Świat przedstawiony w literaturze fantasy – czym się charakteryzuje?

Fantasy to młody gatunek literacki, którego początki datuje się na połowę XIX wieku. Choć wówczas powstawały pierwsze dzieła z tej kategorii, to przez długi czas cieszył się on znikomym powodzeniem. Dopiero na początku XX wieku twórcy fantasy zaczęli docierać do szerszej publiczności i zyskiwać na popularności. Prawdziwy rozkwit gatunku nadszedł jednak dopiero wraz z wydaniem kolejnych powieści Johna Ronalda Reuela, które okazały się światowym sukcesem i rozeszły się w milionowych nakładach. Śladem angielskiego pisarza poszli kolejni twórcy, sukcesywnie budując trwającą do dzisiaj potęgę literatury fantasy. Jej nieodzownym elementem jest fantastyczny sposób kreowania świata przedstawionego, polegający na wymyśleniu całkowicie nowej krainy i umieszczeniu w niej określonych elementów nierzeczywistych.

Władca Pierścieni

Wizja świata stworzonego przez Tolkiena obejmuje fikcyjną, niezwykle różnorodną i bardzo rozległą krainę nazwaną Śródziemie. Czytelnikowi dane jest szczegółowo poznać jego genezę i historię powstania, co jest elementem charakterystycznym literatury fantasy. Mimo że Śródziemie w dużej mierze przypomina rzeczywisty świat, ponieważ znajdują się w nim jeziora, góry, rzeki i lasy, to jest wyłącznie wymysłem autora, inspirowanym przez skandynawskie mity. Najważniejsze z punktu widzenia lokacje i miejsca mają swoje jednostkowe nazwy, dodające im tajemniczości i podkreślające ich znaczenie; Góra Mglista, Stary Las, Moria czy Góra Przeznaczania to tylko nieliczne przykłady.

Równolegle występują w nim elementy fantastyczne, takie jak magiczne drzwi i różnego rodzaju nieludzkie rasy, jak elfowie, gobliny czy orkowie przypominające postaci z mitologii. Nawiązania do mitologii we „Władcy Pierścieni” są zresztą częste, szczególnie w odniesieniu do istot, jakie się pojawiają. Weźmy chociażby „Drużynę Pierścienia”, której wyprawę można porównać do podróży odbytej przez mitologicznych argonautów, których celem – podobnie jak w przypadku bohaterów powieści Tolkiena – było odnalezienie skarbu. Z kolei Frodo przywołuje skojarzenia z Odysem, postacią tak jak on tułającą się po świecie.

Ponadto nagrodą dla Froda za wykonanie zadania, czyli zdobycie pierścienia, miało być wieczne życie w świecie elfów, które obiecane zostało również mitologicznemu Heraklesowi. Protoplastą Gandalfa jest natomiast Odyn z mitologii skandynawskiej, również będący półbogiem żyjącym wśród śmiertelników i przybierającym postać mądrego starca z długą brodą, w kapeluszu, szarym płaszczu i z laską u boku. Tolkien odwoływał się do mitów nie tylko podczas konstruowania poszczególnych bohaterów, ale także gdy powoływał do życia kolejne rasy obecne w swojej trylogii. I tak krasnoludy wywodzą się wprost z mitologii skandynawskiej, elfowie byli obecnie w mitologii Wikingów, natomiast drzewce w germańskiej.

Mówiąc o wizji świata, nie można zapominać o elementach magicznych, od których roi się we „Władcy Pierścieni”. W tym kontekście wystarczy wspomnieć laskę czarodzieja Gandalfa, magiczne oko Saurona, tytułowy pierścień czy wszechpotężnego Sarumana. Magia wykorzystywane jest więc w celu użycia nadzwyczajnych mocy. Jako element magicznego świata można również uznać wszelkiego rodzaju potwory, takie jak Balrog, smoki, a nawet Smeagola. Ważną w powieści odgrywają rozmaite artefakty – przede wszystkim specjalne bronie – przynależne do poszczególnych bohaterów; Frodo posiada niewielki sztylet o nazwie Żądło, który wyczuwa Orków i świeci, gdy znajdują się oni w pobliżu, Aragorn dysponuje błyszczącym, elfim mieczem Andurilem, a Theoden walczy za pomocą Herugrima.

Powracając do kreacji bohaterów występujących w Trylogii, należy zauważyć podział na tych reprezentujących dobro oraz walczących z nimi sprzymierzeńców zła. Do tych pierwszych można zaliczyć całą Drużynę Pierścienia, a także elfów i wszystkie postaci, które pomagają w realizacji misji, zaś postaciami skrajnie złymi i opozycyjnymi wobec nich są m.in. Sauron, Saruman, Orkowie czy Nazgule. Warto zwrócić uwagę na sposób ich kreacji, gdyż pozytywni bohaterowie są piękni, szlachetni i służą dobru, zaś postaci negatywne, jak chociażby orkowie, są odrażający i szkaradni.

Ważnym pierwiastkiem świata Tolkiena jest również język, jakim posługują się bohaterowie. Mianowicie poszczególne rasy posiadają własną mowę, za pomocą której potrafią się między sobą porozumiewać, czego najlepszym przykładem są elfowie, natomiast kwestie wypowiadane w ludzkim języku najczęściej są podniosłe, pełne patosu i poetyckie, jeżeli należą do pozytywnych bohaterów, lub obsceniczne i grubiańskie, jeśli wypowiadają je negatywne postaci. Nie można również zapominać, że ostatecznie siły dobra wygrywają.

Wiedźmin

Podobną wizję świata zaprezentował Andrzej Sapkowski w sadze „Wiedźmin”. Tak jak „Władca pierścieni”, składa się ona z kilku ksiąg, tylko w tym przypadku są to nie 3, ale 5 części. W przeciwieństwie do Tolkiena Sapkowski nie nadał nazwy światu, w którym ma miejsce akcja sagi ani nie stworzył go przed napisaniem „Wiedźmina”, tak jak uczynił to Tolkien w „Silmarillion” poprzedzającym Trylogię. Czytając Sapkowskiego, wydaje się, jakby miejsce akcji kształtowało się w miarę trwania powieści, jednak trzeba podkreślić, że czas, w jakim dzieje się fabuła, obejmuje bardzo długi okres, tak jak to miało miejsce u Tolkiena.

Świat przedstawiony we „Wiedźminie” w dużej mierze przypomina ten z „Władcy pierścieni”. Tak jak we „Władcy Pierścieni”, u Sapkowskiego większość najważniejszych z punktu widzenia fabuły miejsc posiada swoje charakterystyczne nazwy, takie jak rzeka Jaruga, państwa Aedon, Centra czy Temeria, góry Amell, przełęcz Nifgaardu czy góra Gorgona. Świat „Wiedźmina” jest nad wyraz różnorodny oraz rozbudowany i stanowi połączenie rzeczywistych elementów występujących w realnym świecie, takich jak roślinność, góry, lasy, pustynie czy morza, z nierzeczywistymi, jak np. driady, elfowie, półelfowie, krasnoludy, gnomy czy niziołki, które w dużym stopniu inspirowane są starożytnymi mitami.

Nawet sam główny wątek, polegający na ukazaniu dziejów głównego bohatera i jego córki, można odczytywać jako nawiązanie do legendy św. Graala, ukazującej podróż ku świętej relikwii, którą w „Wiedźminie” należy identyfikować z Cirillą. Legenda o św. Graalu to zresztą nie jedyny mit arturiański, do jakiego nawiązuje Sapkowski, gdyż poprzez postać głównego bohater, czyli Geralta, ukazuje on swoje inspiracje Percevalem wywodzącym się właśnie z mitów arturiańskich.

Widać zatem, że tak jak we „Władcy pierścieni”, tak i we „Wiedźminie” główny bohater ma do wykonania określoną misję, która jest głównym wątkiem fabuły. U Sapkowskiego można zauważyć wyraźny podział na bohaterów dobrych i złych, przebiegający z uwagi na to, czy dana postać chce, czy nie chce pomoc Geraltowi odnalezieniu Cirii. Z tego względu do pozytywnych postaci można zaliczyć całą jego drużynę, zaś do negatywnych czarodzieja Vilgefortza czy szpiega Dijkstra.

Ważnym elementem wizji świata w „Wiedźminie” jest magia, która okazuje się o wiele bardziej powszechna i znacznie częściej używana niż we „Władcy pierścieni”, gdzie wykorzystywano ją wyłącznie w skrajnych sytuacjach. Ostatnim czynnikiem tworzącym świat przedstawiony w „Wiedźminie” jest język, którym posługują się bohaterowie. Mianowicie w odróżnieniu od Trylogii Tolkiena jego styl jest niski i nie określa go to, czy dana postać jest, pozytywna, czy negatywna, ponieważ nawet pozytywni bohaterowie posługują się wulgaryzmami i typowym, potocznym językiem.

Opowieści z Narni: Lew, Czarownica i Stara Szafa

Podstawową różnicą pomiędzy powieścią Clive’a Lewisa a „Wiedźminem” oraz „Władcą Pierścieni” jest fakt, że w „Opowieściach z Narni” świat alternatywny istnieje równolegle do rzeczywistego. Bohaterowie żyją w „normalnym” świecie – są uczniami tradycyjnej, londyńskiej szkoły, mają rodziców i wspólnie mieszkają, a do Narni przenoszą się za pośrednictwem magicznej szafy.

U Tokliena i Sapkowskiego można wyróżnić tylko jeden wymiar rzeczywistości. Magiczna szafa podpowiada, że w świecie wykreowanym w „Opowieściach z Narni” ważną rolę odgrywa magia, o czym świadczą czary Białej Czarownicy pozwalające jej rządzić w Narni, nieśmiertelność Aslana czy zaklęcie w kamieniu leśnych zwierząt. Tak jak u Sapkowskiego i Tolkiena, tak i u Lewisa świat przedstawiony okazuje się nad wyraz obszerny i różnorodny.

Narnia obejmuje wiele rozmaitych krajów i stanowi pomieszanie zwyczajnej rzeczywistości z fantastyczną. Ważne miejsca autor określił własnymi nazwami, jak miasta Beruna, Ker-Paravel czy Kalormen, Wielka Rzeka, Ocean Wschodni czy Srebrne Morze. Obok ludzi występują istoty o mitologicznej genezie, jak fauny, centaury, karły i inne mówiące zwierzęta, a także czarownice. Narnia jest opanowana przez złą Białą Czarownicę, która zamieniła ją w krainę wiecznej zimy, gdzie nie ma Świąt Bożego Narodzenia. W związku z tym główni bohaterowie wyruszają z misją, aby pokonać zło, w czym wspiera ich lew Aslan.

W walce pomagają im różnego rodzaju magiczne artefakty, jak magiczna tarcza i miecz Piotra, róg do wzywania pomocy czy magiczny eliksir uzdrawiający. Z kolei zatrute ptasie mleczko używa Biała Czarownica, podstępie częstując Edmunda i zatruwając jego serce. W „Opowieściach z Narni” pojawia się wyraźny podział na walczące ze sobą siły zła reprezentowane przez Czarownicę i jej świtę oraz dobro, którego sprzymierzeńcami są dzieci wspierane przez lwa Aslana.

Podsumowanie

Świat przedstawiony w literaturze fantasy jest bardzo rozległy, różnorodny i składa się z elementów rzeczywistych oraz fantastycznych. Zamieszkują go zarówno ludzie, jak i nierealne stwory lub roboty, często wywodzące się z różnych mitologii. Najważniejsze lokacje posiadają własne nazwy, a opętany wojną świat zagrożony jest przez chcące nim władać zło. Bohaterowie podzieleni są na dobrych i złych, a główne postaci mają do wykonania misję polegające na walce ze złem i uratowaniu przed nim świata. Jego stałym elementem jest magia, nienaturalne wydarzenia, magiczne przedmioty i artefakty oraz przeróżne stwory. Ponadto czytelnik poznaje genezę i historię opisywanej rzeczywistości. Wszystko to składa się niezwykle barwny, urozmaicony, ekspresyjny i bardzo bogaty sposób kreacji wizji światów alternatywnych w literaturze. Nieco inaczej obraz alternatywnego świata wygląda w „Nowym wspaniały świat”, gdzie jest on wizją przyszłości zaprezentowaną przez autora.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Lewis Clive Staples, Opowieści z Narnii – tom 1 – lew, czarownica i stara szafa, Warszawa, Media Rodzina, 2008, ISBN 9788372781758,
2) Sapkowski Andrzej, Czas pogardy, Warszawa, SuperNOVA, 1995, ISBN 8370582904,
3) Sapkowski Andrzej, Krew elfów, Warszawa, SuperNOVA, 1994, ISBN 8370541720,
4) Tolkien John Ronald Reuel, Władca Pierścieni – Drużyna Pierścienia, Warszawa, Czytelnik, 1990, ISBN 8307021731.

II Literatura przedmiotu:
1) Fantastyka, W: Słownik literatury polskiej XX wieku, red. Brodzka Alina, Wrocław, Ossolineum, 1992, ISBN 8304039427, s. 281-287,
2) Kuncewicz Piotr, Tolkien czyli świat, Współczesność, 1963, nr 24, s. 21-24,
3) Hartwig-Sosnowska Jolanta, Wyobraźnia bez granic, Warszawa, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1987, rozdz.: Władca Pierścieni: cały świat w każdym z nas, ISBN 832032209X, s. 134-162,
4) Sapkowki Andrzej, Rękopis znaleziony w Smoczej Jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy, Warszawa, SuperNOWA, 2008, ISBN 9788375780086,
5) Waśkiewicz Andrzej, Geralt wnuk Conana, Wiadomości Kulturalne, 1995, nr 28, s. 12-13.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Świat przedstawiony w literaturze fantasy prezentowany jest w sposób fantastyczny i nierzeczywisty.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Władca Pierścieni: Śródziemie jako ogromny świat, który zagrożony jest przez zło i który zostaje uratowany przez wysłanników dobra; magia, artefakty, tajemnicze lokacje i fantastyczne istoty jako elementy rzeczywistości.
b) Wiedźmin: rozległy świat, w którym elementy realne mieszają się z fantastycznymi; inspiracje mitologiczne, podział na bohaterów złych i dobrych oraz występowanie magii i rozmaitych fantastycznych istot.
c) Opowieści z Narni: rozbudowany świat Narni, która została opanowana przez zło i musi zostać uratowana przez głównych bohaterów; świat, w którym obok rzeczywistych miejsc, bohaterów i przedmiotów istnieje wiele elementów pochodzenia fantastycznego.

3. Wnioski:
a) W wizjach świata przedstawionego pojawia się wyimaginowana rzeczywistość pełna magii, w której dobrzy bohaterowie mają do wykonania określoną misję i walczą ze złem.
b) Świat przedstawiony w literaturze fantasy jest rozległy, różnorodny, zagrożony złem, zamieszkany przez rozmaite stwory, występują w nim magiczne artefakty, najważniejsze miejsca mają swoje nazwy własne, a czytelnik poznaje jego genezę.
c) Sposób kreacji świata przedstawionego jest barwny, ekspresyjny, urozmaicony i bogaty.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *