Motyw miłości i śmierci w literaturze

Miłość to najbardziej intensywne i najsilniejsze ludzkie uczucie, które od tysięcy lat stanowi niewyczerpaną inspirację dla rozmaitych pisarzy z całego świata. Z mniejszym lub większym natężeniem pojawia się w każdej epoce i jest jednym z najpopularniejszych tematów poruszanych w literaturze. Miłość stała się zatem uniwersalnym motywem przewijającym się przez stulecia, który przybiera różne formy i znaczenia.

Często ukazuje się go wespół z motywem śmierci, co prowadzi do przenikania się tych dwóch skrajnych stanów – miłości i śmierci. W jaki sposób funkcjonuje ten motyw w literaturze? Na czym polega przenikanie miłości i śmierci i z jakimi przeżyciami oraz emocjami się wiąże?

Romeo i Julia

Tragedia Williama Szekspira prezentuje historię miłości dwojga zakochanych w sobie na zabój młodych ludzi, których pomimo wzajemnej niechęci ich rodzin połączyło jedyne w swoim rodzaju, zakazane uczucie. Początkowo Romeo nie jest jednak zakochany w Julii, lecz w Rozalinie, do której wzdycha całym sercem. Wydaje się, że nie widzi poza nią świata i silnie przeżywa odrzucenie z jej strony, lecz wszystko to odchodzi w niepamięć, kiedy na balu zauważa Julię i zakochuje się w niej od pierwszego wejrzenia. Julia skrada jego serce z miejsca i całkowicie pochłania jego umysł, a ona odwzajemnię jego uczucie, co wskazuje, że ich miłość jest burzliwa i bardzo emocjonalna. Ich uczucia są nad wyraz intensywne i ekspresyjne zarazem, czemu dają wyraz w trakcie pierwszej rozmowy i podczas wyznania miłosnego. Od tej chwili całe swoje życie podporządkowują miłości.

Kochankom z tragedii Szekspira nie jest dane jednak cieszyć się szczęściem, ponieważ ich uczucie istnieje wbrew nienawiści ich rodów i musi walczyć z ówczesnymi konwenansami. Ponadto w efekcie dość przypadkowego zbiegu okoliczności najpierw Romeo popełnia samobójstwo, błędnie myśląc, że Julia nie żyje, a następnie ona robi to samo, kiedy uświadamia sobie, że jej wybranek nigdy już się nie obudzi. Los kochanków z utworu Szekspira jest bardzo trudny, pełen przeciwności i zarazem tragiczny, ponieważ kończy się śmiercią. Śmierć Romea i Julii pokazuje zresztą, że miłość ma dla nich większą wartość nawet niż własne życie, którego bez siebie nie są w stanie sobie wyobrazić.

Kochankowie w ogromnym stopniu poświęcają się dla siebie, biorąc ślub w tajemnicy i spiskując przeciwko rodzinom. Gotowi są do zapłacenia najwyższej ceny, aby tylko móc być ze sobą, lecz mimo to ich historia kończy się dramatycznie. Romeo i Julia całkowicie angażują się w uczucie i podporządkowują mu wszystkie swoje dążenia. Miłość pozwala im dojrzeć i odnaleźć cel życiowy, który przysłania wszystko inne i jak się okazuje, jest silniejsza niż śmierć. Dzieło Szekspira pokazuje, że motyw miłości i śmierci wzajemnie się przenika, a jego wspólne ujęcie pozwala na zwiększenie dramatyzmu i wywołanie burzliwych emocji u czytelnika.

Treny

Zbiór żałobnych liryków Jana Kochanowskiego powstał po śmierci jego ukochanej córki – Urszulki – i pokazuje, że ojcowska miłość trwa nawet wówczas, gdy dziecko już nie żyje. Fakt, że uczucie jest silniejsze niż śmierć, objawia się w Trenach poprzez rozpamiętywanie córki, bunt wobec dotychczasowego życia i prawideł filozoficznych oraz niepogodzenie się z odejściem Urszulki. Jan Kochanowski cały czas ma ją w sercu, dlatego przedstawia ją jako istotę kruchą i delikatną, której śmierć odebrała mu sens życia.

Bez córki u boku poeta nie jest w stanie wrócić do normalności i cały czas cierpi, rozdrapując świeże jeszcze rany. Jego uczucia ciągle trwają i mimo że Urszulka odeszła na zawsze, to Kochanowski nie chce i nie potrafi tego zaakceptować. Wspomina o wielkiej pustce, jaką po sobie pozostawiła córka i porównuje obraz gwarnego i radosnego gospodarstwa z nią w roli głównej z pustym oraz przepełnionym smutkiem i goryczą domem po jej śmierci. Podmiot liryczny traktuje Urszulkę jako źródło największego szczęścia, dlatego kiedy je traci, życiowa radość całkowicie odchodzi w zapomnienie.

Wszystko, co związane z córką – ubranka, rzeczy i zabawki – intensyfikuje jego wspomnienia i nie pozwala zapomnieć o wielkim uczuciu. Żałuje, że już nigdy nie będzie mógł przytulić Urszulki ani rozwijać jej odziedziczonych po nim talentów artystycznych. Pełna cierpienia miłość do dziecka prowadzi Kochanowskiego do załamania osobistego, filozoficznego i religijnego, w efekcie czego odwraca się od Boga i przekreśla ideały oraz wartości, które jeszcze do niedawna wyznaczały kierunek jego życia. Wszystko to składa się na obraz bezsilnej, strudzonej, cierpiącej, zrezygnowanej i pełnej smutku miłości rodzicielskiej, która trwa nawet po śmierci.

Cierpienia młodego Wertera

Słynny romantyczny utwór Johanna Wolfganga Goethego na przykładzie relacji pomiędzy tytułowym bohaterem a młodą kobietą o imieniu Lotta prezentuje motyw miłości nieszczęśliwej z powodu jej nieodwzajemnienia przez kobietę, która prowadzi do samobójczej śmierci. Nie jest ona jednak wynikiem utraty ukochanej osoby, tak jak to było w „Romeo i Julii”, lecz skutkiem odrzucenia. W Werterze uczucie do ukochanej rodzi się od pierwszego wejrzenia. Choć ma on świadomość, że jego wybranka jest zaręczona, nie przeszkadza mu to w przeświadczeniu, że odwzajemnia jego miłość.

Początkowo młodzieniec jest pełen szczęścia i optymizmu, jednak jego stan ulega znacznemu pogorszeniu, kiedy powraca narzeczony Lotty – Albert. Wówczas Werter pojmuje, że jego uczucie jest nieszczęśliwe i nie ma szans na realizację. Lotta, przyrzekając, że wyjdzie za Alberta, choćby nawet chciała, nie może ofiarować Werterowi swojego serca. Tytułowy bohater zbyt mocno angażuje się w miłość do niej, podporządkowując jej wszystkie swoje dążenia, w efekcie czego nieodwzajemnione uczucie staje się przyczyną cierpienia oraz psychicznego i emocjonalnego załamania, a w końcu samobójstwa. Nieszczęśliwa miłość niszczy Wertera wewnętrznie i prowadzi do śmierci, jednak należy zauważyć, że jest ona wynikiem przede wszystkim jego własnej, zbyt emocjonalnej postawy.

Tytułowy bohater przeżywa miłość w sposób niezwykle uczuciowy i żarliwy, dlatego pochłania ona go całkowicie, wręcz zniewala. Nieszczęśliwa namiętność w „Cierpieniach młodego Wertera” daje do zrozumienia, że dla romantyków miłość była jedynym celem egzystencji, toteż byli gotowi na wszystko, aby o nią walczyć, a gdy nie mieli szans na powodzenie, nierzadko decydowali się na samobójstwo, nie widząc sensu życia. Ujęcie motywu miłości i śmierci wpisuje się wobec tego w romantyczną wymowę dzieła Goethego i podkreśla desperację oraz niespokojną duszę Wertera.

Giaur

Miłość jako najistotniejszą wartość w życiu traktuje tytułowy bohater powieści poetyckiej „Giaur”. Utwór Byrona ukazuje historię tajemniczego i zindywidualizowanego młodzieńca, który przybywa do Grecji i tam poznaje Leilę – jedną z nałożnic Turka Hassana. Od tego momentu kobieta staje się dla niego najważniejszą osobą w życiu i sensem jego egzystencji. Całe swoje nadzieje, radość i szczęście pokłada właśnie w niej, a ona pomimo wielkiego ryzyka odwzajemnia jego uczucia, dlatego nawet po jej śmierci z rąk Hassana Giaur nie przestaje jej kochać.

Kiedy wybranka umiera, życie tytułowego bohatera traci sens. Co prawda jego podejście nie zmienia się i ciągle jest tak samo gorliwe oraz uczuciowe, ale jednocześnie staje się ono przyczyną wielkiego cierpienia, nieszczęścia, zamknięcia w sobie oraz wewnętrznej metamorfozy ze szczęśliwego i spełnionego człowieka w zbrodniarza myślącego wyłącznie o zemście. W przypływie emocji Giaur zabija bowiem Hasana, co sprawia, że odczuwa już nie tylko wielką tęsknotę do Leili, ale również wyrzuty sumienia spowodowane zbrodnią.

Morderstwo Turka nie daje jednak zapomnienia od miłości, ponieważ namiętność Giaura jest silniejsza niż śmierć, która nie może jej zakończyć ani uśmierzyć. Opuszczony przez Leilę bohater pogrąża się w samotności, kontemplacji i cierpieniu i nawet po upływie kilku lat nie jest w stanie zapomnieć o ukochanej. Jej śmierć nie zmieniła intensywności jego uczucia, które przez cały czas pozostaje tak samo silne i żarliwe, lecz zamiast cieszyć, dogłębnie rani.

Giaur nie potrafi pogodzić się z utratą Leili, nie jest w stanie bez niej zaznać spokoju i przeżywa rozterki wewnętrzne, a życie strasznie go męczy. Obwinia się o śmierć ukochanej, nie umie znaleźć pocieszenia i ciągle jest przygnębiony. Wspomnienie o miłości nie pozwala mu normalnie żyć i całkowicie opanowuje jego zmysły, dlatego pragnie już tylko śmierci, na nic więcej nie liczy i nie ma nadziei na szczęście bez Leili. Wszystko to pozwala stwierdzić, że w utworze George’a Byrona mamy do czynienia z miłością trwającą nawet po śmierci.

Podsumowanie

Motywy miłości i śmierci wzajemnie się przenikają. Mianowicie najpierw ukazywany jest motyw wielkiej miłości, która stanowi źródło szczęścia i jest sensem życia bohaterów, aby następnie z powodu różnego rodzaju przeciwności losu został on zamieniony w motyw tragicznej śmierci, która pokazuje dramatyzm bohaterów. Omówione utwory dają również do zrozumienia, że miłość jest silniejsza niż śmierć, ponieważ bohaterowie są w stanie się dla niej zabić, co widać w „Giaurze”; nie mogą bez niej żyć, czego dowodzi przykład „Romea i Julii”; sprowadza ona na nich cierpienie prowadzące do śmierci, tak jak to było w przypadku Wertera bądź też ich uczucie nie gaśnie nawet po śmierci ukochanej osoby, o czym świadczą Treny. Jeśli chodzi o efekt artystyczny, to wspólne ujęcie motywu miłości i śmierci pozwala na zwiększenie dramatyzmu i wywołanie burzliwych emocji u czytelnika.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Byron George Gordon, Giaur, Kraków, Greg, 2003, ISBN 8373271740,
2. Goethe Johann Wolfgang, Cierpienia młodego Wertera, Warszawa, Książka i Wiedza, 1996, ISBN 8366002147,
3. Kochanowski Jan, Treny, Wrocław, Ossolineum, 2009, ISBN 9788304043930,
4. Szekspir William, Romeo i Julia, Kraków, Znak, 2006, ISBN 8324007091.

II Literatura przedmiotu:
1. Farent Tadeusz, Fraszki, pieśni, treny Jana Kochanowskiego, Lublin, Biblios, 2010, ISBN 9788386581665, s. 35-45,
2. Lementowicz Urszula, Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581634, s. 23-28,
3. Miłość, W: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Bachórz Józef, Kowalczykowa Alina, Wrocław, Ossolineum, 1991, ISBN 8304035211, s. 546-551,
4. Polańczyk Danuta, Romeo i Julia Williama Szekspira, Lublin, Biblios, 2010, ISBN 9788386581801,
s. 18-21,
5. Wilczycka Danuta, Giaur George’a Gordona Byrona, Lublin, Biblios, ISBN 9788386581757, s. 18-24.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Motywy miłości i śmierci wzajemnie się przenikają.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Romeo i Julia: tragiczna miłość, która w wynika przypadkowych wydarzeń kończy się śmiercią głównych bohaterów, decydujących się na nią z uwagi na niemożność życia bez siebie.
b) Treny: miłość ojca do zmarłej córki, która nie opuszcza go po jej śmierci i sprawia, że traci sens życia, a jego świat załamuje się pod względem psychicznym, filozoficznym i religijnym.
c) Cierpienia młodego Wertera: niespełniona i odrzucona miłość Wertera do Lotty, która prowadzi do jego samobójstwa i kreuje jego sylwetkę na typowego romantyka.
d) Giaur: niezwykle intensywna miłość Giaura do Leili, która trwa nawet po jej śmierci i nie pozwala tytułowemu bohaterowi zaznać spokoju.

3. Wnioski:
a) Miłość jest silniejsza niż śmierć, gdyż bohaterowie są w stanie się dla niej zabić, z jej powodu popełniają samobójstwo, nie mogą bez niej żyć bądź też ich uczucie nie gaśnie nawet po śmierci ukochanej osoby.
b) Wspólne ujęcie motyw miłości i śmierci pozwala na zwiększenie dramatyzmu i wywołanie burzliwych emocji u czytelnika.
c) Dzieła literackie najpierw przedstawiają motyw miłości, który następnie zostaje zdominowany przez motyw śmierci.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *