Motyw dziecka w literaturze różnych epok

Dzieci znajdują się na takim poziomie rozwoju, że pojmują tylko najprostsze prawdy i wartości, dlatego nie są zdolne do kłamstw, podwójnej moralności i celowych działań mających zapewnić im osobiste korzyści. Patrzą na świat w sposób niezwykle prosty, często nawet naiwny, toteż wiele osób postrzega je jako symbol niewinności i nieskażenia całym złem dzisiejszego świata. Niestety dla samych dzieci owa naiwność i bezbronność nierzadko kończą się nieszczęściem i sprowadzają na nie cierpienie oraz dramatyczny los, o czym przypomina literatura.

Tren VII

Ze wspomnień Jana Kochanowskiego zawartych w Trenie VII wyłania się obraz Urszulki jako dziecka bezbronnego i skazanego na okrutny oraz niesprawiedliwy los. Najpierw podmiot liryczny w osobie autora wspomina cudowne chwile, kiedy jeszcze córka żyła u jego boku. Wówczas czas płynął szczęśliwie, a państwo Kochanowscy cieszyli się każdą chwilą i dojrzewaniem ukochanego dziecka. Podmiot lityczny przywołuje obraz uśmiechu Urszulki, przypomina sobie jej beztroskie zachowanie i uczucie radości oraz spełnienia, gdy mógł patrzeć, jak dorasta.

Wszystko to jednak skończyło się w jednej chwili, kiedy Urszulka niespodziewanie umarła, co zmieniło życie Jana Kochanowskiego w pasmo nieustającego cierpienia. Z Trenu VII wyłania się obraz nagłej i niespodziewanej śmierci dziecka, które odeszło ze świata w sposób niezapowiedziany. Można zatem wywnioskować, że nie miało wpływu na swój los, było mu całkowicie podporządkowane i bezbronne wobec niego. Bezsilne wobec niesprawiedliwej śmierci i nagłej choroby, która zgasiła życie Urszulki.

Król Olch

„Król Olch” to prekursorski dla całego romantyzmu utwór prezentujący ojca pędzącego przez las na koniu wraz z mocno gorączkującym synem. Akcja dzieje się w środku nocy, w ciemnym i głuchym lesie okrytym mgłą i mrokiem, gdzie jedynym źródłem światła jest lśniący księżyc przebijający się przez liście drzew. Z punktu widzenia chorego dziecka jadącego z ojcem na koniu natura jest ożywiona i staje się źródłem zjawisk fantastycznych występujących w formie ducha Króla Olch. Daje on dziecku wyraźne znaki i zachęca, aby zbliżyło się do niego.

Król Olch mówi do chłopca, podsyca jego ciekawość i kusi go, aby poszedł głębiej w las. Fantastyczna postać potrafi czarować, chwali się i zachęca pięknymi córkami, próbując za ich pomocą zwabić dziecko do siebie. Początkowo jest hojny i stara się przekonać chłopca, że warto się do niego zbliżyć, a kiedy prośby i nawoływania nie przynoszą pożądanego efektu, zamieniają się w złowrogie groźby. W momencie, gdy dziecko znajduje się w małej odległości od Króla Olch, umiera.

Rozpatrując rolę, jaką ma do odegrania w utworze dziecko zaprezentowane jako pośrednik między światem transcendentnym a naturalnym, należy zwrócić uwagę na zachowanie ojca wiozącego swojego syna. Mianowicie on nie widzi zjawy i nie wierzy w jego istnienie, stwierdzając, że to przywidzenie dziecka albo mgła. Tym samym fakt, że syn jest w stanie go zauważyć i pod jego wpływem umrzeć, obala racjonalistyczne teorie ojca, który nie potrafi dostrzec tego, czego nie da się pojąć rozumem.

Postać dziecka może symbolizować wartości romantyczne i stanowić kontrast dla racjonalnego myślenia reprezentowanego przez ojca. W pewnym sensie przekonanie dziecka o obecności Króla Olch obala rozumową perspektywę ojca, a z pewnością świadczy o jego niezbyt rozbudowanej duchowości i uczuciowości. Nie potrafi on zrozumieć obaw i emocji dziecka, a nawet jeśli są one nielogiczne i w istocie Król Olch stanowi wyłącznie wytwór wyobraźni chorego dziecka, to bynajmniej podważanie w takim momencie jego uczuć nie jest mu pomocne, czego tragiczny dowód to śmierć syna.

Nie-boska komedia

Jeden z bohaterów dramatu Zygmunta Krasińskiego to Orcio – syn hrabiego Henryka i jego żony – Marii. Jego wizerunek jest bardzo nietypowy, ponieważ daleko mu do beztroskiego i niewinnego dziecka lubiącego zabawę i rozrywkę. Orcio okazuje się bowiem dzieckiem nad wyraz dojrzałym i poważnym, a jednocześnie smutnym i cierpiącym. Wynika to z choroby, która jest z kolei spowodowana przepowiednią matki, prorokującą, iż w przyszłości zostanie poetą. I tak rzeczywiście się staje, bo Orcio to dziecko obdarzone wielkim talentem literackim, co udowadnia chociażby podczas wizyty na grobie matki, nad którym recytuje wiersz.

Syn hrabiego Henryka ma ogromne zdolności artystyczne oraz umysłowe i wielką wrażliwość, lecz jego życie jest samotne i skupia się przede wszystkim na poezji. Choć wewnętrznie niezwykle bogaty, fizycznie Orcio okazuje się nadzwyczaj słabym i wątłym dzieckiem, a ponadto zapada na ślepotę i umiera w wieku kilkunastu lat. Jego tragiczny los stanowi karę dla hrabiego Henryka za ulegnięcie pokusie Zjawy symbolizującej ułudę poezji. Nie można zapominać, że Orcio jest postacią potrafiącą nawiązać kontakt z rzeczywistością nienaturalną, o czym świadczy fakt, że rozmawia z duchem matki i potrafi przepowiadać przyszłość. Zarazem wykazuje się szlachetnością i ludzką dobrocią, umierając w objęciach ojca i chcąc zabrać go ze sobą do nieba.

W „Nie-boskiej komedii” postać dziecka została więc ujęta w sposób wzruszający, tragiczny i typowy dla epoki romantyzmu, gdyż Orcio to dziecko wyjątkowe: natchniony i wrażliwy poeta, prorok będący pośrednikiem ze światem fantastycznym, samotny, słaby fizycznie i niezwykle bogaty wewnętrznie indywidualista o niepowtarzalnych zdolnościach, który cierpi za winy ojca.

Mendel Gdański – Jakub

Jeden z bohaterów „Mendla Gdańskiego” to dziesięcioletni Kubuś – wnuk tytułowego bohatera, pod którego opieką się znajduje z uwagi na fakt, iż matka zmarła przy porodzie, a ojciec nie jest mu znany. Kubuś to pilny uczeń gimnazjum mogący pochwalić się wzorowymi ocenami uzyskanymi za sprawą swojej pracowitości i mądrości przekazywanej mu codziennie przez Mendla. Wnuk głównego bohatera jest wątły, chorowity i często kaszle, a do tego ciągle zmęczony, przygasły, wrażliwy i melancholijny; wydaje się, że nie ma w nim radości życia. Z całą pewnością jest silnie zżyty z dziadkiem, który uczy go obyczajów i kultury żydowskiej.

Mimo że Kuba został wychowany w atmosferze tolerancji, serdeczności i szlachetności i tak też stara się zachowywać w stosunku do innych, to polskie społeczeństwo go odtrąca. Mianowicie jest dyskryminowany z uwagi na żydowskie pochodzenie, a przez to niesprawiedliwie pokrzywdzony. Kiedy atakuje go uliczny chuligan i kradnie mu czapkę, czytelnik czuje w sobie złość i niesprawiedliwość świata, a jednocześnie z całego serca współczuje wrażliwemu Jakubowi. Wszystko to pozwala stwierdzić, że jego dzieciństwo ma w sobie niewiele z sielskości i wiąże się bardziej z rozczarowaniem, cierpieniem oraz odrzuceniem aniżeli z beztroską i radością.

Kubuś to dziecko pokrzywdzone i będące ofiarą społeczeństwa, które na własnej skórze odczuwa efekty nietolerancji. Jednocześnie jest całkowicie niewinny, pełen ciepła i serdeczności, przez co jego cierpienie i odtrącenie przez społeczeństwo stają się jeszcze bardziej wzruszające. Taka kreacja dziecka wpisuje się w pozytywistyczne założenie utworu mającego na celu propagować asymilację Żydów w polskim narodzie i krytykować zachowania ksenofobiczne oraz szowinistyczne wobec tak wartościowych ludzi, z jakich Konopnicka uważała Żydów.

Tadeusz

Nowela Elizy Orzeszkowej przedstawia jeden dzień z życia chłopskiej, trzyosobowej rodziny składającej się z matki Chwedorowej, ojca Klemensa i dwuletniego synka, tytułowego bohatera – Tadeusza. Poznajemy go jako radosne i beztroskie dziecko, którego zachowanie odpowiada wiekowi. Widzimy więc, jak z zapałem goni kury, bawi się z psem i tarza w trawie. Z całą pewnością można stwierdzić, że Tadeusz jest ciekawy świata – wszystkim się interesuje, chce poznać otaczającą go rzeczywistość i zaznajomić z nią tak blisko, jak to tylko możliwe.

Bohater noweli Elizy Orzeszkowej jest wyczekiwanym dzieckiem małżeństwa, które kilka lat czekało na jego przyjście na świat. Ta chwila zmieniła ich życie, sprawiając, że ojciec zrezygnował z picia alkoholu i stał się odpowiedzialny za rodzinę, a matka przestała się z nim kłócić. Tadeusz szczerze i ze wzajemnością kocha swoich rodziców, czego dowodem jest sytuacja, kiedy rzuca się ojcu na szyję i płaczę na jego widok, podczas gdy on pracuje. Niestety opisany przez autorkę „Nad Niemnem” los dziecka kończy się tragicznie, ponieważ Tadeusz topi się w sadzawce, w czasie jak matka ciężko pracuje i nie ma możliwości się nim zająć.

W pozytywistycznej noweli motyw dziecka jest więc ujęty w sposób tragiczny i pełen dramatyzmu. Dziecko okazuje się tu po raz kolejny istotą skrzywdzoną i uzależnioną od rodziców. Nie można jednak obwiniać Klemensa i Chwedorowej za tragedię ich pociechy, ponieważ jako wiejscy chłopi są zmuszeni do ciężkiej pracy, aby wyżywić siebie i potomstwo, w efekcie czego nie mogą zająć się Tadeuszem. Z tego względu można stwierdzić, że jest on niewinną ofiarą sytuacji społecznej, w której się znajduje. Tragiczny los dziecka można zatem traktować jako oskarżenie skierowane w kierunku społeczeństwa obojętnego na los chłopów i ich dzieci. Tym samym Orzeszkowa wskazuje na konieczność poprawy sytuacji egzystencjalnej na wsi, ponieważ odbija się to nie tylko na samych chłopach, ale również na niewinnych dzieciach.

Mały Książę

Innym ważnym dzieckiem, które odegrało znaczącą rolę w historii literatury, jest tytułowy bohater powiastki filozoficznej Antoine’a De Saint-Exupery’ego. Mały Książę – bo o nim mowa – to młody chłopiec pochodzący z niewielkiej planety o nazwie B-612, który wyrusza w międzygalaktyczną podróż w poszukiwaniu przyjaźni. W trakcie swojej wędrówki Mały Książę poznaje kilka dorosłych osób, jednak z powodu gonitwy za pieniędzmi, picia alkoholu i ciągłego pracowania nie są oni gotowi, aby nawiązać z bohaterem bliższe relacje.

Rozmowy z Pijakiem, Próżnym, Bankierem, Geografem i Latarnikiem pokazują, że Mały Książę to niezwykle wrażliwe, szczere i prostolinijne dziecko, które nigdy nie kłamie i jest zdolne do bezinteresowności. Nie rozumie schematycznego i skrajnie racjonalnego postępowania dorosłych, dla których ważniejsze od uczuć są pieniądze, praca czy nałogi. On bardziej ceni bliskość drugiego człowieka, przyjaźń i miłość, dlatego dba o swoją Różę i ma świadomość, że jest za nią odpowiedzialny. Jednocześnie Mały Książę posiada niczym nieograniczoną wyobraźnię, co udowadnia chociażby wówczas, gdy prosi pilota o narysowanie baranka.

Nie można jednak nazwać go naiwnym dzieckiem, ponieważ z każdej rozmowy wyciąga wnioski i potrafi bardzo trafnie podsumować zachowania osób, które spotyka. O jego bystrości i mądrości życiowej świadczy również fakt, że uczy się przyjaźni i zjednuje sobie uczucia lisa oraz pilota, a także dochodzi do wniosku, że jest odpowiedzialny za Różę, która jest dla niego jedyną. Mały Książę to z całą pewnością postać pełna szlachetności, wewnętrznej dobroci, wrażliwości, szczerości, bezpośredniości i zdolna do wielkich uczuć. Postrzega rzeczywistość w sposób nieskażony złem i pozbawiony wzniosłych ideałów racjonalizmem dorosłych. Jego osoba to symbol najczystszego człowieczeństwa i humanizmu, który ceni miłość i przyjaźń ponad materialne cele oraz wartości przyświecające życiu ludzi dorosłych.

Władca much

Powieść „Władca much” przedstawia młodych chłopców ocalałych z katastrofy samolotu, za pomocą którego chcieli uciec przed wojną nuklearną. Kiedy staje się jasne, że ani jeden dorosły nie wyszedł cało z wypadku, znajdujące się na bezludnej wyspie dzieci są zmuszone, żeby we własnym zakresie zatroszczyć się o przeżycie i zorganizować się tak, aby bez szwanku dotrwać do dnia, w którym nadejdzie pomoc. Początkowo dzieci czują się wręcz jak w raju na ziemi, ponieważ na wyspie znajdują się owoce mogące zapewnić niezbędne do przeżycia jedzenie, a dodatkowo daje ona pełną wolność, w żaden sposób nieograniczoną zakazami i nakazami dorosłych.

Aby uporządkować życie na wyspie, dzieci postanawiają zorganizować swoją społeczność, dlatego wybierają przywódcę – Ralfa. Od tego czasu to on określa priorytety rozbitków i wskazuje, jak powinni postępować. Szybko okazuje się jednak, że organizacja społeczeństwa na bezludnej wyspie przerasta możliwości dzieci, gdyż zaczyna dochodzić do konfliktów pomiędzy Ralfem a liderem chóru. Ponadto bohaterowie obawiają się domniemanego potwora schowanego w głębi wyspy i po pewnym czasie następuje rozpad jednolitej grupy na dwie odrębne części, a w konsekwencji dochodzi nawet do wzajemnego szykanowania i morderstw pomiędzy dziećmi.

Widać więc, że dzieci w ujęciu Goldinga uległy odczłowieczeniu: z powodu pobytu na wyspie odezwały się w nich pierwotne instynkty, sprawiając, że z normalnych, cywilizowanych ludzi przemieniają się w dzikie i nieokiełznane istoty, które całkowicie rezygnują z ideałów wolności, jakie przyświecały im na początku przygody. Są to ofiary nie tylko sytuacji, w jakiej się znalazły, ale też samych siebie. Grupę dzieci we „Władcy much” można również rozpatrywać jako alegorię społeczeństwa i sposób na ukazanie mechanizmów sprawowania władzy.

Na podstawie relacji pomiędzy pozytywnie ukazanym przywódcą Ralphem a negatywnym bohaterem Jackiem i jego pomocnikiem Rogerem bardzo wyraźnie widać, jak grupy rządzące rywalizują między sobą o władzę. Podsumowując, motyw dziecka we „Władcy much” da się interpretować dwojako: dosłownie, jako sposób na ukazanie zezwięrzęcenia człowieka w obliczu warunków życiowych, które oferuje bezludna wyspa, lub metaforycznie jako sposób na zdiagnozowanie kondycji społeczeństwa i przedstawienie mechanizmów sprawowania władzy. „Władca much” jawi się zatem jako pesymistyczne dzieło, które za pomocą sylwetek dzieci uwydatnia ciemne aspekty ludzkiej natury.

Chaskiel

Wiersz Tadeusza Różewicza zatytułowany „Chaskiel” opisuje dzieje pewnego żydowskiego dziecka żyjącego przed i w czasie II wojny światowej, o którego losach opowiada podmiot liryczny. Poznajemy go przed wybuchem wojny jako zwyczajnego, beztroskiego malucha bawiącego się z rówieśnikami w chowanego. Chaskiel początkowo jest cieszącym się życiem, energicznym i pełnym zapału dzieckiem, które spędza czas na radosnych zabawach. Sytuacja zmienia się wraz z nadejściem wojny, kiedy nadchodzą Niemcy, zmuszając małego Żyda do całkowitej zmiany swojego zachowania.

Po przybyciu hitlerowskich oddziałów położenie Chaskiela staje się dramatyczne, a on sam musi wyzbyć się radości życia. Naznaczony poprzez konieczność noszenia opaski Dawida na ramieniu, z dnia na dzień starzeje się i bezpowrotnie traci swoją beztroskę oraz niewinność. Wojna odbiera Chaskielowi szczęście i zmusza do bycia dorosłym oraz świadomym swojej sytuacji. Mimo że próbuje się ukryć i ucieka przed niemieckimi najeźdźcami, to ostatecznie oni bezlitośnie dopadają go i zabijają bez najmniejszych wyrzutów sumienia.

Widać zatem, że w wierszu Różewicza mamy do czynienia z motywem dziecka ujętym w sposób tragiczny, w odniesieniu do koszmaru, jakim była II wojna światowa. Chaskiel to jej niewinna ofiara; bezpodstawnie skrzywdzony, znienawidzony wyłącznie z uwagi na swoją przynależność narodową, musi przyjąć postawę dorosłego, choć daleko mu do dorosłości w sensie fizycznym i emocjonalnym. Jako pokrzywdzone i cierpiące dziecko jest ofiarą sytuacji polityczno-historycznej, w której się znajduje. Chaskiel nie ma bowiem wpływu na swój i jako bezbronne dziecko musi uciekać, chować się oraz próbować uratować swoje życie. Jego los jest tragiczny i pełen niezawinionego bólu.

Oskar i pani Róża

Tytułowy Oskar to dziesięcioletni chłopiec chory na raka. Poza śmiertelną chorobą pod żadnym względem nie odróżnia się od rówieśników, jednak pobyt w szpitalu w ogromnym stopniu podłamuje go psychicznie i sprawia, że nie potrafi zaznać szczęścia. Świadomy, że niedługo umrze, Oskar czuje się niepotrzebny i staje się cyniczny, wyrażając dezaprobatę wobec postawy personelu medycznego i rodziców, gdyż uważa, że robią oni przysłowiową dobrą minę do złej gry, chcąc w ten sposób go pocieszyć.

Widać więc, że tytułowy bohater to wrażliwe i inteligentne dziecko, które cierpi z powodu nieuleczalnej choroby. Jego zachowanie zmienia się, gdy poznaje ciocię Różę – byłą zapaśniczkę będącą od tego momentu przyjacielem Oskara. Róża nakłania go, aby każdy dzień postrzegał jak dziesięć lat swojego życia i w tym czasie pisał listy Boga, co rzeczywiście robi. Dzięki temu udaje mu się osiągnąć szczęście, ponieważ jest przekonany, że w trakcie swojego życia wyszedł za mąż, zbudował dom i spłodził dzieci.

Ostatecznie Oskar umiera w wieku dziesięciu lat, odchodząc ze świata z poczuciem spełnienia. Jest to zatem dziecko niezwykle silne psychicznie, wrażliwe i mądre, które potrafi pokonać przeciwności pomimo okrutnego losu, jaki go spotkał. Jak na swój wiek Oskar okazuje się nad wyraz dojrzały i dzielny. Z tak trudną sytuacją, w jakiej się znalazł, nie poradziłby sobie bowiem niejeden dorosły, a co dopiero dziesięcioletnie dziecka. On się jednak nie załamuje i dzięki pani Róży oraz za sprawą siły wewnętrznej i wiary w Boga umiera jako szczęśliwy i spełniony człowiek.

Postać dziecka w dziele Erica-Emmanuela Schmitta ukazano w sposób niezwykle wzruszający, wręcz ckliwy. Za jego pomocą autor chce pokazać, że każdy z nas powinien cieszyć się życiem, ponieważ istnieje na świecie wiele osób, których los jest znacznie trudniejszy i mimo tego potrafią oni radzić sobie z problemami, właśnie tak jak Oskar.

Skrzywdzona

Powieść Cathy Glass zatytułowana „Skrzywdzona” ukazuje tragiczną historię ośmioletniej Jodie będącej skrytą, agresywną i nieżyczliwą dziewczynką pozbawioną rodziców, w związku z czym żyjącą w rodzinach zastępczych bądź pod okiem różnych wychowawców. Jedną z nich okazuje się Cathy Glass – opiekunka społeczna chcąca dać podopiecznej szanse na lepsze życie i prawdziwe uczucie. To ona pełni funkcję narratorki opisującej historię Jodie, która bynajmniej do miłych nie należy. Za jej sprawą wgłębiamy się w psychikę skrzywdzonego dziecka, które spotkało się z nieopisanym cierpieniem ze strony osób dorosłych.

W przeszłości przemoc i odrzucenie były dla niej codziennością, dlatego negatywne emocje przelały się na nią, w efekcie czego stała się dzieckiem ukrywającym swoje lęki pod płaszczem agresji. Jako że nie zna innych emocji i uczuć, przemoc staje się dla niej naturalną reakcją obronną. Początkowo nie potrafi się otworzyć i ukrywa w sobie wszystkie demony przeszłości, jednak z czasem Cathy Glass dociera do jej świadomości i pokazuje, że mimo wśród najbliższych można zaznać szczęście i miłość.

„Skrzywdzona” to głębokie studium skrzywdzonego dziecka, które nie potrafi odnaleźć się w świecie z powodu cierpienia, jakie doznało w przeszłości. Autorka udowadnia jednak, że mimo wszystko nawet w takich dzieciach znajdują się na tyle duże pokłady empatii, że przy odpowiednim podejściu i należytej cierpliwości można z nich wydobyć pozytywne uczucia.

Podsumowanie

W literaturze dziecko przedstawiane jest jako bezbronne, skrzywdzone i cierpiące. Dzieci są bezsilne wobec otaczającej je rzeczywistości, woli dorosłych i pisanego im losu oraz całkowicie uzależnione od czynników zewnętrznych, w tym przede wszystkim sytuacji społeczno-polityczno-historycznej, w której się znajdują. Nie mają wpływu na swoje życie, więc jest ono podporządkowane innym, lecz nie przynosi to niczego dobrego i z reguły kończy się dramatem dziecka.

Motyw dziecka w literaturze pokazuje, że los najmłodszych bohaterów jest bardzo trudny, często nawet tragiczny i zakończony śmiercią. Wszak we wszystkich dziełach dzieci to ofiary sytuacji społecznej, ludzi dorosłych lub losu. Na tej podstawie można dojść do wniosku, że motyw dziecka jest wykorzystywany po to, aby wywołać w czytelniku emocje, w tym przede wszystkim współczucie i wzruszenie.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Glass Cathy, Skrzywdzona, Przeł. Magdalena Osip-Pokrywka, Wyd. Hachette, Styczeń 2009, ISBN 978-83-757-5629-6
2. Goethe Johann Wolfgang, Król Olch, dostęp online: http://www.wiersze.annet.pl/w,,10636, 10.02.2015,
3. Golding William, Władca much, Warszawa, Czytelnik, 1992, ISBN 9788307022697,
4. Kochanowski Jan, Tren VII, W: Treny, Wrocław, Ossolineum, 2009, ISBN 9788304043930,
5. Konopnicka Maria, Mendel Gdański, Kraków, Greg, 2004, ISBN 8373272836,
6. Krasiński Zygmunt, Nie-Boska Komedia, Janki, Morex, 1993, ISBN 8385904115,
7. Orzeszkowa Eliza, Tadeusz, Kraków, Spes, 2012, ISBN 8388468383,
8. Różewicz Tadeusz, Chaskiel, W: Poezje Tadeusza Różewicza, Warszawa, Prószyński i s-ka, 2007, ISBN 8322014782, s. 89-90,
9. Schmitt Eric-Emmanuel, Oskar i Pani Róża, Kraków, Znak, 2002, ISBN 8324003983,

II Literatura przedmiotu:
1. Dziecko, W: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Bachórz Józef, Kowalczykowa Alina, Wrocław, Ossolineum, 1991, s. 198-202, ISBN 8304035211,
2. Farent Tadeusz, Fraszki, pieśni, treny, Lublin, Biblios, 2010, ISBN 9788386581665, s. 35-45,
3. Farent Teodor, Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego, Lublin, Biblios, 2007, ISBN 9788386581702, s. 28-31,
4. Glencowa Krystyna, Skowronek Piotr, Ojciec, dziecko i Treny Jana Kochanowskiego, Język Polski w Gimnazjum, 2001/2002, nr 2, s. 20-34,
5. Leszczyński Grzegorz, Temat dziecięcy w poezji, Polonistyka, 1984, nr 3, s. 186-201,
6. Mamczarz Magda, Wyobraźnia, imaginacja czy racjonalność? (Na marginesie ballady J.W. Goethego „Król Olch”), W: Goethe Johann Wolfgang, Tobie głosu użyczam, Warszawa, Interart, 1995, ISBN 8370603041, s. 241-243,
7. Wilczycka Danuta, Nowele Marii Konopnickiej, Lublin, Biblios, 2006, ISBN 9788386581382, s. 27-34.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Motyw dziecka ukazuje losy, zachowania i postawy najmłodszych bohaterów.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Tren VII: tragicznie zmarłe dziecko, którego przedwczesne odejście odebrało podmiotowi lirycznemu sens życia.
b) Król Olch: chory i majaczący syn, który widzi zjawę Króla Olch, jako pośrednik pomiędzy światem transcendentnym a rzeczywistym, który symbolizuje romantyczne spojrzenie na świat.
c) Nie-Boska Komedia: Orcio jako przeciwieństwo normalnego dziecka, które cierpi, jest skrzywdzone przez los, nieprzeciętnie utalentowane, samotne i potrafi nawiązać kontakt ze światem nienaturalnym.
d) Mendel Gdański: Jakub jako inteligentne, pracowite i uczynne dziecko, które pomimo starań pada ofiarą społecznej nienawiści.
e) Tadeusz: dramatyczny los dziecka, które z powodu nawału pracy rodziców nie zostaje przez nich upilnowane i topi się w sadzawce.
f) Mały Książę: wrażliwy, dobroduszny, szlachetny, otwarty i szczery bohater, który ponad wszystko ceni uczucia i symbolizuje siłę miłości oraz przyjaźni.
e) Władca much: antyutopia, w której młodzi chłopcy lądują na bezludnej wyspie i chcąc zorganizować idealną społeczność, doprowadzają do tragedii; paraboliczne wykorzystanie motywu dziecka.
f) Chaskiel: żydowskie dziecko, które z powodu wojny traci swoją beztroskę i niewinność, a ostatecznie ginie z rąk katów.
g) Oskar i pani Róża: silne psychicznie, nad wyraz dojrzałe, wrażliwe i inteligentne dziecko, które umiera z powodu śmiertelnej choroby.
h) Skrzywdzona: tragiczny los dziecka, które zostało skrzywdzone w dzieciństwie, co odbiło się na jego osobowości i zachowaniu.

3. Wnioski:
a) Motyw dziecka w literaturze pokazuje, że los najmłodszych bohaterów jest bardzo trudny, często nawet tragiczny i zakończony śmiercią.
b) Dzieci to ofiary sytuacji społecznej, ludzi dorosłych lub losu.
c) Motyw dziecka jest wykorzystywany po to, aby wywołać w czytelniku emocje, w tym przede wszystkim współczucie i wzruszenie.