Motyw żony w literaturze – przedstaw obraz i portret wybranych bohaterek

Żona to osoba najbliższa mężowi, która ma za zadanie go wspierać, być wobec niego lojalna oraz opiekować się dziećmi i domem. Odgrywa ona ogromną rolę w życiu każdej mężczyzny, stając się jego jednocześnie partnerką, przyjaciółką i kochanką. Nic więc dziwnego, że postaci żon od zawsze stanowiły dużą inspirację dla pisarzy, którzy wielokrotnie przedstawiali ich obraz w swoich dziełach. Mimo że motyw żony nie zawsze ujmowany jest w ten sam sposób, to pewne jest, że w literaturze prezentuje się go w odniesieniu do relacji żony z mężem.

Król Edyp

Motyw żony występuje m.in. w Królu Edypie Utwór Sofoklesa opowiada historię życia tytułowego bohatera – króla Teb, który nieświadomie zabija swojego ojca, po czym poślubia matkę – Jokastę – robiąc to również nieświadomie. Wraz z nią tworzą udane i szczęśliwe małżeństwo, zgodnie i z troską wychowujące czworo dzieci. Wydawać by się mogło, że ich życie jest niezwykle szczęśliwe, jednak w rzeczywistości Jokasta ukrywa pewną tajemnicę. Mianowicie kiedy była jeszcze związana z pierwszym mężem, urodziła mu dziecko, które wedle przepowiedni zabije ojca i poślubi matkę.

Chcąc nie dopuścić do jej spełnienia, Jokasta wraz z Lajosem pozostawiła dziecko w górach, lecz dzięki pomocy tamtejszych ludzi przeżyło. Z tego względu mimo usilnych prób przezwyciężenia fatum żona króla Edypa i tak wpada w sidła tragicznej przepowiedni, biorąc za męża własnego syna i rodząc mu dzieci. Nieświadoma tego Jokasta, kocha Edypa szczerą i oddaną miłością, dlatego kiedy ten rozmawia z Terezjaszem o wyroczni delfickiej, poddaje w wątpliwości jego słowa. Pod wpływem miłości i chęci ochrony męża żona przekonuje o nieprawdziwości przepowiedni i podważa jej autentyczność, jednak nie przynosi to efektu, toteż w końcu małżonkowie godzą się z losem i przyjmują do wiadomości fakt, że są są blisko spokrewnieni.

Motyw żony w „Królu Edypie” został zaprezentowany w sposób tragiczny, tak aby uwypuklić nierozwiązywalny dylemat tytułowego bohatera i jego żony. Jest to kobieta, która bardzo mocno kocha męża, ale ma świadomość, że w istocie nie może z nim być, bo jest jej synem. Jokasta mocno cierpi jako żona i jednocześnie matka, gdyż z powodu przepowiedni nie może realizować się na żadnym z tych obszarów. Jej los jest pełen dramatyzmu i wzbudza w czytelniku współczucie, szczególnie jeśli weźmie się pod uwagę, że skończył się samobójstwem.

Żona modna

Niezbyt pozytywny portret żony przedstawia natomiast oświeceniowa Żona modna Ignacego Krasickiego. Tytułowa bohaterka to młoda kobieta bezgranicznie owładnięta francuskimi trendami i bezkrytycznie poddająca się im. Są one jedynym wyznacznikiem jej wszystkich decyzji życiowych, począwszy od sposobu zachowania w towarzystwie, poprzez ubiór, skończywszy na wystroju domu i ogrodu. Francuska moda kształtuje, a właściwie zniekształca jej codzienność, doprowadzając do absurdalnych żądań i pomysłów mających zaspokoić jej gnuśności i nieoględne maniery.

Żona modna zachodnie szablony zachowań uważa za coś lepszego i bardziej nowoczesnego od polskiej tradycji. Nic więc dziwnego, że gardzi tym, co polskie, gdyż sądzi, że tak wyrafinowanej damie nie przystoi kultywowanie staromodnych obyczajów. W gruncie rzeczy tytułowa bohaterka nie ma jednak większego pojęcia o rzeczywistej kulturze zachodniej, a jej zachowanie to wyłącznie pozory mające podbudować własne poczucie wartości. Jedyne źródło, z jakiego czerpie informacje na temat Francji, to ckliwe powieści sentymentalne, co w zestawieniu z jej wybujałym mniemaniem o sobie samej pokazuje, jak ograniczoną i jednocześnie arogancką oraz zarozumiałą jest kobietą.

Jedyne, na czym jej zależy, to uzyskanie poklasku w towarzystwie, dlatego można ją nazwać zadufaną w sobie snobką. Nie należy się zatem dziwić, że mąż, który o niej opowiada, zbankrutował z powodu zbyt dużych wydatków związanych z wystawnym życiem żony. Z ich powodu przetrwonił majątek o wartości czterech wsi, który nota bene był głównym powodem, dla którego wziął za żonę tytułową bohaterkę. Wszystko to składa się na bardzo negatywne i jednocześnie karykaturalne ujęcie motywu żony. W ten sposób Krasicki skrytykował bezmyślne czerpanie wzorców kulturowych z zachodu i podkreślił charakterystyczne dla oświecenia zachowanie tzw. „modnych dam”.

Świętoszek

Innym oświeceniowym dziełem, do którego się odniosę, będzie Świętoszek Elmira – bo o niej mowa – to dużo młodsza i zamożna partnerka Orgona opiekująca się rodziną. Jako żona dba przede wszystkim o dobro swoich najbliższych, co objawia się poprzez chęć zdekonspirowania obłudy tytułowego bohatera. Mając świadomość, że za pomocą słów nie przekona do tego męża, postanawia zorganizować intrygę, która ostatecznie rozwiewa wątpliwości co do niecnych zamiarów Tartuffe’a.

W „Świętoszku” żona jest osobą wierną i lojalną wobec męża, gdyż nawet w najmniejszym stopniu nie ulega zalotom tytułowego bohatera. Troszczy się o męża nawet wówczas, gdy ten ją odtrąca, bardziej martwiąc się o zdrowie Tartuffe’a niż ukochanej. Przede wszystkim dzięki jej sprytowi, elokwencji i charyzmie, które pozwoliły na wyjawienie prawdziwych zamierzeń Świętoszka, nie dochodzi do rozpadu rodziny. W komedii Moliera mamy więc do czynienia z pozytywnym wizerunkiem odpowiedzialnej, rozważnej, rozsądnej i potrafiącej zachować trzeźwość umysłu żony, której działania są podporządkowane dobru męża i rodziny oraz przyczyniają się do zidentyfikowanie obłudy i hipokryzji tytułowego bohatera.

Nie-boska komedia

Motyw żony występuje również w w Nie-boskiej komedii Pierwsza część dramatu Zygmunta Krasińskiego opowiada historię hrabiego Henryka i jego ukochanej – Marii. Główny bohater to romantyczny poeta przeświadczony o własnej wyjątkowości, a jego żona to prosta, lojalna, kochająca i w pełni oddana kobieta, dla której mąż jest całym światem. Jednak mimo to Hrabia Henryk już od początku małżeństwa pokazuje, że związek z Marią jest dla niego zbyt oczywisty i po prostu nudny. Z tego względu ulega złowrogiej zjawie będącej uosobieniem ideałów poezji oraz romantycznej miłości i opuszcza ukochaną.

Będąc przeświadczonym o własnej wyjątkowości, nie może znieść myśli, że jego egzystencja jest tak zwyczajna, czego symbolem w jego oczach staje się postać żony. Z kolei ona jawi się jako bohaterka cierpiąca z miłości i kobieta gotowa do największych poświęceń, aby tylko uratować miłość Henryka. O jej determinacji świadczy fakt, że prosi Boga, aby ich syn Orcio został poetą, gdyż dzięki temu może zyskać akceptację ze strony ojca. Również z tego powodu błaga Stwórcę, aby sama mogła zostać poetką, w efekcie czego popada w szaleństwo, a ostatecznie ponosi śmierć. Tak heroiczne czyny mają doprowadzić do powrotu Henryka do domu, co pokazuje, jak wielką miłością obdarza go żona, mimo że ten wykazuje się w stosunku do niej tak nieodpowiedzialną postawą.

Wszystko to pozwala stwierdzić, że w „Nie-boskiej komedii” mamy do czynienia z motywem żony ujętym w sposób tragiczny. Spotyka ją bowiem ogromny dramat wynikający z pysznego zachowania męża, na które nie ma najmniejszego wpływ. Nie ma tu miejsca na szczęście, choć miłość żony widoczna jest bardzo wyraźnie – zarówno do męża, jak i do syna. Maria to kobieta pełna cierpienia, w ogromnej mierze poświęcająca się dla hrabiego Henryka i Orcia i nieotrzymująca niczego w zamian. Jej postawę można określić jako heroiczną, wielce szlachetną i pełną dobroci oraz miłości. Ostatecznie powodu zachowania męża popada w obłęd i umiera w szpitalu.

Kamizelka

Motyw żony odnajdujemy też w Kamizelce. Nowela Bolesława Prusa opowiada historię pewnych skromnych i ubogich, ale mocno kochających się ludzi. Ich codzienne życie jest trudne i wymagające, a jednocześnie pełne wzajemnej serdeczności, ciepła i wsparcia. Z jednej strony oboje ciężko pracują, aby zarobić na prostą egzystencję bez najmniejszych luksusów, a z drugiej obdarzają się wyjątkowym zaufaniem i szczerym uczuciem. Żona od rana do nocy zajmuje się udzielaniem lekcji, ponieważ to jedyny sposób, aby utrzymać się finansowo. Wraz z mężem dzielnie znosi trudy codzienności i wspiera go, kiedy tylko może. W każdą niedzielę udaje się z nim na spacer do miasta, przechadzając się po Warszawie z piernikami i wodą w ręku.

Żona dzieli z mężem radości i smutki, wspierając go w każdym momencie, jak chociażby wówczas, gdy opiekuje się nim w chorobie lub gdy przesuwa sprzączkę od paska, nie chcąc go niepokoić. Ostatecznie jej mąż umiera. Na podstawie powyższego opisu można stwierdzić, że motyw żony w „Kamizelce” został zaprezentowany w sposób wzruszający i ukazuje wielkie poświęcenie, miłość i lojalność kobiety wobec męża. Jest to nad wyraz szlachetna, pracowita i dobroduszna żona, której postawa zasługuje na słowa uznania.

Chłopi

Żoną jest również bohaterka Chłopów – Hanka Borynowa, z domu Bylica, czyli ukochana Antka Boryny. W tym przypadku mamy do czynienia z mocno skomplikowaną osobowością zmieniającą się na oczach czytelnika. Początkowo Hanka jest bowiem kobietą bez wyrazu i dość apatyczną, która popełniła mezalians z synem największego gospodarza we wsi. Kiedy wraz z Antkiem z powodu jego kłótni z ojcem zostaje wygnana z domu Borynów, zmienia się w dumną, zaradną, gospodarną i pewną siebie żonę. Wówczas przechodzi metamorfozę z nieświadomej własnej wartości kobiety w odpowiedzialną i pracowitą żonę z zaangażowaniem opiekującą się domem.

Przeniesienie się z zadbanej chaty teścia do obskurnej chałupy, brak pomocy z zewnątrz i świadomość wiarołomstwa ze strony męża nie załamały jej, lecz dały siłę do działania. Stała się jednocześnie żoną i głową rodziny, zapewniając najbliższym opiekę i wyżywienie. Na barki Hanki spadły wszystkie trudy dnia codziennego, obejmujące również męską aktywność domową, jednak Borynówna poradziła sobie z tym znakomicie, wykazując się siłą psychiczną, zaradnością i gospodarnością. Jako żona spisywała się tak dobrze, że ponownie docenili ją Antek i Maciej, w oczach których zyskała duży szacunek.

Z drugiej jednak strony Hanka jest mało kobieca, nie dba o wygląd i często narzeka z różnych powodów, co trochę burzy jej pozytywny wizerunek, ale jednocześnie sprawia, że staje się on bardziej skomplikowany i niejednoznaczny, a tym samym prawdziwszy i niestereotypowy. Wszystko to składa się na nietypowy obraz odpowiedzialnej i świadomej swojej wartości żony opiekującej się domem, która bardziej dba o innych niż o siebie.

Podsumowanie

Podsumowując, literacki motyw żony obrazuje te postaci w sposób pozytywny, jako empatyczne, opiekuńcze i odpowiedzialne kobiety, które kochają swoich mężów, dbają o dom i troszczą się o dzieci. Mimo że często muszą cierpieć, tak jak Jokasta, Maria i żona z „Kamizelki”, to w imię pomyślności najbliższych gotowe są na to. Literackie żony są wierne, lojalne i oddane mężowi, a jedyny wyjątek, który potwierdza tę regułę, to przykład tytułowej bohaterki „Żony modnej” Krasickiego. W kontekście wniosków warto zauważyć, że motyw żony jest nad wyraz popularnym tematem w literaturze polskiej i obcej, często pojawiającym się na przestrzeni różnych epok.

Bibliografia

I. Literatura podmiotu:

1) Krasicki Ignacy, Żona modna, W: Satyry, Warszawa, SARA, 1988, ISBN 8305120449, s. 53-62,
2) Krasiński Zygmunt, Nie-Boska Komedia, Janki, Morex, 1993, ISBN 8385904115,
3) Molier, Świętoszek, Kraków, Zielona Sowa, 2007, ISBN 9788374355087,
4) Prus Bolesław, Kamizelka, Kraków, Greg, 2000, ISBN 8387139971,
5) Reymont Władysław, Chłopi, Kraków, Greg, 2000, ISBN 8347821983,
6) Sofokles, Król Edyp, Warszawa, Zielona Sowa, 2006, ISBN 8374351055.

II. Literatura podmiotu:

1) Farent Teodor, Nie-boska komedia Zygmunta Krasińskiego, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581702, s. 29-31,
2) Nowacka Irena, Nowele i opowiadania Bolesława Prusa, Lublin, Biblios, 2006, ISBN 9788386581115, s. 17,
3) Osmoła Józef, Chłopi Władysława Reymonta, Lublin, Biblios, 2012, ISBN 9788386581009, s. 20-22,
4) Polańczyk Danuta, Utwory wierszem Ignacego Krasickiego, Lublin, Biblios, 2010, ISBN 9788386581405, s. 31-36,
5) Żona, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004, ISBN 838952239X, s. 435-437.

Ramowy plan wypowiedzi

1.Teza: Motyw żony ukazywany jest w odniesieniu do jej relacji z mężem.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) „Król Edyp”: motyw żony zaprezentowany w sposób tragiczny; kochająca i oddana żona, która z powodu przepowiedni wyszła za swojego syna.
b) „Żona modna”: negatywny wizerunek żony jako „modnej damy”, która jest wyniosłą snobką rujnującą finanse męża.
c) „Świętoszek”: Elmira jako kochająca, rozważna, rozsądna i odpowiedzialna żona, która aktywnie i skutecznie działa na rzecz męża i rodziny.
d) „Nie-boska komedia”: Maria jako żona tragiczna, której miłość zostaje odrzucona przez męża pomimo wielkiego poświęcenia dla niego i syna.
e) „Kamizelka”: żona jako wsparcie i otucha dla męża, któremu wielokrotnie pomaga i którym się opiekuje.
f) „Chłopi”: Hanka jako żona będąca typową kurą domową, która odpowiednie opiekuje się domem i dzięki temu zyskuje szacunek.

3. Wnioski:
a) Większość dzieł literackich poprzez motyw żony ukazuje te postaci w sposób pozytywny, jako empatyczne, opiekuńcze i odpowiedzialne kobiety, które kochają swoich mężów, dbają o dom i troszczą się o dzieci.
b) Żony często cierpią i poświęcają się dla mężów oraz dzieci.
c) Literackie żony są wierne, lojalne i oddane mężowi, a jedyny wyjątek, który potwierdza tę regułę, to przykład tytułowej bohaterki „Żony modnej” Krasickiego.