Motyw przemiany i metamorfozy w literaturze fantastycznej

Przemiana wewnętrzna to proces duchowo-emocjonalny polegający na zmianie światopoglądu, postaw życiowych, hierarchii wartości i sposobu postrzegania świata. Pod jej wpływem następuje w człowieku głęboka metamorfoza, która może, choć nie musi iść w parze ze zmianami zewnętrznymi w wyglądzie. Przemiana stała się częstym motywem literackim wykorzystywanym do kreacji bohaterów jako istotnego elementu określającego ich osobowość.

Bardzo dobrze widać to na przykładzie postaci wywodzących się z dzieł fantastycznych, których metamorfozy będą przedmiotem mojego dzisiejszego wystąpienia. Z czego wynikają ich przemiany? Jakie są ich skutki? W jaki sposób one przebiegają? Na te oraz inne pytania związane z motywem przemiany jako ważnym elementem kreacji bohaterów literatury fantastycznej odpowiada niniejsza praca.

Wiedźmin – przemiana Ciri

Saga Andrzeja Sapkowskiego opowiada o dziejach Geralta, czyli tytułowego Wiedźmina zajmującego się polowaniem na potwory. Jedną z najważniejszych bohaterek pięcioksięgu jest księżniczka Ciri, przeznaczona Geraltowi z uwagi na prawo niespodzianki. Poznajemy ją jako małą i pyskatą dziewczynkę, która zostaje wychowana przez babkę. Jako dziecko oprócz arogancji i bezczelności niczym nie odróżnia się od rówieśników, a jej hobby to mistrzowsko rozwinięta umiejętność jazdy na łyżwach. Ciri zaczyna przechodzić metamorfozę w momencie, gdy zostaje wysłana na edukację wiedźmińską, gdzie doskonali się w sztuce posługiwania się mieczem i objawia talenty magiczne, w efekcie czego przechodzi pod opiekę czarodziejki Yennefer.

Edukacja wiedźmińska i magiczna sprawia, że Ciri odkrywa swoje potężne moce i staje się osobą świadomą własnych możliwości. Pod wpływem rozmaitych przygód bohaterka sagi coraz bardziej dojrzewa i zaczyna rozumieć, że jest potężną istotą i ma ogromne znaczenie dla losów świata. Pobyt u Szczurów sprawia, że przeistacza się w wyrachowaną i cyniczną kobietę, dla której życie przestaje mieć wartość, a zabijanie traktuje jak zabawę. W Dun Dare zabija zbójców czyhających na jej życie, a w Wieży Jaskółki morduje niemal wszystkich ludzi koronera. Za sprawą magicznych mocy Ciri potrafi przemieszczać się pomiędzy wymiarami i różnymi światami, a kiedy powraca do swojej rzeczywistości, na zamku Stygga zabija Leo Bonharta. Z kolei na zamku Montecalbo dowiaduje się, że jest przeznaczeniem jest kierowanie losami świata, co uświadamia jej również elf Avallac.

Ostatecznie przenosi się do Anglii z czasów króla Artura. Ciri to bohaterka, która w trakcie cyklu dojrzewa i dorośleje, zmieniając się na oczach czytelnika z małej dziewczynki w dojrzałą kobietę, zdolną do zabijania, okrutną dla wrogów i gotową do najbardziej heroicznych zachowań w celu przeżycia. Z marudnego i rozkapryszonego dziecka przeistacza się w potężną, silną, zdecydowaną, upartą i niezależną wiedźminkę. Ciri przechodzi przemianę nie tylko osobowościową, ale również fizyczną, co symbolizują jej niezwykłe umiejętności walki, zręczność, siła, szybkość oraz zdolność posługiwania się magią.

Ciri to przykład metamorfozy małego i nieświadomego swojego przeznaczenia dziecka w wielką księżniczkę, która posiada ogromną moc, wykorzystuje ją z pełną świadomością i dobrze wie o swoim znaczeniu. Również czytelnik powoli odkrywa jej znaczenie i obserwuje jej przemianę – w „Krwi elfów” wie ona o sobie niewiele, dopiero rozpoczyna edukację i wykonuje rozkazy innych, podczas gdy w „Pani Jeziora” jest potężną czarodziejką i wojowniczką mogącą decydować o losach świata.

Hobbit, czyli tam i z powrotem – metamorfoza Bilba

„Hobbit, czyli tam i z powrotem” to powieść Tolkiena przedstawiająca dzieje hobbita o imieniu Bilbo oraz towarzyszących mu krasnoludów, którzy udają się do Samotnej Góry, aby odebrać smokowi Smaugowi skarb. Motyw przemiany pojawia się tu na przykładzie wspomnianego Bilba. Poznajemy go jako pedantycznego domatora, prowadzącego typowo osiadłe, jednostajne i spokojne życie. Bilbo jest przywiązany do swojego domu, ceni wygodę, przewidywalność, odpoczynek i relaks. Nie lubi zmian, spędza czas na paleniu fajki, czytaniu książek i przygotowywaniu posiłków, a do tego jest leniwy i niechętny do jakiekolwiek aktywności.

Cechuje go ponadto strachliwość i niechęć do przygód i problemów. Ostatecznie godzi się jednak na wzięcie udziału w ekspedycji i towarzyszy krasnoludom zmierzającym do Samotnej Góry. W trakcie długiej, trudnej i wyczerpującej podróży Bilbo przechodzi wewnętrzną metamorfozę i staje się mężnym oraz odważnym przywódcą, który wielokrotnie ratuje przyjaciół z opresji. W trakcie wędrówki uczy się posługiwania bronią i walczy z przerażającymi stworami, takimi jak chociażby wielki pająk. Z ogromnym poświeceniem ratuje kompanów z więzienia elfów, uwalnia ich z pajęczych sieci i zdobywa klucz prowadzący do skarbca trolli.

Bilbo przełamuje własny strach i z powodzeniem walczy ze swoimi słabościami, stając się odważnym, zdolnym do heroizmu i mężnym wodzem oraz wybawicielem, który ryzykuje życie i walczy z potworami, aby pomóc krasnoludom i przyczynić się do realizacji misji. Używając beczek do ucieczki i odkrywając przejście do Samotnej Góry, wykazuje się sprytem i chytrością, a do tego jest szybki, zwinny, opanowany i odporny psychicznie. Bilbo okazuje się również wielkim przewodnikiem, który dzięki swojej mądrości jednoczy krasnoludów z elfami i ludźmi.

Ze spokojnego i leniwego domatora przeistacza się w zdolnego do wzięcia odpowiedzialność za życie innych, zdeterminowanego w dążeniu do celu i świadomego swoich powinności wojownika. Po powrocie z wyprawy zaczyna prowadzić aktywny tryb życia, częściej spotyka się ze znajomymi, pisze pamiętnik oraz jest hojny i otwarty na innych. Widać zatem, że powieść Tolkiena prezentuje pozytywną metamorfozę głównego bohatera, który pod wpływem przeżytych przygód przechodzi głęboką wewnętrzną przemianę.

Władca Pierścieni – przemiana Frodo

Głównym bohaterem powieści „Władca Pierścieni” jest Frodo Baggins – młody i radosny hobbit, który cieszy się codziennością oraz prowadzi spokojne, beztroskie i szczęśliwe życie. Często bywa w knajpie, lubi tańczyć i się bawić, dogląda ogródka, pali fajkę i uwielbia dobrze zjeść i wypić. W Shire czuje się bardzo dobrze i wcale nie chce go opuszczać, jednak kiedy otrzymuje pierścień, staje się jego powiernikiem i musi wykonać trudne zadanie polegające na jego zniszczeniu. Wówczas dojrzewa, poważniejsze, staje się ostrożniejszy i bardziej melancholijny.

Powoli zaczyna rozumieć otaczające go zagrożenia, szybko znika jego niedawna beztroska. Jako powiernik pierścienia martwi się swoim losem i przejmuje się trudem zadania, jakie ma do wykonania. Pod wpływem misji Frodo przeistacza się w rozważnego, przewidującego i mądrego hobbita, który pojmuje mechanizmy dobra i zła, zyskuje mądrość i doświadczenie życiowe, co najlepiej widać na podstawie jego skomplikowanych relacji z Gollumem. Beztroskę i odprężenie zastępują powaga, tajemniczość i zamknięcie w sobie, wynikające z wielkiej odpowiedzialności, która spoczywa na jego barkach. Frodo walczy bowiem z własnymi słabościami i pokusą założenia pierścienia, dlatego musi nad sobą panować i wykazywać się siłą woli oraz charakteru.

Ucieka przed Czarnymi Jeźdźcami i walczy z nimi oraz podejmuje trudne decyzje, jak ta o samotnym odejściu w trakcie pobytu na Amon Hen. Główny bohater „Władcy Pierścieni” godzi się z samotnością i staje się hobbitem cichym oraz strudzonym ciężarem, który na nim ciąży. Z tego względu łatwo się denerwuje i jest wyczulony na jakiekolwiek gesty w kierunku Pierścienia, co najlepiej obrazuje sytuacja, kiedy ściera się z Boromirem przy wodospadach Rauros.

Podsumowując, „Władca Pierścieni” przedstawia stopniową i powolną przemianę, którą z uwagi na posiadanie Jedynego Pierścienia i konieczność wykonania wielkiej misji przechodzi Frodo, przeistaczając się z beztroskiego, radosnego i kochającego zabawę hobbita w strwożonego, obciążonego psychicznie, zmuszonego do wewnętrznej walki, a przez to odpowiedzialnego i mądrego Powiernika Pierścienia.

Podsumowanie

Motyw przemiany to ważny element kreacji bohaterów literatury fantastycznej. Za jego pomocą autorzy tego gatunku pokazują, w jak diametralny sposób człowiek może zmienić się pod wpływem przygód i doświadczeń, które odciskają na nim ogromne piętno i nie pozostają obojętne dla ich charakterów oraz osobowości. Warto zauważyć, że metamorfozy bohaterów literatury fantastycznej są pozytywne, ponieważ w ich efekcie dojrzewają, dorastają i nabywają nowych, wartościowych umiejętności.

W trakcie przemiany przełamują własne słabości, stawiają czoła wyzwaniom i odkrywają w sobie wielkie pokłady odwagi, męstwa i siły. Omówieni bohaterowie uświadamiają sobie, jak ważną misję mają do wykonania oraz jak istotną rolę odgrywają, w efekcie czego stają się mężniejsi, odważniejsi i poważniejsi. Należy również podkreślić, że zobrazowane w literaturze fantasy przemiany są stopniowe i trwają długi czas.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Sapkowski Andrzej, Chrzest ognia, Warszawa, superNOVA, 2014, ISBN 9788375780673,
2) Sapkowski Andrzej, Czas pogardy, Warszawa, superNOVA, 2014, ISBN 9788375780666,
3) Sapkowski Andrzej, Krew elfów, Warszawa, superNOVA, 2014, ISBN 9788375780659,
4) Sapkowski Andrzej, Pani Jeziora, Warszawa, superNOVA, 2014, ISBN 9788375780697,
5) Sapkowski Andrzej, Wieża Jaskółki, Warszawa, superNOVA, 2014, ISBN 9788375780680,
6) Tolkien John Reuel Ronald, Hobbit, czyli tam i z powrotem, Warszawa, Amber, 2011,
ISBN 9788324139514,
7) Tolkien John Reuel Ronald, Władca Pierścieni – Drużyna Pierścienia, Warszawa, Amber, 1990,
ISBN 8307021731,
8) Tolkien John Reuel Ronald, Władca Pierścieni – Dwie Wieże, Warszawa, Amber, 1990, ISBN 8385100083,
9) Tolkien John Reuel Ronald, Władca Pierścieni – Powrót Króla, Warszawa, Amber, 1990,
ISBN 8385100083.

II Literatura przedmiotu:
1) Hartwig-Sosnowska Joanna, Wyobraźnia bez granic, Warszawa, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, 1987, rozdz.: Władca Pierścieni: cały świat w każdym z nas, ISBN 832032209X, s. 134-162,
2) Sieradzki Jacek, Wiedźmin, potwory i ludzie (Magiczny świat Andrzeja Sapkowskiego przypomina prawdziwy), Polityka, 1998, nr 3, s. 44-45,
3) Szyjewski Andrzej, Prawda a mit: klucz do Tolkienowskiego świata, Znak, 2004, nr 9, 19-34.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Motyw przemiany to ważny element kreacji bohaterów literatury fantastycznej.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Wiedźmin: przemiana Ciri z pyskatej i nieposłusznej dziewczynki nieświadomej swoich mocy w potężną i doświadczoną wojowniczkę i czarodziejkę, która celowo korzysta ze swoich umiejętności.
b) Hobbit, czyli tam i z powrotem: przykład Bilba, który przechodzi metamorfozę ze spokojnego i strachliwego domatora w odważnego i pełnego męstwa wybawcę krasnoludów.
c) Władca Pierścieni: metamorfoza Froda z beztroskiego, lubiącego zabawę, radosnego i spędzającego czas na rozrywkach w doświadczonego, rozważnego i roztropnego hobbita niosącego na swoich barkach wielką odpowiedzialność.

3. Wnioski:
a) Motyw przemiany pozwala pokazać, w jak diametralny sposób człowiek może zmienić się pod wpływem przygód i doświadczeń.
b) Motyw przemiany w literaturze fantastycznej przedstawia pozytywne metamorfozy bohaterów, którzy efekcie metamorfozy dojrzewają, dorastają, pokonują własne słabości i stają się świadomi swojej siły.
c) Przemiany w literaturze fantasy są stopniowe i trwają długi czas.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *