Typy imion w Polsce – omów ich znaczenie, budowę i pochodzenie

Imię jest dla nas czymś oczywistym, nad czym dłużej nie zastanawiamy się – chyba że poznamy osobę o nietypowym imieniu, które nas zaintryguje. Poza tym traktuje się je jako coś normalnego, nad czym nie warto się dłużej pochylać, dlatego gdyby zapytać, czym w istocie jest imię, wielu z nas miałoby niemały problem. W rzeczywistości definicja terminu „imię” mówi, że jest ono nazwą osobową nadawaną człowiekowi przez grupę, w obrębie której funkcjonuje.

Najczęściej są to grupy pierwotne, w tym przede wszystkim rodziny. Imię to podstawowy sposób na określenie danej osoby, wraz z nazwiskiem pozwalający na dość szczegółową identyfikację, ponieważ istnieje stosunkowo niewiele osób noszących to samo imię i nazwisko. Co ciekawe, mimo że nie każdy zdaje sobie z tego sprawę, wytworzyła się nawet odrębna nauka zajmująca się nazwami własnymi, w tym imionami, którą jest onomastyka. Niniejsza praca ma na celu wgłębienie się w ten temat i pokazanie, że w Polsce istnieją różne typy imion o wielorakim pochodzeniu i znaczeniu oraz rozmaitej budowie. W tym celu dokonano ich kategoryzacji oraz omówiono różnorodne przykłady.

Pierwszym, najbardziej oczywistym podziałem imion funkcjonujących w Polsce jest oczywiście podział uwzględniającym płeć. Wydaje się on na tyle naturalny, że nie warto mu poświęcać większej uwagi, jednak warto zauważyć, że niektóre imiona mają te same tematy wyrazu i różnią się wyłącznie końcówką fleksyjną – wśród nich można wymienić takie imiona jak Aleksander i Aleksandra, Karol i Karolina, Marian i Marianna, Stanisław i Stanisława, Władysław i Władysława czy Mirosława i Mirosława. Żeńskie imiona mają wobec tego męskie odpowiedniki i odwrotnie – męskie imiona posiadają żeńskie odpowiedniki.

Innym typem imion są imiona teoforyczne, które odnoszą się do Boga bóstw i są z nimi związane. W języku polskim przeważają chrześcijańskie imiona teoforyczne, czyli nawiązujące do jednego, katolickiego Boga, a nie bóstw. Jeden z przykładów to imię Bogusław, złożone z dwóch członków – Bóg i sława, co oznacza sławić Boga. Imię Bogusław można zatem przetłumacz jako ten, który sławi Boga. Złożeniem słów Bogu i miły jest natomiast imię Bogumił. Z kolei do greckich imion teoforycznych można zaliczyć Krzysztofa, powstałego z połączenia słów christos oznaczających Chrystusa oraz phero, czyli nosić, co razem daje niosący Boga.

Z greckiego wywodzi się także imię Krystian, w oryginale brzmiące Christianus, czyli wyznawca Chrystusa, chrześcijanin, zaś z łaciny imię Amadeusz, będące złączeniem wyrazów amo, czyli kochać i Deus, czyli Bóg, co daje kochający Boga. Germańskie korzenie ma imię Gotfryd, złożone ze słów God, a więc Bóg oraz Frid – pokój. Do konkretnych, niechrześcijańskich bóstw z mitologii nawiązuje imię Dionizy i raczej oczywiste jest, do jakiego bóstwa. Nieco trudniej domyślić się, że imię Demetriusz pochodzi od bogini Demeter, a dość słabo znaną boginią jest Diana, opiekunka łowów, księżyca, lasów i zwierząt, od której pochodzi imię Diana.

Pozostając przy tematyce religijnej, omówię imiona biblijne, które wywodzą się ze świętej księgi chrześcijan i w niej pojawiły się po raz pierwszy. Jeden z najpopularniejszych przykładów to Elżbieta, po hebrajsku brzmiące eliszebeth, co znaczy Bóg mą przysięgą. Hebrajskie korzenie ma także Michał, w oryginale znaczący któż jak Bóg oraz Tobiasz – od hebrajskiego tobijjahu, czyli Jahwe jest moim bogactwem. Pochodzenie semickie ma imię Gabriel, które można przetłumaczyć na mąż boży, jak również Rafał, będący złożeniem ze słów rofe, czyli leczyć i el, czyli Bóg, co wspólnie daje Bóg uleczy. Wśród popularnych imion biblijnej należy też wymienić Szymona, od hebrajskiego Szim’on, czyli Jahwe wysłuchał. Inne częste nadawane współcześnie dzieciom biblijne imiona pochodzenia semickiego lub hebrajskiego, które wywodzą się bezpośrednio od imion biblijnych postaci, to Anna, czyli po hebrajsku łaska; Sara, czyli księżniczka; Maria oznaczająca być wspaniałym czy Józef, w dosłownym tłumaczeniu – niech przyda Jahwe. Nie można zapominać o Izabeli, której hebrajskie imię Eliszeva dosłownie oznacza mój Bóg przysięga.

Nieco mniej popularnym, ale równie interesującym typem imion są imiona staropolskie lub inaczej słowiańskie, pochodzące od archaicznych słów używanych w czasach przedchrześcijańskich, kiedy Polacy byli jeszcze pogańskim ludem. Nie nawiązują one do Boga ani żadnych bóstw i nie pochodzą od świętych ani z Biblii, a wśród nich można znaleźć takie imiona jak popularny w dynastii piastowskiej Mieszka czy Bolesława będącego złożeniem bole, czyli bardzo i sławsławny, co razem daje bardzo sławny. Z dynastii Piastów wywodzi się również staropolski Kazimierz, który składa się z członków kazi, czyli niszcz, niweluj, psuj oraz mir, czyli spokój, co daje niszcz spokój. Kazimierz to wobec tego imię bojowe. Współcześnie używane imię staropolskie to również Stanisław, składające się z wyrazów stani, czyli po staropolsku niech się stanie i sława, co razem daje stań się sławnym, a także Wojciech, od woj, czyli wojownik i ciech, czyli cieszyć się, co po połączeniu przynosi rezultat radosny wojownik. Widać zatem, że imiona staropolskie były wyrazem planów rodziców co do przyszłości syna, o czym świadczy widoczne w nich pragnienie sławy lub wojskowe przeznaczenie.

O ile imiona staropolskie wywodziły się z naszej rodzimej kultury, co prawda pogańskiej, ale jednak, o tyle imiona obce mają źródła w innych językach. Wspomniany wcześniej Gotfryd wywodzi się z niemieckiego, podobnie jak Amelia, ciesząca się ostatnimi szczególnie dużą popularnością. Francuskie korzenie ma zaś imię Karol, w oryginale brzmiące charal, które można dosłownie przetłumaczyć jako człowiek lub mąż. Z greckiego pochodzi żeńskie imię Lidia, pierwotnie pełniące funkcję nazwy krainy Lydii leżącej nad Morzem Egejskim. Z kolei Eryk to imię o duńskiej etymologii, składające się z członów eir, co po duńsku znaczy wieczny oraz rikr, czyli władca, co w połączeniu daje wieczny władca. Do łacińskich imion można zaliczyć Rozalię, która składa się ze słów rosa, czyli róża i lilium – lilia, co daje zbitkę różowa lilia, jak również Oliwię, o dość oczywistym tłumaczeniu nawiązującym do drzewa oliwnego oraz Lilię. Też starożytne, lecz greckie korzenie mają imiona Zofia, dosłownie oznaczające mądrość, i Jacek od boga Hiacynta. Do imion rzymskich, ale uformowanych w łacinie można zaś zaliczyć Emilię, czyli dosłownie Emulus, co oznacza rywal, zawodnik, konkurent.

Polskie imiona warto scharakteryzować nie tylko pod względem ich znaczenia i pochodzenia, ale również budowy. Podstawowy podział gramatycznym, który najbardziej rzuca się w oczy, dotyczy liczby sylab i obejmuje różne imiona – począwszy od krótkich, jednosylabowych, poprzez nieco dłuższe, dwu- lub trzysylabowe, aż po najdłuższe mające wielkość niekiedy czterech lub nawet pięciu sylab. Krótkie, jednosylabowe imiona są dość popularne, o czym świadczą takie przykłady jak Piotr, Jan, Lech czy Roch, jednak zdecydowanie częściej nadaje się dzieciom imiona dwusylabowe, jak np. Anna, Sylwia, Maria, Maja, Zofia, Karol, Krzysztof, Łukasz, Marek, Bartosz, Filip, czy Miłosz. Nieco rzadziej występują imiona trzysylabowe typu Kazimierz, Agnieszka, Gabriela, Marika, Stanisław, Władysław bądź Mateusz. Do imion czterosylabowych można zaliczyć Katarzynę, Aleksandra, Ireneusza czy Izabelę, zaś do najmniej popularnych, mających aż pięć sylab – Eleonorę, Bartolomeę, Petronelę lub Wierzchosławę.

Przeprowadzona analiza typów, znaczeń, budowy i pochodzenia imion funkcjonujących w Polsce potwierdza postawioną na początku tezę, że w naszym kraju istnieją różne typy imion o wielorakim pochodzeniu i znaczeniu oraz rozmaitej budowie. Wszak w języku polskim można znaleźć imiona pochodzenia staropolskiego, obcego i biblijnego, dzięki czemu rodzice nowonarodzonych dzieci mają ogromny wybór podczas nadawania im imion. W kontekście wniosków należy również zauważyć, że podział, znaczenie i pochodzenie imion odzwierciedla polską kulturę, tradycję, religijność i historię. Na podstawie wszystkich tych informacji zawartych w imionach można dojść do wniosku, że bazuje i bazowała ona na religii chrześcijańskiej, a jej obywatele pragną i pragnęli chwalić Boga i chcieli sami zyskać sławę. Z kolei różnorodne pochodzenie polskich imion, począwszy od epoki staropolskiej, poprzez kulturę germańską i francuską, skończywszy na łacinie i grece, podpowiada, że polska kultura od wielu lat miesza się i mieszała się z innymi, przejmując ich wpływy i samemu im je narzucając.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Grzenia Jan, Słownik imion, Warszawa 2008.

II Literatura przedmiotu:
1. Kaleta Zofia, Świat ludzkich wartości odzwierciedlony w nazwach własnych osób (Imiona staropolskie z członem „Dobr(o)-” na tle indoeuropejskim i wartości w nich wyrażone), Poznań 1997.
2. Malec, Obraz rodziny w słowiańskich imionach złożonych, Lublin 2000.
3. Malec Maria, Imię w polskiej antroponimii i kulturze, Kraków 2001.
4. Malec Maria, Wkład krakowskiego językoznawstwa w polonistycznego do nauki o imionach osobowych, Kraków 2006.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: W Polsce istnieją różne typy imion o wielorakim pochodzeniu i znaczeniu oraz rozmaitej budowie.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Imiona męskie i żeńskie: podział imion ze względu na płeć.
b) Imiona teoforyczne: imiona odnoszące się do Boga (Amadeusz, Bogumił, Krystian, Krzysztof, Daniel).
c) Imiona biblijne: imiona pochodzące z Biblii (Abraham, Izajasz, Anna, Maria, Józef, Szymon).
d) Imiona staropolskie: imiona słowiańskie mające korzenie w przedchrześcijańskiej tradycji (Dobromiła, Bogumiła, Bogusław, Miron, Leszek).
e) Imiona pochodzenia obcego: imiona mające źródła w językach obcych (Karol, Eryk, Amelia, Lidia).
f) Podział imion pod względem liczby sylab: podział imion na jednosylabowe (Piotr, Jan, Lech, Roch), dwu (Anna, Bartosz, Miłosz, Damian), trzy (Kazimierz, Agnieszka, Gabriela) cztery (Katarzyna, Aleksander, Ireneusz) i pięcio (Eleonora, Wierzchosława, Petronela, Bartolomea).

3. Wnioski:
a) W język polskim można znaleźć imiona pochodzenia staropolskiego, obcego i biblijnego.
b) Rodzice nowonarodzonych dzieci mają ogromny wybór podczas nadawania im imion.
c) Podział, znaczenie i pochodzenie odzwierciedlają polską kulturę, tradycję i historię.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *