Miłość romantyczna w literaturze romantyzmu i późniejszych epok

Romantyzm to epoka, w której pisarze na piedestale stawiali przede wszystkim miłość. To uczucie było dla przedstawianych przez nich bohaterów najważniejszą wartością w życiu. Ideałowi miłości poświęcali wszystkie swoje siły. Niestety dla nich, uczucie to często było tragiczne i przyczyniało się do klęski bądź nieszczęścia przedstawianej postaci.

Duży wpływ na taki stan rzeczy ma fakt, że miłość romantyczna często okazywała się ślepa i całkowicie pochłaniająca danego bohatera. Z drugiej strony zdarzało się, że okazywała się ona szczęśliwa i spełniona, stając się przyczyną radości bohaterów literackich. Znamienne jest, że miłość romantyczna to tak uniwersalne i popularne zagadnienie, że sięgają po nie także pisarze późniejszych epok.

Cierpienia młodego Wertera

Tytułowy bohater utworu Johanna Wolfganga Goethego jest bardzo wrażliwy, kieruje się emocjami i z powodu swojego indywidualizmu czuje się zagubiony w społeczeństwie. Uważa się za lepszego od innych, ponieważ jest bardziej wykształcony, kulturalny, posiada więcej empatii i wykazuje się dogłębną znajomością literatury, w szczególności dzieł Homera i Osjana. Od innych ludzi odróżnia go też specyficzny ubiór, charakteryzujący się niebieskim płaszczem, spodniami i żółtą kamizelką. Bardzo ważną wartością jest dla niego miłość, której się całkowicie poświęca, gdyż traktuje ją jako najistotniejszy element życia.

Werter podchodzi do miłości w sposób niespotykanie emocjonalny i uczuciowy, czego dowód stanowi fakt, że zakochuje się w Lotcie od pierwszego wejrzenia, kiedy widzi ją w leśniczówce. Nie dochodzi do niego, że wybranka jest związana z innym mężczyzną i nie przeszkadza mu to nawet w tym, aby myśleć, iż odwzajemnia ona jego uczucia. Wówczas w liście do przyjaciela Wilhelma pisze, że jest najszczęśliwszym człowiekiem na świecie. Miłość romantyczna zaczyna w pełni władać jego życiem, a wyidealizowana osoba Lotty okazuje się wyznacznikiem jego zachowania.

Cały czas o niej myśli i wszystko robi wyłącznie z myślą o niej. Często wpada w melancholijne nastroje i wyobraża sobie postać ukochanej. Tego typu, bardzo mocno egzaltowane i typowo młodzieńcze oraz romantyczne podejście do miłości ostatecznie staje się jednak przyczyną osobistej porażki Wertera, gdyż pod wpływem odrzucenia ze strony Lotty, która bierze ślub z Albertem, Werter popełnia samobójstwo. Widać więc, że romantyczna miłość ma ogromny wpływ na samopoczucie, światopogląd i spojrzenie na rzeczywistość Wertera.

Jest to miłość egoistyczna i wiąże się w głównej w mierze z zaspokojeniem potrzeb jego samego, bez uwzględnienia uczuć innych osób. Mimo że wywyższa Lottę, wbrew jej woli nachodzi ją, a nawet zmusza do pocałunku, na który nie wyraża ona zgody. Swoje uczucie Werter przeżywa w sposób niezwykle emocjonalny i intensywny, gdyż jest człowiekiem wrażliwym. Widać więc, że w przypadku „Cierpień młodego Wertera” miłość romantyczna jest niespełniona i stanowi bardzo dużą siłę, która wyznacza życie, światopogląd i wybory moralne bohatera, doprowadzając go ostatecznie do samobójstwa.

Śluby panieńskie

„Śluby panieńskie” Aleksandra Fredry przedstawiają perypetie kilkoro młodych bohaterów żyjących w wiejskim dworku szlacheckim. Mężczyźni – Gustaw i Albin – oraz kobiety – Klara i Aniela – wychowują się razem i wydaje się, że są wręcz dla siebie stworzeni. Od początku utworu fabuła skupia się na wątkach miłosnych i sposobie, w jaki poszczególne postaci postrzegają to uczucie i jak ono na nie wpływa. Pomimo namów rodziców młodzi bohaterowie nie są jednak skorzy do małżeństwa, gdyż mają wiele obaw związanych z miłością.

Sytuacja ulega zmianie, gdy do akcji przystępuje Gustaw, który urażony faktem odrzucenia oświadczyn przez Anielę, uknuwa intrygę, aby ją zdobyć, a dodatkowo zbliża do siebie Klarę i Albina. Utwór kończy się szczęśliwym zakończeniem w postaci małżeństwa dwóch par. Widać zatem, że romantyczna miłość szczęśliwym, gdyż daje wiele radości i kończy się zawarciem formalnego związku. W kontekście tematu należy również zauważyć, że w „Ślubach panieńskich” Fredro posłużył się popularną w romantyzmie, paranaukową koncepcją mesmeryzmu, która zakłada, że w świecie funkcjonuje pewna substancja przyciągająca do siebie dwoje ludzi i łącząca ich nierozerwalnym uczuciem.

Jej działanie jest niezwykle silne i nawet społeczne konwenanse ani jakiekolwiek inne przeszkody nie są w stanie jej przeszkodzić. W przeciwieństwie do „Cierpień młodego Wertera” uczucie ukazane przez Fredro jest jednak spełnione i nienaznaczone tragizmem, choć oczywiście stanowi wielką siłę, której bohaterowie nie są w stanie się oprzeć. Dzięki intrydze Gustawa ostatecznie dochodzi do zawarcia małżeństwa pomiędzy bohaterami, mimo że wcześniej tak bardzo wyrzekali się, że to nie nastąpi.

Lalka

Następnie warto przejść do kolejnej epoki, a więc do pozytywizmu. Jedną z powieści godnych przeanalizowania jest z pewnością „Lalka”, prezentująca uczucie Stanisława Wokulskiego do Izabeli Łęckiej. Łęcka to piękna arystokratka przyzwyczajona do luksusowego i wystawnego życia. Interesuje się sztuką i często bywa na salonach, obracając się w doborowym towarzystwie. Ma o sobie bardzo wysokie mniemanie, czego przyczynę można upatrywać w jej urodzie i zachwycie, jaki wywołuje wśród mężczyzn.

Przede wszystkim z tego względu Wokulski zakochuje się w niej romantyczną miłością od pierwszego wejrzenia. Izabela od tej chwili staje się głównym katalizatorem działań Stanisława. To pod jej wpływem postanawia zdobyć jak największy majątek, ponieważ ma świadomość, że dzięki temu może jej zaimponować. Osoba Łęckiej jest dla Wokulskiego natchnieniem w momencie, gdy wyjeżdża na wojnę bułgarsko-turecką. Aby zdobyć jej serce, znosi towarzystwo arystokratów i z pokorą przyjmuje ich docinki.

Również dla niej staje się miłośnikiem wyścigów konnych, podejmuje naukę angielskiego, a także nabywa kamienicę. Jak więc widać, Stanisław, będąc zakochanym w Łęckiej, traktuje ją jak obiekt westchnień i poświęca jej niemal całe swoje życie. Kocha ją szaleńczo, idealizuje jej osobę i widzi w niej więcej pozytywów, niż tak naprawdę ma. Z myślą o zdobyciu jej serca robi niemalże wszystko, jednak o tym, jak ogromną rolę odgrywa Izabela w jego życiu, najbardziej świadczy fakt, że pod wpływem jej cynicznej gry podejmuje próbę samobójstwa.

Mimo takiego poświęcania kobieta nie traktuje Wokulskiego uczciwie, ponieważ tak naprawdę tylko go wykorzystuje do swoich partykularnych celów. Gdy zauważa, że Stanisław traktują ją jak nieskazitelny obiekt westchnień, staje się dla niej marionetką, z którą może zrobić, co chce. Gdy mężczyzna zaczyna zdawać sobie z tego sprawę i dochodzi do niego, że Izabela związała się z nim wyłącznie z przyczyn instrumentalnych, uświadamia sobie, że jego życie straciło sens. Osoba, której poświęcił się w całości i którą traktował jak obiekt pożądania, złamała mu serce i okazała się czynnikiem stanowiącym o jego porażce.

Widać więc, że podobnie jak w „Cierpieniach młodego Wertera”, tak i w „Lalce” miłość romantyczna jest niezwykle intensywna i emocjonalna, ma negatywne skutki i ściąga bohatera na samo dno. Stanisław jest nim całkowicie pochłonięty i to ona stanowi determinant jego wszystkich działań. Innym czynnikiem mającym wpływ na to, że uczucie Wokulskiego do Łęckiej możemy rozpatrywać w kontekście miłości romantycznej, jest fakt, iż jest ono niespełnione i kończy się tragicznie dla głównego bohatera.

Ferdydurke

Powieść Witolda Gombrowicza przedstawia fantastyczną podróż głównego bohatera – Józia. W pewnym momencie nauczyciel Primko wysyła go do szczycącego się nowoczesnością domu państwa Młodziaków, gdzie spotyka na swojej drodze szesnastoletnią szlachciankę Zutę. Romantyczne uczucie Józia nakłania go do złożenia ukochanej propozycji wspólnej ucieczki, ponieważ różnice społeczne pomiędzy nimi nie pozwalają im na formalne zawarcie związku.

Dla Józia ucieczka w miłość jest ucieczką od formą, jednak paradoksalnie z uwagi na fakt, iż jest to uczucie romantyczne, okazuje się wpisywać w znaną od lat formę. W „Ferdydurke” miłość romantyczna jest więc symbolem schematyczności przeżywania ludzkich uczuć. Mianowicie z punktu widzenia Gombrowicza stała się ona zbyt oczywista i wyświechtana, aby stanowić ucieczką przed formą, dlatego sama się w nią wpisuje.

Miłość szczęśliwa – Wisława Szymborska

Charakterystycznymi elementami twórczości polskiej noblistki są ironia i sarkazm, które można zaobserwować również w wierszu „Miłość szczęśliwa”. Podmiot liryczny opisuje bowiem szczęśliwą miłość w sposób zgryźliwy i kpiący, gdyż mówi o niej, że jest bezużyteczna, bo zakochani nie widzą pozą sobą świata, a także niesprawiedliwa, bo spotyka tylko wybrańców. Osoba mówiąca w wierszu sugeruje, że z punktu widzenia społeczeństwa szczęśliwa miłość jest zbędna i krępuje innych ludzi poprzez epatowanie radością oraz szczęściem.

Zakończenie wiersza ukazuje jednak jego prawdziwe przesłanie poprzez stwierdzenie, że ci, którzy nie zaznali odwzajemnionego uczucia, dla swojego dobra powinni trwać w przekonaniu, iż jest ono niepotrzebne i nieprzydatne w życiu. Na tej podstawie można stwierdzić, iż miłość romantyczna w wierszu Szymborskiej w istocie jest czymś pięknym, co pozwala zaznać szczęście i cieszyć się każdym dniem, dlatego osoby podważające tę tezę robią to po prostu z zazdrości.

Podsumowanie

Wbrew pozorom miłość romantyczna przedstawiona w literaturze przyjmuje różne oblicza, nie tylko to tragiczne, z którym przeważnie kojarzy się romantyczne uczucie. Oczywiście jest ono obecne, o czym świadczą „Cierpienia młodego Wertera” i związek Łęckiej z Wokulskim, jednak istnieje również romantyczna miłość spełniona i szczęśliwa, tak jak miało to miejsce w „Ślubach panieńskich” i w wierszu Szymborskiej. Poza tym wspólnym mianownikiem dla wszystkich omówionych dziś dzieł jest fakt, że zaprezentowana w nich miłość to niezwykle silne uczucie, które ma wielkie znaczenie dla bohaterów, kształtuje ich postawy oraz wpływa na fabułę. Najczęściej jest ono bardzo intensywne, emocjonalne i w ogromnej mierze angażuje bohaterów.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Fredro Aleksander, Śluby panieńskie, Kraków, Greg, 2007, ISBN 8373271716.
2. Goethe Johann Wolfgang, Cierpienia młodego Wertera, Warszawa, Książka i Wiedza, 1996, ISBN 8366002147.
3. Gombrowicz Witold, Ferdydurke, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2007, ISBN 9788308039601.
4. Prus Bolesław, Lalka, Państwowy Instytut Wydawniczy,Warszawa 1995, ISBN 8322145854.
5. Szymborska Wisława, Miłość szczęśliwa, dostęp online: http://milosc.info/wiersze/Wislawa-Szymborska/Milosc-szczesliwa.php, 30.03.2012.

II Literatura przedmiotu:
1. Krawczyk Agnieszka, Omówienie lektur: Romantyzm, Kraków, Wydawnictwo Zielona Sowa, 2006, rozdz.: Romantyczna miłość, ISBN 8374352175, s. 15-16.
2. Lementowicz Urszula, Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581634, s. 23-28.
3. Nałkowska Zofia, Miłość w „Lalce”, W: Markiewicz Henryk, „Lalka” Bolesława Prusa, Warszawa, Czytelnik, 1967, s. 251-255.
4. Piwińska Marta, Miłość romantyczna, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1984, ISBN 8308004148, s. 743.
5. Wasylewski Stanisław, O miłości romantycznej, W: Romantyzm, Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1964, s. 229-241.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Romantyczna miłość przybiera różne formy i znaczenia.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
1) Cierpienia młodego Wertera: miłość całkowicie pochłaniająca głównego bohatera, która z powodu odrzucenia staje się przyczyną jego samobójstwa.
2) Śluby panieńskie: miłość jako wielka siła, której nie sposób się oprzeć; spełniona miłość dająca radość i szczęście.
3) Lalka: ślepa i pełna poświęcenia miłość Stanisława Wokulskiego, która okazuje się nieodwzajemniona i staje się przyczyną porażki bohatera.
4) Ferdydurke: romantyczna miłość ujęta jako forma, która jest z góry określonym schematem zachowań,
5) Miłość szczęśliwa: romantyczna miłość jako wielkie szczęście będące obiektem zazdrości osób, które jej nigdy nie przeżyły.

3. Wnioski:
1) Miłość romantyczna może być zarówno szczęśliwa i pełna radości, jak i stanowić przyczynę upadku i tragedii bohaterów.
2) Romantyczna miłość to uczucie niezwykle intensywne i emocjonalne.
3) Romantyczna miłość to czynnik, który ma ogromny wpływ na postawy, wybory moralne i życie bohaterów literackich.