Rozważania egzystencjalne w poezji Wisławy Szymborskiej

Wisława Szymborska to bez wątpienia najbardziej znana na świecie polska poetka, której udało się otrzymać najważniejszą nagrodę w swojej dziedzinie – literackiego Nobla. Jej twórczość została przetłumaczona łącznie na 42 języki, co czyni ją wyjątkową na tle wszystkich innych rodzimych poetów. W swoich wierszach Wisława Szymborska pod płaszczem dość lekkiej i ironicznej formy ukrywa poważne rozważania egzystencjalne na temat koncepcji ludzkiego losu. Jak on się kształtuje w dziełach polskiej noblistki i jakie są jego cechy? W jaki sposób Szymborska postrzega życie, śmierć i wszystko, co nam towarzyszy w czasie naszej ziemskiej drogi? Na te oraz inne pytania dotyczące tematu stara się odpowiedzieć niniejsza praca.

Życie na poczekaniu

Wiersz zatytułowany „Życie na poczekaniu” stanowi wyraz refleksji polskiej noblistki nad ludzkim życiem, przedstawionym tu jako swego rodzaju teatr, gdzie człowiek odgrywa z góry narzuconą mu rolę. Jako że nie ma ono scenariusza, aktorka będąca podmiotem lirycznym zmuszona jest do improwizacji. Mimo szczerych chęci nie udaje się jej jednak dobrze odegrać swojej roli, ponieważ nie nadąża za akcją i doskwiera jej brak możliwości przeprowadzenia próby oraz niemożność ponownego odegrania danej sceny. Choć scenariusz nie jest zaplanowany, to scenografia została szczegółowo i dobrze zaprojektowana, co jeszcze bardziej przytłacza aktorkę i wzmaga w niej tremę.

Widać więc, że w wierszu Szymborskiej życie jest teatrem zmuszającym człowieka do ciągłego dostosowywania do jego kształtu. Ludzie jako aktorzy w teatrze świata są zagubieni, samotni, nie potrafią za nim nadążyć i znajdują się pod ciągłą obserwacją widowni, czyli innych ludzi. W „Życiu na poczekaniu” człowiek nie ma szans na wybór swojej roli społecznej i musi się podporządkować narzuconej z góry kreacji, co wiąże się z koniecznością ciągłego udawania i zmieniania masek. Jedyna różnica pomiędzy prawdziwym teatrem a życiem w wierszu Szymborskiej to fakt, iż aktor może się przygotować do swojej roli, a ludzie w teatrze świata nie mają takiej szansy.

Poetka nie krytykuje takiego obrazu rzeczywistości i tylko prezentuje go jako obiektywny w swoim mniemaniu fakt, choć da się wyczuć pesymizm związany z niemożliwością kształtowania własnego losu przez człowieka. W „Życiu na poczekaniu” egzystencja ludzka wydaje się dość przewrotna, bo pomimo iż teoretycznie mamy wolną wolę, to sami siebie ograniczamy poprzez nakładanie masek i kultywowanie konwenansów społecznych określających sposób zachowania poszczególnych, w jakie się wcielamy.

Nagrobek

Podmiot liryczny utworu „Nagrobek” wypowiada się w trzeciej osobie i mówi o pewnej poetce leżącej w grobie. Osoba mówiąca podkreśla, że jest autorką kilku wierszy i nic oprócz nagrobka oraz twórczości literackiej po niej nie pozostało. Na tej podstawie można stwierdzić, że „Nagrobek” to swoiste epitafium Szymborskiej napisane przez nią za życia. Objawia się ono poprzez stwierdzenie, żeby przechodzień przechodzący obok nagrobku na chwilę przystanął i zastanowił się nad twórczością noblistki. Jednocześnie podmiot liryczny powątpiewa, czy w dobie ciągłego rozwoju technologicznego symbolizowanego przez „elektronowy mózg” uda się komukolwiek zrozumieć jej poezję.

W „Nagrobku” mamy do czynienia z wątpliwościami dotyczącymi tego, czy poetka zostanie doceniona po śmierci, które dobrze komponują ze zdystansowaną postawą podmiotu lirycznego. Mianowicie Szymborska mówi o sobie w trzeciej osobie liczby pojedynczej w bardzo skromny sposób, jako autorka kilku wierszy, co kontrastuje z jej dokonaniami. Wiersz „Nagrobek” poddaje w wątpliwość żywotność twórczości autorki z uwagi na postęp technologiczny związany z epoką współczesności, coraz bardziej odchodzącą od wartości kulturowych, takich jak sztuka i literatura na rzecz industrializacji i ciągłego unowocześnienia życia.

Szymborska zauważała tę tendencję, dlatego ma wątpliwość, czy jej twórczość będzie zrozumiana przez potomnych, mimo że opiera się na mądrości symbolizowanej w tym wierszu przez sowę. Na tej podstawie można wyciągnąć wniosek, iż Szymborska traktowała życie w sposób mocno zdystansowany Ponadto należy przytoczyć biografię noblistki, która od zawsze przyjmowała właśnie taką postawę, wykazując się skromnością w stosunku do swojej twórczości i własnej osoby, dlatego tak postrzega swoje życie i twórczość. Na dowód tego wystarczy chociażby przytoczyć określany jako tragedia sztokholmska okres, kiedy odbierała nagrodę Nobla, po której na długo zaszyła się w swoim domu i nie pokazywała się publicznie.

O śmierci bez przesady

W tym przypadku refleksje nad śmiercią są dość ironiczne i przewrotne, ponieważ noblistka przedstawia ją jako słabą, marudną, kapryśną, wtrącają się w los człowieka i niepotrafiącą wygrać walki z życiem. Podmiot liryczny podkreśla, że śmierć nie zna się o na niczym; nawet na tym, co jest związane z jej dziedziną, czyli chociażby na wykopywaniu grobów czy sklejaniu trumien. Śmierć u Szymborskiej zajmuje się wyłącznie zabijaniem i nawet tego nie potrafi zrobić dobrze, ponieważ wielokrotnie zostaje pokonana przez życie.

Jako dowód wyższości śmierci nad życiem poetka wskazuje rodzące się dzieci, staruszków dożywających późnych lat, zielone liście na drzewach, wykluwające się z jajek pisklęta czy rozkwitające pąki. Szymborski mówi, że nie ma takiego życia, które by choć przez chwilę nie było nieśmiertelnie – i nie sposób nie przyznać jej racji. Na koniec zwraca uwagę, że to niczego, co człowiek wyniósł z życia, śmierć zabrać nie może. Z wiersza „O śmierci bez przesady” wyłania się paradoksomanie dość przewrotna, pozytywna i ironiczna refleksja nad śmiercią, która jawi się jako słaba i w dużej mierze uzależniona od woli ludzkiej.

Nie jest jednak bliska człowiekowi i nie stanowi ucieczki od beznadziejnej rzeczywistości. W „O śmierci bez przesady” śmierć wydaje się czymś, co pozwala cieszyć się życiem i nie jest w stanie go pokonać. Szymborska zdaje się mówić, że życie, z całym swoim pięknem i energią, daje tyle radości, że śmierć nie jest w stanie jej wymazać. W moim mniemaniu poetka stara się przekonać czytelnika, że nie należy się martwić śmiercią i opłakiwać zmarłych, bo ona i tak prędzej czy później– z naciskiem na później – przyjedzie a ten, kto zmarł, nacieszył się życiem i wyniósł z niego tyle, ile było możliwe.

Może to wszystko

W utworze „Może to wszystko” poetka snuje w nim luźne refleksje na temat ludzkości i sensu naszej egzystencji. Wypowiadając się w imieniu całej ludzkości, w pierwszej zwrotce podmiot liryczny dywaguje, czy w istocie nie jesteśmy wytworem jakiegoś naukowca bawiącego się w laboratorium, którym jest dla niego ziemia. W drugiej osoba mówiąca kontynuuje tę myśl i zastanawia się, czy człowiek to przedmiot badań traktowany jak rzecz, zaś w trzeciej podmiot liryczny rozważa, czy może jednak nasz świat został z góry obmyślony, a życie ludzkie jest zaplanowane w momencie poczęcia.

W czwartej zwrotce wskazuje, że mimo wszystko może być tak, iż nikt nas nie kontroluje i jesteśmy bezwolną masą rzucaną przez los niczym ziarnka piasku na wietrze, a w piątej zdaje się temu zaprzeczać. Widać więc, że w wierszu „Może to wszystko” ludzki los jawi się jako nieodgadniona zagadka, a człowiek został ukazany jako trybik w wielkiej maszynie świata, który ma niewielki wpływ na swoje życie. Mimo to nastrój wiersza nie jest do końca pesymistyczny, gdyż w ostatniej zwrotce przedstawia człowieka jako istotę o życiodajnej energii, gotowej do działania bez względu na to, jak wygląda jego los.

Podsumowanie

Ludzki los we wierszach Szymborskiej wydaje się dość przewrotny, a poetka zdaje się mówić, że w gruncie rzeczy mamy na niego niewielki wpływ. Nasze życie w twórczości polskiej noblistki jawi się jako swego rodzaju zabawna i ironiczna gra, wobec której należy się zdystansować i przyjąć ją w sposób swobodny. Szymborska poprzez swoją poezje paradoksalnie wskazuje, iż życie jest niepowtarzalnym darem pełnym radości, a śmierć to jego najgodniejsze zwieńczenie. Poetka podkreśla, że powinniśmy przyjmować los takim, jakim jest, ponieważ jaki by on nie był, stanowi on jedyną w swoim rodzaju szanse na odnalezienie szczęścia.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Szymborska Wisława, Życie na poczekaniu, [w:] Wisława Szymborska, Wiersze wybrane, Kraków 2010, s.234-235,
2. Szymborska Wisława, Może to wszystko, dostęp online: http://poema.pl/publikacja/1467-moze-to-wszystko 26.02.2013
3. Szymborska Wisława, Nagrobek, dostęp online:
http://poema.pl/publikacja/1289-nagrobek 26.02.2013
4. Szymborska Wisława, O śmierci bez przesady, [w:] Wiersze wybrane, Wydawnictwo a5, Kraków 2007, ISBN 9788385568957.

II Literatura przedmiotu:
1. Bernacki Marek, Motyw śmierci w później poezji Wisławy Szymborskiej, Polonistyka, 2006, nr 8, s. 26-31,
2. Borkowski Jacek, Kucharska Anna, Powtórka do matury z języka polskiego, Warszawa, Oświata, 1992, rozdz.: Poszukiwanie prawdy o człowieku i rola ironii w poezji Wisławy Szymborskiej, ISBN 8385394281, s. 135-138,
3. Ligęza Wojciech, O poezji Wisławy Szymborskiej. Świat w stanie korekty, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, ISBN 8308031919, s.8-24.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Wisława Szymborska w swoich dziełach przemyca egzystencjalne refleksje na temat egzystencji i koncepcji ludzkiego losu.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Życie na poczekaniu: życie jako teatr, ludzie jako aktorzy, którzy mają do odegrania określone role; przewrotna koncepcja ludzkiego losu jako teatru świata.
b) Nagrobek: zdystansowane podejście do życia podmiotu lirycznego, który zastanawia się, czy zostanie doceniony po śmierci;
c) O śmierci bez przesady: ironiczne i przewrotne refleksje nad śmiercią, która jest słaba, kapryśna i przegrywa z życiem; śmierć jako coś, czego nie powinniśmy się obawiać, życie jako cudowny dar.
d) Może to wszystko: przewrotny i nieodgadniony ludzki los, na który człowiek nie ma większego wpływu; człowiek jako istota o życiodajnej energii, gotowa do działania bez względu na to, jak wygląda jego los.

3. Wnioski:
a) Ludzki los we wierszach Szymborskiej wydaje się dość przewrotny, gdyż mimo że nie mamy na niego większego wpływu, to w gruncie rzeczy jest szczęśliwy i daje szczęście.
b) Życie człowieka w twórczości polskiej noblistki jawi się jako swego rodzaju zabawna i ironiczna gra, wobec której należy się zdystansować i przyjąć ją w sposób swobodny.
c) Szymborska poprzez swoją poezje wskazuje, iż życie jest niepowtarzalnym darem pełnym radości, a śmierć to jego najgodniejsze zwieńczenie.
d) Szymborska podkreśla, że powinniśmy z pokorą przyjmować los takim, jakim on jest.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *