Młodość jako temat i motyw w literaturze

Młodość to burzliwy okres życia, w trakcie którego przeżywamy pierwsze zauroczenia, głębokie fascynacje, wielkie rozczarowania i całe spektrum innych, często skrajnych emocji. Dojrzewając, człowiek musi wielokrotnie mierzyć się z najróżniejszymi przeciwnościami losu, związanymi zarówno z nim samym, jak i otoczeniem zewnętrznym. W trakcie młodości kształtujemy charakter i osobowość oraz budujemy fundamenty pod przyszłe życie.

Czas ten może jednak przebiegać w sposób skrajnie odmienny – dla jednych może być synonimem radości i beztroski, a dla innych symbolem upokorzeń, trudności i samotności. Rozmaite wizje i doświadczenia młodości przedstawia literatura różnych epok.

Polały się łzy me czyste, rzęsiste

W wierszu Adama Mickiewicza zatytułowanym „Polały się łzy me czyste, rzęsiste” podmiot liryczny, którego można identyfikować z autorem, w pięciu krótkich wersach z perspektywy osoby dorosłej i doświadczonej z sentymentem wspomina kolejne etapy swojego życia. Dzieciństwo określa jako sielskie i anielskie, wiek męski jako czas klęski, a młodość jako „górną” i „durną”. Mając na uwadze przymiotnik „górna”, znaczący tyle co „górnolotna”, można dojść do wniosku, że dla Mickiewicza młodość to czas realizacji wzniosłych ideałów i wyższych wartości.

Pamiętając, że jako młody poeta zaangażował się w działalność patriotyczną i edukacyjną, a także przeżył wielką i jednocześnie nieszczęśliwą miłość do Maryli Wereszczakówny, łatwo zrozumieć, o realizację jakich wartości może chodzić podmiotowi lirycznemu. Obok przymiotnika „górna” pojawia się jednak słowo „durna”, która wskazuje, że młodość to zarazem okres nieroztropności i łatwowierności.

Na tej podstawie można wywnioskować, że jako młody człowiek Mickiewicz całym sobą zaangażował się w ideały patriotyzmu i miłości, ale z perspektywy osoby dorosłej widzi, że jego działania były nierozumne i nieskuteczne w swych dążeniach. Podsumowując, wiersz „Polały się łzy me czyste, rzęsiste” w sposób bardzo zwięzły, konkretny i jednocześnie sentymentalny odnosi się do młodości jako pełnego naiwności i bezkrytycyzmu czasu idealistycznych doświadczeń.

Kordian

O dojrzewaniu traktuje dramat Juliusza Słowackiego – „Kordian”. Tytułowego bohatera poznajemy jako piętnastoletniego młodzieńca, którego umysł jest wypełniony marzeniami i pragnieniem dokonania czegoś wielkiego. Chce zrobić coś, dzięki czemu zostanie na długo zapamiętany przez innych. Kordian jest nadto dojrzały na swój wiek, a wolny czas poświęca kontemplacji na temat sensu egzystencji. Za wszelką cenę zamierza odnaleźć sens w swoim życiu, do którego będzie dążył. Początkowo staje się nim wielka miłość i uczucie do starszej od siebie Laury.

Niestety kobieta odtrąca młodzieńca, co w połączeniu z dalszym rozczarowaniem spowodowanym podróżą po Europie skutkuje jego cierpieniem, utratą sensu życia i brakiem spełnienia. To wszystko powoduje, że Kordian podejmuje nieudaną próbę samobójczą, co stanowi oznakę jego buntu. Jednakże nie jest to koniec utworu, ponieważ drugi akt przynosi kolejne spotkanie z tytułowym bohaterem, który rozczarowany światem poznanym podczas podróży po Europie, staje się zagorzałym i dojrzałym patriotą, dla którego celem w życiu jest walka o dobro ojczyzny.

Tak więc widzimy, że tytułowy bohater utworu Słowackiego przeistacza się z oderwanego od rzeczywistości i pochłoniętego marzeniami młodzieńca w buntownika walczącego o wolność. Jego ideały całkowicie się zmieniają – z miłości do kobiety zaczyna wierzyć w miłość do ojczyzny, w której upatruje sens swojego życia – teraz to ona jest dla niego najważniejsza. Jego bunt przeciwko carowi i ówczesnej rzeczywistości społeczno-politycznej spowodowany wielkim patriotyzmem najlepiej widać wówczas, gdy podczas organizacji spisku koronacyjnego wyraża swoją dezaprobatę wobec planów spisków i we własnym zakresie podejmuje próbę zabicia cara.

Reszta jego kompanów nie chce bowiem tego zrobić, dlatego musi to wykonać sam. Niestety młodzieńczy zapał Kordiana z okazuje się przyczyną jego porażki; po nieudanej próbie zabicia cara zostaje uwięziony, a później staje przed plutonem egzekucyjnym. Jak więc widać, w przypadku tytułowego bohatera dramatu Słowackiego mamy do czynienia z dojrzewaniem ideowym młodzieńca, który przeistoczył się z naiwnego romantycznego kochanka w zawziętego bojownika o wolność.

Dojrzewanie Kordiana jest związane z wieloma porażkami wywołanymi nadmierną ambicją, indywidualizmem i chęcią dokonania czegoś wielkiego. Jego postawa jest typowa dla idealistycznego młodzieńca dojrzewającego do podjęcia odważnych kroków życiowych, które ostatecznie stały się przyczyną jego osobistej klęski.

Nasza szkapa

„Nasza szkapa” to pozytywistyczna nowela Marii Konopnickiej przedstawiająca wizję skrajnie trudnej młodości, która pełna jest smutnych doświadczeń wynikających z problemów finansowych w rodzinie trzech braci – Felka, Wicka i Piotrusia. Z powodu biedy żyją oni w nieogrzanym mieszkaniu, nie dojadają i śpią na podłodze, ponieważ ich łóżko zostało sprzedane, aby móc kupić lekarstwa dla śmiertelnie chorej matki. Pomimo trudnej młodości bohaterowie angażują się w życie rodzinne i robią wszystko, aby pomóc ojcu i matce.

Widoczne są ich entuzjazm i młodzieńcza energia, która pozwala patrzeć na świat w sposób naiwny i beztroski. Felek, Wicek i Piotruś nawet w trakcie pogrzebu matki potrafią bowiem cieszyć się i radować, że ponownie widzą swoją ukochaną szkapę, która została wcześniej sprzedana z myślą o uzyskaniu środków na zakup lekarstw. Ich młodość jest czasem problemów, ale też naiwności oraz beztroski. Chłopcy postrzegają rzeczywistości z dystansem i bez świadomości dramatyzmu swojego położenia.

Wzajemnie dzielą się ze sobą jedzeniem, ogrzewają się wspólnie i są niezwykle przywiązani do siebie, rodziców oraz szkapy. Felek, Wicek i Piotruś obdarzają się szczerą i czystą miłością, a jednocześnie są pełni energii, radości życiowej i do końca nieświadomi tego, co się wokół nich dzieje. Bez względu na piętrzące się wkoło kłopoty pragną ciągle się bawić i cieszą się wspólnym życiem.

W „Naszej szkapie” mamy zatem do czynienia z obrazem wczesnej młodości, która jest bardzo trudna i pełna przykrych doświadczeń, lecz nawet one nie są w stanie zniszczyć młodzieńczego entuzjazmu i beztroskiej naiwności prezentowanej przez Felka, Wicka oraz Piotrusia. Konopnicka ukazuje ich młodość w sposób wzruszający, aby zwrócić uwagę na problemy społeczne dotykające najniższe warstwy społeczne pod koniec XIX wieku. Takie ujęcie wpisuje się pozytywistyczny przekaz noweli, która ma na celu poruszenie ludzkich sumień.

Lalka

Główny bohater powieści Bolesława Prusa to Stanisław Wokulski. Pochodzi on z rodziny szlacheckiej, jednak z uwagi na brak majątku ojciec przymusza go do pracowania w piwiarni u Hopfera. Od dzieciństwa marzył o nauce, dlatego wyrobił wiele znajomości ze studentami, którzy dostarczali mu książki. W sklepie naigrywano się z jego ambicji naukowych, jednak się nimi nie przejmował i we własnym zakresie kupował kolejne książki, chłonąc wiedzę i przygotowując się do studiów na uniwersytecie.

O naukowym zacięciu Wokulskiego świadczy fakt, że jako dwudziestokilkulatek tworzy maszynę pompującą wodę, która działa bez ingerencji zewnętrznych bodźców, dlatego można ją określić jako perpetuum mobile. W trakcie pracy w sklepie Stanisław poznaje Ignacego Rzeckiego, co pozwala mu na zrealizowania marzenia o edukacji, gdyż dzięki przyjacielowi Stach mógł zacząć uczęszczać do Szkoły Głównej.

Rezygnuje z kariery handlowej na rzecz nauki, która całkowicie go pochłania; Wokulski potrafi wstawać rano o 6, aby się uczyć, a następnie iść na kursy i po powrocie do domu ponownie zasiąść do lektury książek. Edukacja jest dla niego hobby i bez wątpienia świetnie się w niej odnajduje. W trakcie młodości nawiązuje również romans z Małgorzatą Mincel, który w późniejszym czasie przeradza się w formalne małżeństwo. Wcześniej jednak młodość Stanisława zakończyła się poprzez udział w powstaniu styczniowym, co doprowadziło do kilkuletniej zsyłki na Syberię.

Widać więc, że młodość Wokulskiego to przede wszystkim czas pracy i poświęcenia nauce oraz ojczyźnie. Określa ona jego późniejsze życie, ponieważ jako w pełni dorosły kupiec cały czas marzy o karierze naukowej, a zajęcie kupca galanteryjnego, mimo że dochodowe, to nie zaspokaja jego ambicji. W trakcie młodości Stanisław odnajduje swoją drogę życiową i realizują ją z ogromnym zapałem, co pokazuje, że jest człowiekiem nad wyraz ambitnym i pracowitym. Jest to młodość ideowca uwznioślającego wartości edukacji, pracy i ojczyzny. Można ją określić jako okres pełen fascynacji i wielkiej determinacji, z którą Wokulski realizuje własne cele i marzenia.

Przedwiośnie

Główny bohater „Przedwiośnia” – Cezary Baryka – to postać dynamiczna, która od lat młodzieńczych poszukuje wartości i miota się pomiędzy nimi. Nie jest przekonany co do swoich wyborów, a jeśli jest im wierny, to przez stosunkowo krótki czas, tak jak to było w trakcie rewolucji bolszewickiej, do której początkowo się przyłączył, aby następnie uświadomić sobie swój błąd, a w roku 1920 w trakcie Bitwy Warszawskiej nawet walczyć przeciwko bolszewikom.

Młodość Baryki polega na poszukiwaniu wartości i próbach określenia swojej tożsamości rodzącej się w tak przełomowych momentach dla Polski i Europy jak rewolucja bolszewicka, odzyskanie niepodległości czy wspomniana wojna z bolszewikami. Młodość Cezarego wiąże się z dojrzewaniem i coraz bardziej świadomym pojmowaniem rzeczywistości, a także z ludźmi poznawanymi w trakcie życia oraz z wydarzeniami politycznymi i historycznymi, które stają się udziałem jego pokolenia.

Cezary próbuje kształtować swoją tożsamość na kilku płaszczyznach: politycznej, czego dowód stanowi wspomniane zaangażowanie w rewolucję bolszewicką, jak również zachłyśnięcie się komunizmem pod wpływem osoby Antoniego Lulka; emocjonalnej i osobistej, co potwierdzają jego romanse z kolejnymi kobietami oraz na narodowej i społecznej, o czym świadczy podróż do Polski, w dużej mierzej wynikająca z próśb i marzeń ojca, które okazują się dla Cezarego rozczarowaniem.

Na podstawie ostatniej sceny, kiedy Baryka odłącza się od demonstracji, można domniemywać, że nie udało mu się odnaleźć ideałów i pozostał człowiekiem do końca nieukształtowanym, który nie potrafił określić swojego światopoglądu ani sposobu patrzenia na świat. Poprzez postać Cezarego Baryki „Przedwiośnie” daje do zrozumienia, że młodość to czas nieustannego poszukiwania wartości, życiowych dróg oraz ideałów, zgodnie z którymi młody człowiek chciałby postępować. Jest to burzliwy okres wewnętrznych wahań, buntów, osobistych problemów, ciągłego testowania samego siebie i własnych wyborów, a nade wszystko – formowania własnego „ja”.

Pamiętnik narkomanki

„Pamiętnik narkomanki” Barbary Rosiek – jak można się domyślać na podstawie tytułu – opowiada o poważnym problemie dojrzewania, jakim jest uzależnienie od narkotyków. Główna bohaterka to młoda dziewczyna, która niczym szczególnym nie wyróżnia się z tłumu i wydaje się zwykłą, przeciętną uczennicą. Sytuacja ulega zmianie, gdy po raz pierwszy sięga po środki odurzające, co okazuje się dla niej ogromnym kłopotem.

Barbarka w krótkim czasie integruje się z ćpunami, którzy podali jej narkotyk i sama się od niego uzależnia. Choć jej przygoda rozpoczyna się niewinnie i wynika z chęci zaimponowania nowym znajomym, to kończy się dramatycznie. Nałóg zniewala Barbarę i nie pozwala jej się od siebie uwolnić przez kilka długich lat. Z powodu narkotyków młoda bohaterka zaczyna opuszczać szkołę, miewa depresyjne nastroje i wielokrotnie ląduje w szpitalu z powodu problemów zdrowotnych.

Aby zaspokoić głód, decyduje się na kradzieże, w związku z czym często ma nieprzyjemne kontakty z policją. Barbara odwraca się od rodziców i traci przyjaciół, a całym światem staje się dla niej nałóg. Po jakimś czasie wzięcie kolejnej działki jest jej jedynym celem, do którego dąży. Kiedy umierają jej znajomi, również ćpuny, bohaterka uświadamia sobie, z jak olbrzymim problemem musi się zmierzyć. Niestety jest już za późno, gdyż nałóg ją całkowicie pochłonął i zniszczył nie tylko psychicznie, ale również fizycznie, czego symbolem jest jej wychudzona sylwetka.

Z powodu uzależnienia Barbarze miewa myśli samobójcze, cierpi na wieczną depresję, czuje się samotna, nie zależy jej na niczym oprócz kolejnej działki, a emocje przeżywa tylko wówczas, kiedy znajduje się na głodzie. Na szczęście po wielu próbach udaje się jej zerwać z narkotykami, w czym pomagają jej przede wszystkim rodzice i ludzie z ośrodka uzależnień. Powyższa analiza pozwala stwierdzić, że w „Pamiętniku narkomanki” mamy do czynienia z przerażającą wizją młodości jako czasu pełnego przykrych i bolesnych doświadczeń.

Zobrazowana przez Barbarę Rosiek młodość cechuje się naiwnym podejściem do życia, łatwowiernością, potrzebą akceptacji ze strony otoczenia, brakiem odpowiedzialności i krótkowzrocznością. Bohaterka jest zaślepiona nowym towarzystwem i nie potrafi obiektywnie ocenić jego wpływu na samą siebie. Jej młodzieńcza głupota sprowadza na nią wielką osobistą tragedię i kończy się niemal śmiercią. „Pamiętnik narkomanki” daje do zrozumienia, że młodość wiąże się z buntem, ryzykiem i chęcią próbowania życia, co jednak nie przynosi głównej bohaterce niczego dobrego.

Portret Doriana Graya

Powieść Oscara Wilde’a przedstawia perypetie tytułowego bohatera – niezwykłego młodzieńca o nieskazitelnie pięknej urodzie. Młodość jest jego największym atutem, sprawiającym, że zachwyca się nim malarz Basil Hallward, w efekcie czego tworzy portret Doriana. Kiedy inna postać powieście Wilde’a uświadamia Grayowi, że młodość to jego największy atut, wypowiada on zaklęcie sprawiające, że w rzeczywistości nie będzie podlegał procesowi starzenia i deformacji, który zostanie przeniesiony na jego portret malowany przez Basila.

Dzięki zaklęciu Dorian zachowuje wieczną młodość, a jego wizerunek ulega zeszpeceniu jedynie na obrazie. Pod wpływem grzechów i złych uczynków, takich jak odrzucenie szczerej miłości Sybil Vane, wciąganie opium w podejrzanych knajpach, degradowanie społeczne znajomych czy zabicie Basila zniszczeniu ulega namalowany portret Doriana, ale on sam cały czas pozostaje młody. Portret jest skrzętnie skrywany przez tytułowego bohatera, tak aby nie zepsuł mu poczucia wiecznego piękna i młodości.

Ostatecznie pod wpływem strachu przed zemstą za śmierć Sybil Dorian postanawia się zmienić i poprawić własny wizerunek na obrazie, jednak robi to tylko z własnej pychy i dla indywidualnych interesów, a nie z dobroci serca, co jeszcze bardziej szpeci jego portret. W związku z tym Dorian wbija sztylet w obraz i w ten sposób umiera, a służący odnajdują jego pomarszczone, stare i zniszczone ciało oraz nietknięty portret ukazujący nieskazitelnie pięknego Graya.

Widać więc, że w powieści Oscara Wilda mamy do czynienia z nieprzejednanym pragnieniem młodości, które odbiera człowiekowi moralność. Młodość stanowi najwyższą wartość, przewyższającą nawet szczęście i życie drugiego człowieka, lecz jest ona bardzo złudna i ostatecznie okazuje się przyczyną degradacji psychicznej oraz śmierci głównego bohatera. Wieczna młodość jest dla niego czymś, z czym nie potrafi się rozstać i nie umie pogodzić się z jej utratą, dlatego ukrywa swój portret i chce go zniszczyć, co doprowadza go do śmierci.

Dla Doriana młodość jest związana wyłącznie z powierzchownością, a wszystkie zasady etyczne i moralne zachowania łamane przez niego znajdują swoje odzwierciedlenie na obrazie. Młodość stanowi wyłącznie maskę mającą za zadanie ukryć prawdziwe, makabryczne oblicze Graya jako dandysa, cynika i okrutnika. Powieść Oscara Wilde’a ukazuje więc młodość jako destrukcyjną siłę, która przysłania wszelkie wyższe ideały i stanowi wartość samą w sobie.

W przypadku głównego bohatera jest ona czasem uciech fizycznych i estetycznego piękna, a zarazem płaszczem, pod którym ukrywa się zło człowieka i od którego Gray nie potrafi się uwolnić. Nie umie zaakceptować przemijalności młodości, co ostatecznie kończy się jego śmiercią. Dorian oddaje własną, ukrytą na obrazie duszę, aby zachować młodość, jednak jest to wybór doprowadzający go do upadku. W ten sposób auto chce pokazać, że zewnętrzne piękno i młodość nie mogą zastępować etycznej postawy moralnej i nie należy przeceniać ich wartości, tak jak dzieje to się w dzisiejszym świecie.

Podsumowanie

Przechodząc do podsumowania, należy zauważyć, że przeanalizowane utwory potwierdzają postawioną na wstępie tezę, iż literatura różnych epok przedstawia różne wizje i doświadczenia młodości. Z jednej strony mamy do czynienia z radosną i szczęśliwą młodością chłopców z „Naszej szkapy”, a z drugiej ze smutną, pełną cierpienia i polegającą na walce młodością w wykonaniu Barbary Rosiek. Gdzieś po środku sytuują się obrazy młodości zilustrowane przez Mickiewicza i Żeromskiego jako burzliwego okresu polegającego na poszukiwaniu i realizowaniu wyższych wartości oraz ideałów.

Bez względu na owe różnice należy podkreślić, że młodość charakteryzuje się naiwnością, emocjonalnością, niedojrzałością, brakiem rozwagi i niezdolnością do chłodnej oraz obiektywnej analizy rzeczywistości. Ponadto młodzi bohaterowie muszą walczyć z licznymi problemami i trudnościami, które ich spotykają i stanowią dla nich wielkie wyzwanie.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Konopnicka Maria, Nasza Szkapa, Kraków, Greg, 2007, ISBN 8329109281,
2. Mickiewicz Adam, Polały się łzy me czyste, rzęsiste, dostęp online: http://literat.ug.edu.pl/amwiersz/0085.htm, 25.02.2015,
3. Prus Bolesław, Lalka, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968,
4. Rosiek Barbara, Pamiętnik narkomanki, Warszawa, Pracownia słów, 2004, ISBN 8389127059,
5. Słowacki Juliusz, Kordian, Kraków, Greg, 2006, ISBN 8373277412,
6. Wilde Oscar, Portret Doriana Graya, Warszawa, WAB, 2008, ISBN 9788374148801.
7. Żeromski Stefan, Przedwiośnie, Kraków, Zielona Sowa, 2000, ISBN 8373899308.

II Literatura przedmiotu:
1. Kawka Maciej, Możliwe światy wartości w noweli Marii Konopnickiej „Nasza szkapa”, W: Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Prace Pedagogiczne, 1994, z. 15 (165), s. 73-79,
2. Młodość, W: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Bachórz Józef, Kowalczykowa Alina, Wrocław, Ossolineum, 1991, ISBN 8304035211, s. 566-569,
3. Osmoła Józef, Przedwiośnie Stefana Żeromskiego, Lublin, Biblios, 2012, rozdz.: Bohater niepokorny, czyli gra z losem Cezarego Baryki (zarys dziejów i charakterystyki postaci), s. 23-30.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Literatura różnych epok przedstawia różne wizje i doświadczenia młodości.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Polały się łzy me czyste, rzęsiste: młodość jako czas „górny i durny”, który jest wypełniony wzniosłymi ideałami i wyższymi wartości, a jednocześnie cechuje się naiwnością i bezkrytycyzmem.
b) Kordian: wrażliwy i emocjonalny młodzieniec będący zakochanym romantykiem, który dojrzewa i staje się ambitnym patriotą walczącym o wolność.
c) Nasza szkapa: wizja trudnej młodości pełnej dramatycznych doświadczeń związanych z biedą rodziny, która mimo wszystko jest radosna, beztroska i naiwna.
d) Lalka: młodość jako fascynacja nauką i poświęcenie wobec pracy oraz ojczyzny; młodość, która tworzy światopogląd i hierarchię wartości Wokulskiego.
e) Przedwiośnie: młodość jako poszukiwanie wartości i drogi życiowej, która polega na przechodzeniu kolejnych przemian wewnętrznych i kształtowaniu własnego „ja”.
f) Pamiętnik narkomanki: młodość jako czas potrzeby akceptacji ze strony rówieśników, który wiąże się z nieodpowiedzialnością, brakiem rozwagi, naiwnością i walką z trudnymi problemami.
g) Portret Doriana Graya: młodość jako atrybut nieskazitelnego piękna, od którego uzależniony jest główny bohater; młodość jako maska, pod którą Dorian skrywa prawdziwą osobowość.

3. Wnioski:
a) Młodość charakteryzuje się naiwnością, emocjonalnością, niedojrzałością, brakiem rozwagi i niezdolnością do chłodnej oraz obiektywnej analizy rzeczywistości.
b) Młodzi bohaterowie muszą walczyć z licznymi problemami i trudnościami, które ich spotykają i stanowią dla nich wielkie wyzwanie.
c) Młodość może być radosna, beztroska, naiwna, pełna problemów, buntownicza, wypełniona ideałami lub poszukiwaniem wartości.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *