Portret rycerzy we „Władcy Pierścieni” i sadze „Wiedźmin”

Rycerstwo to warstwa społeczna istniejąca w średniowieczu, której przedstawicie pełnili role ówczesnych wojowników służących władcy. W pamięci zbiorowej zapadli jako postawni mężczyźni w grubych zbrojach, hełmach i tarczą u boku, równie często galopujący na rumaku co chodzący pieszo. Rycerze walczyli w imieniu władcy – najczęściej króla – a ich hierarchia wartości była kształtowana przez etos, uznający honor, dumę, godność i patriotyzm za najważniejsze wartości w życiu.

Kreacja rycerza pojawia się jednak nie tylko w literaturze średniowiecza, ale również w utworach z fantastycznych, takich jak „Władca Pierścieni” i saga o Wiedźminie. Pomimo że dzieła Tolkiena i Sapkowskiego wywodzą się z tego samego gatunku fantasy, to zaprezentowany w nich portret rycerzy całkowicie różni się od siebie.

Tailles

Saga o Wiedźminie przedstawia ona dzieje tytułowego bohatera o imieniu Geralt, który zarabia na życie zabijaniem potworów. W czasie trwania fabuły Geralt poznaje szereg rozmaitych postaci, a wśród nich wielu rycerzy. Jednym z nich jest Tailles, którego wiedźmin spotyka w świątyni bogini Melitele. Dopiero co pasowany na rycerza Tailles to niedoświadczony, ale porywczy i kłótliwy młokos będący na usługach księcia Herewarda. Wraz z innym członkiem Zakonu Białej Róży – Falwickiem – przybywa do świątyni i z rozkazu zakonników oświadcza Geraltowi, że powinien odejść. Tailles to człowiek niezwykle pewny siebie i tak samo nierozsądny, ponieważ uparcie nakazuje wiedźminowi opuszczenie świątyni, choć jest od niego znacznie gorszym wojownikiem. Ponadto rycerz obraża czarodziejkę Nenneke i prowokuje Geralta, jednak nie dochodzi do pojedynku, bo wcześniej nieporadny Tailles sam siebie uderza mieczem. Jego wizerunek jest przerysowany i bardziej wzbudza pożałowanie oraz kpiny aniżeli szacunek. Jego przeradzająca się w arogancję pewność siebie kontrastuje z niezdarnością i pustką intelektualną, co daje komiczny efekt.

Cahir Mawr Dyffryn aep Ceallach

Komicznym rycerzem jest również młody rycerz Cahir Mawr Dyffryn aep Ceallach, którego poznajemy jako sługę wywiadu Nilfgaardu. Zlecone mu przez cesarza zadanie polega na uprowadzeniu dziewczynki imieniu Ciri, co bynajmniej ma niewiele wspólnego z rycerskim etosem, zabraniającym atakowania kobiet, dzieci, osób słabszych i bezbronnych. Co jednak ciekawe, mimo że Cahirowi udaje się schwytać Ciri w trakcie najazdu na Cintrę, to dziewczynka wymyka mu się. Nie potrafi zatem poradzić sobie nawet z kilkunastoletnim dzieckiem, mimo że ma nad nim zdecydowaną przewagę. Jakby tego było mało, podczas kolejnej próby uprowadzenia Ciri zostaje przez nią zraniony, w efekcie czego ściąga na siebie gniew władz Nilfgaardu. Jeszcze bardziej karykaturalny wydaje się fakt, że Cahir zakochuje się w Ciri i dołącza do drużyny Geralta, aby móc być jak najbliżej niej.

Eyck z Denesle

Przerysowany wizerunek nieskazitelnego rycerza bez skazy prezentuje natomiast Eyck z Denesle, który przypomina komicznego Don Kichota ze słynnej powieści Miguela de Cervantesa. Podobnie jak Don Kichot, tak i Eyck podporządkowuje swoje życie honorowi i służbie ludziom, dlatego bezinteresownie i bez żadnych opłat zabija potwory oraz walczy ze złem, przez co psuje interes Geraltowi zarabiającemu na tym, co rycerz robi za darmo. Groteskowe jest zachowanie Eycka, kiedy niczym asceta klęczy na kamieniach i modli się do bogów w przekonaniu, że to oni zesłali na niego misję walki ze złem.

Ten błędny rycerz ma poczucie podniosłej misji i jest niezwykłym dziwakiem, niezrozumiałym przez innych i postrzeganym jako odmieniec oraz fanatyk religijny. Jego cnotliwość jest przesadzona i ulega hiperbolizacji, na skutek czego jego wizerunek staje się karykaturalny i przerysowany. Niemniej trzeba przyznać, że Eyck z Denesle uosabia rycerski etos i całkowicie podporządkowuje mu swoje życie, co odróżnia go od dwóch wcześniej omówionych rycerzy występujących w sadze o wiedźminie.

Aragorn

Kolejnym omówionym przeze mnie utworem będzie „Władca Pierścieni”. Trzyczęściowa powieść Johna Tolkiena przedstawia losy grupy bohaterów wędrujących do Góry Przeznaczania, aby w jej czeluściach zniszczyć Jedyny Pierścieni, który w rękach złowrogiego Saurona może stać się sposobem na zdobycie władzy nad światem. Jedną z postaci biorących udział w wyprawie jest pochodzący z rodziny królewskiej Aragorn. Poznajemy go jako Strażnika Północy mającego chronić posiadłość w Shire i okoliczne tereny przed armią Saurona. Ma więc do wykonania ważną misję, która staje się jeszcze poważniejsza, gdy angażuje się w ekspedycję na Górę Przeznaczenia.

Aragorn wielokrotnie odgrywa w niej decydują rolę i wsławia się największym męstwem, tak jak wówczas, gdy przechodzi Ścieżkę Umarłych lub gdy jako dowódca odwraca losy bitwy na Polach Pelennoru oraz przeprowadza decydujący atak w ostatniej walce przeciwko Sarumanowi. Aragorn to doskonały władca, który cieszy się wielkim szacunkiem podwładnych, co widać po euforycznej reakcji ludu, kiedy został mianowany władcą Gondoru. Z kolei z przeciwnikami rozprawia się wyjątkowo szybko i skutecznie, tak jak robi to wielokrotnie z orkami. Jak przystało na rycerza, bohater „Władcy pierścieni” posiada własny miecz świadczący o jego pochodzeniu – Anduril, a także damę swojego serca, którą jest Arwena. W trakcie walki wykazuje się największym oddaniem dla sprawy, odwagą, siłą fizyczną i niezłomnością, a przymioty jego umysłu stają się przedmiotem zachwytu wielu innych bohaterów.

Aragorn jest nie tylko dzielnym, ale i bardzo mądrym człowiekiem o przenikliwym umyśle, a zarazem doskonałym przywódcą i przewidującym taktykiem. Mimo wszystkich tych pozytywnych cech pozostaje skromny, nie wywyższa się i przestrzega kodeksu honorowego, tak jak wówczas, gdy urządza tradycyjny pogrzeb Boromirowi, mimo że ten chwilę wcześniej zdradził Drużynę Pierścienia. Ponadto Aragorn zawsze staje po stronie dobra i niesie pomoc słabszym. Jego charakterystyka pozwala nazwać go idealnym rycerzem z fantastycznego świata Johna Tolkiena, którego rycerskość bazuje na mądrości, doświadczeniu życiowym, odwadze, męskości i w dużej mierze przyczynia się do uratowania świata przed złem symbolizowanym przez Sarumana.

Boromir

Innym rycerzem pojawiającym się we „Władcy Pierścieni” jest wspomniany Boromir – syn namiestnika Gondoru, jeden z członków Drużyny Pierścienia i doskonały wojownik powszechnie ceniony oraz szanowany w królestwie za sprawą swojej niezwykłej biegłości w posługiwaniu się bronią. Boromir to postać szlachetna, dla której ojczyzna ma najważniejsze znaczenie. Zafascynowany bronią i wojną, w trakcie walk wykazuje się męstwem, odwagą i poświęceniem na rzecz ojczyzny. Wszak to dzięki niemu w trakcie obrony Osgiliath przed armią Saurona udaje się powstrzymać niebezpieczne Nazgule i dać czas hobbitom na dłuższą podróż.

Boromir to rycerz dumny, o dość surowym usposobieniu, o czym świadczy jego nieodparte przekonanie, iż warto posłużyć się Jedynym Pierścieniem dla celów dobra, z czym nie mogą się zgodzić inni członkowie Drużyny Pierścienia. O jego popędliwości i gwałtowności świadczy natomiast sytuacja przy wodospadach Rauras, w której zostaje sam na sam z Frodem i atakuje go, próbując odebrać mu Jedyny Pierścień. Należy jednak zaznaczyć, że szybko się opamiętuje, pojmuje swój błąd i odpokutowuje go z nawiązką, ratując życie hobbitom podczas ataku orktów. Tym samym Boromir odzyskuje swój honor i rycerską część, a jego wizerunek ulega heroizacji. Dopełnia go ceremonialny pogrzeb urządzony przez pozostałych kompanów z Drużyny Pierścienia, którzy składają jego ciało w łódce i spuszczają wraz z prądem rzeki.

Podsumowanie

Przeprowadzona analiza daje do zrozumienia, że sposób kreacji bohatera-rycerza w twórczości Tolkiena i Sapkowskiego jest całkowicie różny. Mianowicie w przypadku sagi o wiedźminie mamy do czynienia z karykaturalnymi, przerysowanymi, groteskowymi i komicznymi bohaterami, którzy są zaprzeczeniem rycerskiej powagi, a ich wyolbrzymione i żałosne zachowanie wzbudza uśmiech politowania. Wydaje się, że Sapkowski kpi z etosu rycerskiego, bawi się nim i przedstawia go w krzywym zwierciadle, co jest zresztą charakterystyczne dla jego twórczości.

W „Wiedźminie” rycerze są wyśmiewani jako ludzie nieporadni i naiwni, a ich portrety są parodystyczne i w dużej mierze przypominają legendarnego Don Kichota z La Manchy. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda we „Władcy Pierścieni”, który przedstawia kreacje bohaterów-rycerzy bardzo serio i w sposób poważny. O ile w sadzie o wiedźminie nie było dokładnie wiadomo, czy rycerze stoją po stronie dobra, czy zła, o tyle u Tolkiena jest oczywiste, że reprezentują oni dobro i walczą ze złem. Ich wizerunki ulegają heroizacji oraz idealizacji – są to wzorcowi rycerze uosabiający ideały reprezentowane przez średniowieczny etos, przedstawieni w sposób patetyczny i praktycznie pozbawieni wad. Jeśli już popełniają błędy, to natychmiast z wielkim poświęceniem je naprawiają, tak jak to zrobił Boromir po zaatakowaniu Froda.

Różnice w ujęciu kreacji bohatera-rycerza w utworach Sapkowskiego i Tolkiena wynikają z charakteru ich twórczości, ponieważ saga o wiedźminie jest dziełem przewrotnym, ilustrującym wizję świata, w którym nic nie jest czarno-białe, a odróżnienie dobra od zła to zadanie praktycznie niewykonalne, zaś „Władca Pierścieni” w sposób poważny prezentuje dualistyczną rzeczywistość Śródziemia wyraźnie podzieloną na siły dobra i zła.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Sapkowski Andrzej, Chrzest ognia, Warszawa, superNOVA, 2014, ISBN 9788375780673,
2) Sapkowski Andrzej, Czas pogardy, Warszawa, superNOVA, 2014, ISBN 9788375780666,
3) Sapkowski Andrzej, Krew elfów, Warszawa, superNOVA, 2014, ISBN 9788375780659,
4) Sapkowski Andrzej, Miecz praznaczenia, Warszawa, superNOVA, 2014, ISBN 9788375780642,
5) Sapkowski Andrzej, Ostatnie życzenie, Warszawa, superNOVA, 2014, ISBN 9788375780635,
6) Tolkien John Ronald Reuel, Władca Pierścieni, Warszawa, Czytelnik, 1981.

II Literatura przedmiotu:
1) Grotta Daniel, Tolkien – twórca Śródziemia, Warszawa, Prószyński i S-ka, 1998, s. 3-23, 39-56,
2) Filip Mariusz, Geneza popularności „Wiedźmina” – interpretacje, Kultura Popularna, 2004, nr 2, s. 95-103,
3) Fulińska Agnieszka, O Andrzeju Sapkowskim. Baśń, która ocala, Tygodnik Powszechny, 1999, nr 29, s. 12,
4) Gumkowski Marek, Fenomen wiedźmina: o książkach Andrzeja Sapkowskiego, Res Publica Nowa, 2002, nr 1, s. 95-97,
5) Szyjewski Andrzej, Prawda a mit: klucz do Tolkienowskiego świata, Znak, 2004, nr 9,
s. 19-34.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Kreacja bohatera-rycerza w twórczości Tolkiena i Sapkowskiego znacznie różni się od siebie.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Saga o wiedźminie:
• Tailles jako nieokrzesany, bezmyślny i nieudolny rycerz, który jest tak nieporadny, że rani sam siebie.
• Cahir jako rycerz, który nie potrafi pokonać kilkunastoletniej dziewczynki i zakochuje się w niej, mimo że ma ją schwytać.
• Eyck jako groteskowa postać i niezrozumiały dziwak przypominający średniowiecznych ascetów.
b) Władca Pierścieni:
• Aragorn jako idealny władca i rycerz, który wykazuje się męstwem, odwagą, charyzmą, mądrością, cieszy się szacunkiem i odgrywa decydującą rolę w walce o uratowanie świata.
• Boromir jako dumny, szlachetny, wyniosły i pewny siebie rycerz, który ofiarowuje życie w imię swoich kompanów i tym samym naprawia popełnione wcześniej błędy.

3. Wnioski:
a) W sadze o wiedźminie pojawiają się karykaturalne, przerysowane, groteskowe i komiczne postaci rycerzy, którzy są zaprzeczeniem rycerskiej powagi.
b) Andrzej Sapkowski kpi z etosu rycerskiego, bawi się nim i przedstawia go w krzywym zwierciadle.
c) Tolkien bardzo serio i w sposób poważny przedstawia heroiczne kreacje bohaterów-rycerzy, jako ludzi honorowych, dumnych, szlachetnych, mężnych i walecznych.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *