Motyw miłości w literaturze. Omów różne sposoby ujęcia uczucia

Miłość, wg definicji, to uczucie, do drugiego człowieka lub materialnej rzeczy, które łączy się z intensywnym pragnieniem przebywania z nią i często z pociągiem fizycznym. Tak ten stan umysłu tłumaczy nauka. A jak miłość przedstawia literatura? Od samego początku najsilniejsze ludzkie uczucie, o którym będę dziś mówił, było dla niej największym natchnieniem. Miłość zawsze odgrywała bardzo ważną, jeśli nie najważniejszą rolę w życiu bohaterów, których dosięgała.

Przybierała najróżniejsze formy, oblicza i znaczenia: dla jednych była wybawieniem, uczuciem, dzięki któremu życie zmieniało się na lepsze, dla drugich była kotwicą powodującą stoczenie się na samo dno. Niektórzy żyli tylko dla niej, inni przez nią umierali. Jednych miłość ocaliła, drugich zgubiła. O różnorodności ujęcia tego motywu w literaturze mówi niniejsza praca.

Sonety do Laury

Podmiot liryczny „Sonetów do Laury” opisuje w nich swoje wielkie i niespełnione uczucie, jakie żywi do tytułowej Laury. Znamienne jest, że czytelnik nie ma szansy poznać kobiety, gdyż nie ukazuje się ona bezpośrednio, a jej sylwetka opisywana jest przez osobę mówiącą. Mężczyzna od pierwszego wejrzenia zakochuje się w pięknej niewiaście, aby od tej chwili miłość całkowicie wypełniła jego życie. Podmiot liryczny w podniosłych, niemal patetycznych słowach mówi o nieskazitelnym i subtelnym pięknie ukochanej, które nim owładnęło i nie pozwala się od niego uwolnić.

Laurę porównuje do anioła, idealizuje i podziwia nie tylko jej wygląd zewnętrzny, ale również sposób jej bycia i delikatność. Miłość sprawia, że z jednej strony jego dusza płonie i wypełnia ją niezwykle intensywne uczucie, a z drugiej prowadzi ona do ogromnego rozczarowania i zawodu, gdyż nie może być odwzajemniona. Przeżycia wewnętrzne podmiotu lirycznego są wobec tego pełne kontrastów i pokazują, że miłość może być zarówno wielką nadzieją i źródłem wewnętrznego spełnienia, jak i czynnikiem prowadzącym do cierpienia, a nawet pragnienia śmierci.

W obliczu niepowtarzalnego uczucia osoba mówiąca nie potrafi zachować zdrowego rozsądku, balansując na krawędzi szczęścia i smutku. Nawet śmierć Laury i jej wieloletnia nieobecność nie zmniejszają intensywności uczucia podmiotu lirycznego i jeszcze bardziej pogłębiają jego cierpienie oraz tęsknotę za ukochaną. Ostatnia jego nadzieja wiąże się z tym, że po śmierci dane mu będzie zobaczyć Laurę i połączyć się z nią na wieczność. „Sonety do Laury” do historia niezwykłej, platonicznej i pełnej namiętności miłości mężczyzny do kobiety. Jest to historia tragiczna, niespełniona i naznaczona cierpieniem oraz tęsknotą, ale całkowicie wypełniająca życie i umysł podmiotu lirycznego.

Do Anny

Barokowy liryk Daniela Naborowskiego podporządkowuje się założeniom epoki i ukazuje miłość w nawiązaniu do przemijania. Utwór składa się z dwunastu wersów, spośród których pierwsze dziewięć polegają na wymienianiu kolejnych rzeczy, sytuacji i istot, które zmierzają do śmierci i niechybnie ich żywot zostanie zakończony. Podmiot liryczny mówi więc, że z czasem niszczeje ludzki rozum, z drzew opadają liście, a dzień ustępuje nocy.

Dopiero w ostatnich trzech wersach pojawia się zaprezentowane na zasadzie kontrastu wyznanie miłosne, które wyraża przekonanie, że jedynie miłość podmiotu lirycznego do tytułowej Anny nigdy nie zgaśnie i będzie trwało wiecznie. Owo wyznanie miłosne sprawia, że wiersz staje się bardziej optymistyczny i pozwala wierzyć, że są jeszcze na świecie wartości i ideały, które nie ulegają zatraceniu w obliczu upływającego nieubłagalnie czasu. W tym barokowym wierszu miłość jest więc wielkim, podniosłym uczuciem istniejącym po wsze czasy i pokonującym nawet śmierć oraz przemijanie.

Niestatek

Również z epoki baroku pochodzi wiersz Andrzeja Morsztyna zatytułowany „Niestatek”. W tym przypadku mamy do czynienia z dość nietypowym obrazem miłości, odnoszącym się do urody kobiety, która zmienia się w wierszu. Kiedy osoba mówiąca żyje z ukochaną w zgodzie, wychwala ją pod niebiosa i podkreśla niecodzienną urodę kolejnych części jej ciała. Mówi, że jej oczy są ogniem, włosy lśnią jak złoto, usta wydają się jak korale, a policzki są purpurowe. Sytuacja zmienia się jednak w momencie, gdy zgoda pomiędzy kochankami mija; wówczas kobieta zostaje przedstawiona jako odrażająca, dlatego jej policzki stają się trądem, usta czeluścią, oczy perzyną, włosy pajęczyną, a usta czeluścią.

W „Niestatku” miłość jest więc niestała, mało harmonijna, subiektywna i ukazana za pomocą kontrastu. Daleko jej do emocjonalności, uczuciowości oraz wiecznej trwałości z wiersza „Do Anny”. Zmieniający się dynamicznie obraz miłości w wierszu Morsztyna pokazuje, że nie jest ona obiektywna i nie da się stworzyć jednego, uniwersalnego sposobu jej postrzegania. Odczuwanie miłości do drugiej osoby zależy bowiem od wielu czynników, takich jak np. osobiste podejście osoby oceniającej, zaś uczucie samo w sobie jest ulotne.

Sposób ukazywania tematyki miłosnej w „Niestatku” okazuje się zatem zgoła odmienny i o wiele bardziej przyziemny oraz nietypowy niż w dziele „Do Afrodyty”. Wynika to z faktu, iż wiersz Andrzeja Morsztyna został stworzony zgodnie z barokową koncepcją marinizmu, polegającą na zaskoczeniu i zszokowaniu odbiorcy, co bez wątpienia ma miejsce w „Niestatku”, który w bardzo oryginalny i niespodziewany sposób przedstawia tematykę miłosną.

Dziady cz. IV

Romantyczny utwór mówiący o nieszczęśliwym kochanku to czwarta część „Dziadów”. Dramat Mickiewicza przedstawia sylwetkę Pustelnika o imieniu Gustaw, który nazywa siebie umarłym dla świata, nieszczęśliwym kochankiem. W pełni zaangażował się w uczucie do kobiety, zakochując się bez pamięci i traktując miłość jako najważniejszą i jedyną wartość w życiu. Od pierwszej chwili Gustaw wzbudza skojarzenia z szaleńcem, który nie wie, co mówi, nie pasuje do normalnego świata i żyje jak gdyby w innym wymiarze. Pustelnik nie potrafi odnaleźć się w doczesnej rzeczywistości i jest nieszczęśliwym dziwakiem, co wynika z odrzuconej miłości.

Z powodu niespełnionego uczucia ogarnia go wielka samotność i poczucie bezsensu istnienia, a jego myśli cały czas krążą wokół ukochanej kobiety. Z tego powodu zgromadzone w kaplicy dzieci wraz z księdzem nie potrafią go zrozumieć i traktują jak szaleńca, którego miłość niemal opętała. Gustaw rozważa samobójstwo, nie mogąc uwolnić się od prześladującego go uczucia. Buntuje się przeciwko konwenansom społecznym, które zniszczyły jego związek, gdyż nie pozwalały na ślub dwojga osób z innych stanów społecznych, a taką właśnie parą byli Maryla i Gustaw.

Co znamienne, bohater nie próbuje nawet zapomnieć o obiekcie swoich westchnień, myśli o niej całkowicie wypełniają jego umysł, a jednocześnie dogłębnie ranią i nie pozwalają na zaznanie wewnętrznego spokoju. Gustaw uważa bowiem, że jedyne, co może go uratować przed autodestrukcją, to odwzajemniona miłość, a że jest ona niemożliwa, to decyduje się na odebranie sobie życia. Podobnie jak Werter, umiera z miłości jako niezrozumiały szaleniec i samotnik, dla którego jedynym sensem życia jest uczucie do kobiety. Miłość niszczy go więc zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie, doprowadzając do szaleństwa, samotności, cierpienia i śmierci.

Granica

Miłość pojawia się również w „Granicy” Zofii Nałkowskiej. Miała ona ogromne znaczenie dla dwóch kobiet – Elżbiety Bieckiej i Justyny Bogutównej, które kochały tego samego mężczyznę – Zenona Ziembiewicza. Zenon i Elżbieta zakochali się w sobie po długiej znajomości szkolnej, kiedy to Biecka odrzucała niestrudzone starania Zenona. Gdy spotkali się po kilku latach, zafascynowani sobą, stali się parą, jednak Ziembiewicz zmuszony był do wyjazdu do Paryża w celu ukończenia studiów. Elżbieta dochowała mu wierności, lecz on ją zdradzał z niejedną kobietą.

Miłość dla Zenona okazała się mniej ważną wartością niż popęd seksualny, który brał w nim górę nad uczuciami. Okłamywał ukochaną wielokrotnie i równie często dopuszczał się wiarołomstwa wobec niej. Z kolei dla Bieckiej uczucie do Ziembiewicza stanowiło bardzo istotną wartość, o czym świadczy fakt, że potrafiła mu przebaczyć po zdradzie i ponownie go pokochać. Umiała się poświęcić dla miłości, stając się dobrą matką dla dziecka Zenona, wspierając go w trudnych chwilach i będąc dla niego oparciem w czasie problemów z Justyną. Jej uczucie można określić jako nad wyraz dojrzałe, rozsądne i odpowiedzialne, jednak z uwagi na zbyt dużą wyrozumiałość i naganną postawę męża nie przetrwało ono próby czasu i skończyło się tragicznie.

Destrukcyjny wpływ na związek Zenona i Elżbiety miała Justyna Bogutówna, dla której miłość była równie ważną wartością jak dla Bieckiej. Justyna odbierała jednak to uczucie zupełnie inaczej, tzn. intensywniej i w sposób o wiele bardziej emocjonalny. Mimo że Zenon nigdy nic jej nie obiecywał i traktował ją w sposób można powiedzieć, że przedmiotowy, ponieważ dzięki niej zaspokajała swoje potrzeby fizjologiczne, to ona kochała go mocno. Oczywiście Ziembiewicz był Justyną oczarowany zarówno za sprawą jej wyglądu, jak i poprzez naiwne i niewinne podejście do życia, lecz Bogutówna bezpodstawnie wiązała z nim wielkie nadzieje i liczyła, że gdy wróci z Paryża, będą parą.

Jako biedna córki kucharki zakochała się w wyżej postawionym redaktorze, oczekując, że dzięki niemu jej życie stanie się bardziej wartościowe i lepsze. Miłość była dla niej wartością, która wzmacniała ją psychicznie i zwiększała jej pewność siebie oraz poczucie własnej wartości. Postrzegała ją w sposób niezwykle naiwny, emocjonalny i niedojrzały, co odróżnia ją od Elżbiety. Mimo owych różnic zarówno dla Bieckiej, jak i dla Bogutówny miłość była najważniejszą wartością w życiu, czego nie można powiedzieć o Zenonie.

Mały Książę

W przypadku „Małego Księcia” Antoine;a De Saint-Exupéry’ego mamy do czynienia z dość nietypowym obrazem miłości, ponieważ dotyczy ona człowieka – tytułowego księcia – i kwiatu. Kwiat nie jest jednak zwykły, ale nieprzeciętny, spersonifikowany i dla głównego bohatera znaczy bardzo wiele. Ich uczucie rodzi się przez długi czas i powstaje poprzez fakt opiekowania się przez księcia ciągle niezadowoloną i potrzebującą czegoś różą. Na tej bazie tworzy się miłość bardzo nietypowa, a zarazem niezwykle niewinna i czysta. Róża jest zalotna, ogromnie kapryśna i ma cechy typowo kobiece. Można ją określić jako niezwykle dumną i jednocześnie piękną i kuszącą.

Wie, jak oddziałuje na Małego Księcia, lecz stara się ukrywać swoje uczucie. Główny bohater, pielęgnując, podlewając i dbając o różę, uzmysłowia sobie, że mimo iż na świecie istnieją inne odmiany tego kwiatu, jego róża jest wyjątkowa. Mały Książę dzięki róży poznaje, jak ważną wartością jest miłość. Uświadamia sobie, że istnieje na świecie tylko jeden kwiat, którego kocha i to właśnie o niego musi dbać i traktować go najlepiej, jak tylko umie. Pomiędzy kapryśną, dumną, piękną i kuszącą rośliną a naiwnym i niewinnym Małym Księciem, ślepo wierzącym w wyższe wartości i ideały, przez długi czas zradzała się więc cnotliwa, subtelna i czysta miłość, która bazuje na wzajemnym zaufaniu, opiece i odpowiedzialności. Była to wartość sama w sobie, dająca Małemu Księciu poczucie satysfakcji i spełnienia oraz pozwalająca mu zrozumieć, czym są prawdziwe uczucia.

Samotność w Sieci

Główny bohater powieści to Jakub – człowiek sukcesu i uznany w swojej branży genetyk robiący karierę w Niemczech. Na jego przykładzie czytelnik obserwuje dwa wątki miłosne: jeden z głuchoniemą Natalią, a drugi z poznaną w Internecie kobietą, której imię nie jest określone. Jego związek z Natalią ma miejsce podczas studiów i pokazuje go jako człowieka gotowego do największego poświęcenia dla miłości. Bohater niemal czci swoją ukochaną i traktuje ją w sposób wyjątkowy, wspierając na każde sposoby. Ona, piękna i wrażliwa, darzy Jakuba takim samym uczuciem i odnajduje radość w związku z nim.

Okrutny los brutalnie ich od siebie oddziela, gdyż przed operacją, która miała na celu przywrócić Natalii wzrok, kobieta ginie, ratując życie pewnemu chłopcu. Odtąd życie Jakuba staje się pasmem cierpienia, ponieważ nie potrafi poradzić sobie ze śmiercią ukochanej. Miłość nie wygasa, a najdroższa kobieta ginie i już nigdy nie stanie przed oczyma Jakuba, dlatego mężczyzna załamuje się kompletnie. Bez przerwy myśląc o Natalii, całymi dniami przebywa w łóżku i leczy smutki alkoholem. Podobny schemat nieszczęśliwej miłości – tyle że bez tak tragicznego finału – pojawia się w przypadku drugiego wątku miłosnego.

Tutaj również cierpienie Jakuba wynika z opuszczenia przez kobietę, ale nie jest ono spowodowane śmiercią, lecz własnym wyborem, pragmatyzmem, przysięgą małżeńską i rodziną. Główny bohater romansuje bowiem przez Internet z pewną kobietą, z czasem coraz bardziej się do niej zbliżając. Mimo że nie mają bezpośrednio kontaktu, to ich pogawędki w Sieci sprawiają, że nie czują się samotni i rozmawiają z bratnią duszą. Czy to była miłość ze strony Jakuba? Wydaje się, że mimo wszystko tak, lecz niespełniona, bo tajemnicza znajoma z Internetu zdecydowała się jednak zostać przy mężu i zerwać kontakty z głównym bohaterem.

W efekcie po raz kolejny pozostał on samotny, nie mając nikogo u boku. Największe nieszczęście jego obu miłości wynika z faktu, iż pomimo że był wzorcowym partnerem i niemal idealnym mężczyzną dla obu kobiet, to i tak jego uczucie skończyło się o wiele za wcześnie. Jakub robił, co tylko mógł, aby utrzymać przy sobie Natalię i znajomą z Internetu, jednak przeciwności losu okazały się ponad jego siły. Zaangażowanie w uczucie przyniosło wielkie rozczarowanie i smutek pomimo poświęcenia, z jakim się wiązało.

Podsumowanie

Miłość ujmowana jest na różne sposoby: może być spełniona i odwzajemniona, nieodwzajemniona i nieszczęśliwa, a także tragiczna. Może ona być zarówno przyczyną wielkiej radości i pozytywnych porywów serca, jak i czynnikiem prowadzącym do osobistych dramatów bohaterów. W każdym razie ich uczucie musi mierzyć się z różnego rodzaju przeszkodami stojącymi jej na drodze i jest dla nich sensem życia, dlatego poświęcają mu bardzo wiele.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. De Saint-Exupéry Antoine, Mały Książę, Warszawa, Kama, 1996, ISBN 8371530633,
2. Mickiewicz Adam, Dziady IV, W: Dziady II, IV i I, Warszawa, Książka i Wiedza, 1997, ISBN 830512911X,
3. Morsztyn Jan Andrzej, Niestatek, W: Dzieła zebrane, Warszawa, Czytelnik, ISBN 8307015987,
4. Naborowski Daniel, Do Anny, W: Poezje, Poznań, Wydawnictwo poznańskie, 2000, ISBN 8324201114,
5. Nałkowska Zofia, Granica, Warszawa, Sara, 2003, ISBN 8472974179,
6. Petrarca Francesco, Sonety do Laury, Warszawa, Wydawnictwo Literackie, 1998, ISBN 8308027695,
7. Wiśniewski Janusz Leon, Samotność w sieci, Warszawa, Prószyński i S-ka, 2001, ISBN 8372559252.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: Motyw miłości ukazuje, jak różnorodnym uczuciem jest miłości.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Sonety do Laury: niespełnione i tragiczne uczucie, od którego podmiot liryczny nie jest w stanie się uwolnić; miłość jako treść życia mężczyzny, który całkowicie się jej podporządkował.
b) Do Anny: miłość ukazana w kontekście przemijania jako jedyna wartość, która jest w stanie pokonać śmierć i upływający czas.
c) Niestatek: miłość jako uczucie niestałe, którego postrzeganie zależy od wielu czynników zewnętrznych i wewnętrznych; nietypowe i zaskakujące ujęcie tematyki miłosnej.
d) Dziady cz. IV: wielkie uczucie do kobiety, które okazuje się tragiczne w skutkach dla Gustawa i sprowadza na niego cierpienie oraz samobójstwo.
e) Granica: szczera i bardzo różna miłość Justyny oraz Elżbiety do jednego mężczyzny – Zenona – który rani ich uczucia.
f) Mały Książę: uczucie pomiędzy tytułowym bohaterem a różą, które uświadamia mu, że każda miłość jest niepowtarzalna i jedyna.
g) Samotność w sieci: historia Jakuba, który przeżył dwie nieszczęśliwe miłości, jednak żadna z nich nie zakończyła się z jego winy.

3. Wnioski:
a) Miłość to wyższa wartość, która wiąże się z wzięciem odpowiedzialności za drugą osobę.
b) Miłość może doprowadzać do tragedii i wielkiego smutku lub być czynnikiem pozytywnie wpływającym na życie bohaterów literackich.
c) Miłość określa losy bohaterów literackich i kształtuje ich wybory moralne.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *