.
c) „Ogniem i mieczem”: Longinus Podbipięta i jego miecz Zerwikaptur jako element jego wizerunku, pamiątka rodowa i wierny towarzysz życia.
d) „Władca Pierścieni”: miecze jako artefakty Śródziemia, które posiadają własne nazwy, długą historię i ponadnaturalne moce.

3. Wnioski:
a) Za pomocą motywu miecza w literaturze ukazywane są miecze niepowtarzalne i unikalne, które posiadają własną nazwę, historię i legendę.
b) Miecze mają znaczenie nie tylko instrumentalne, ale również sentymentalne i symboliczne.
c) Miecze korespondują z sylwetkami, wizerunkami i osobowościami bohaterów.
d) Miecze często posiadają ponadnaturalne moce i są otoczone legendą.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *