Zakazana miłość w literaturze i piosence

Miłość, przyjmująca wiele znaczeń i form, należy do najważniejszych uczuć w życiu każdego człowieka. Skierowana do drugiej osoby, stanowi motor napędowy naszych działań i często właśnie jemu podporządkowujemy większość planów oraz nadziei. Istnieją różne rodzaje miłości, a jedną z nich jest miłość występna, zakazana i przekraczająca granice moralne.

Zasadniczo społecznie napiętnowana, wiąże się z ryzykiem ostracyzmu, ponieważ łamie powszechnie przyjęte w kulturze reguły współżycia międzyludzkiego. W efekcie miłość przekraczająca granice moralne staje się nieszczęśliwa i często tragiczna. Fatalny sposób funkcjonowania tego uczucia można zaobserwować na podstawie literatury i piosenki, gdzie pojawia ono się bardzo często, o czym traktuje niniejsza prezentacja maturalna.

Dzieje Tristana i Izoldy

Pierwszym dziełem, od którego omówienia rozpocznę swoje rozważania, będą „Dzieje Tristana i Izoldy”. Ten średniowieczny utwór opowiada tragiczną i wzruszającą historię dwojga zakochanych w sobie na zabój ludzi. Ich uczucie rodzi się w dość niespodziewanych okolicznościach, bo podczas podróży, której celem jest bezpieczne dowiezienie Izoldy do króla Marka, aby mogło dojść pomiędzy nimi do ślubu. Jednak Tristan przez przypadek wypija napój miłosny przeznaczony dla władcy Kornwalii i od tego momentu ze wzajemnością na zabój zakochuje się w Izoldzie, która również spożywa ów trunek.

Odtąd ich wielkie, ale niechciane, bo prowadzące do zdrady uczucie, przekracza granice moralne, ponieważ Izolda jest przeznaczona królowi Markowi, a Tristan, jako rycerz na jego dworze, nie ma prawa, aby odbierać mu kobietę. Z tego względu kochankowie muszą się ukrywać i posuwać do czynów, których normalnie by nie popełnili, takich jak chęć zabicia służącej, potajemne schadzki w lesie czy ucieczki przed licznymi pościgami. Z powodu zakazanej miłości tytułowi bohaterowie utworu niejednokrotnie ledwo uchodzą z życiem ścigani przez żądnego zemsty króla Marka i jego pomagierów, jak np. wówczas, gdy czarnoksiężnik Frocyn organizuje na nich zasadzkę czy kiedy Izolda zostaje wydana w ręce trędowatych.

Przekraczająca granice moralne miłość naraża więc Tristana i Izoldę na śmiertelne niebezpieczeństwo, ściągając na nich gniew króla, wobec którego są nielojalni właśnie z powodu swojego uczucia. Namiętność wpędza ich w ogromne kłopoty, lecz jest tak silna, że pomimo ryzyka śmierci nie potrafią jej opanować i przestać się widywać. Miłość w pełni kształtuje ich wszystkie decyzje życiowe, odbierając wolność, honor i wierność wobec króla oraz jednocześnie męża i przyjaciela. Ostatecznie Tristan ginie podczas bitwy, umierając z rozpaczy, że w ostatniej chwili swojego nie może zobaczyć ukochanej, a Izolda ponosi śmierć z żalu, gdy się dowiaduje o śmierci swojego wybranka.

Widać zatem, że w średniowiecznym eposie miłość rodzi się z przypadku i przynosi wielkie problemy w postaci rozdarcia wewnętrznego, poczucia zdrady i hańby w stosunku do króla, konieczności ukrywania się, wielokrotnego oszukiwania i okłamywania oraz ciągłej ucieczki przed zemstą. W konsekwencji przekracza granice moralne, co doprowadza Tristana i Izoldę do śmierci, dlatego można ją określić również jako tragiczną w skutkach i rujnującą ich życie. Nie należy jednak zapominać, że jednocześnie była ona tak szczera, prawdziwa i intensywna, że trwała nawet po śmierci bohaterów.

Cierpienia młodego Wertera

Kolejnym omówionym przeze mnie utworem będą „Cierpienia młodego Wertera” Goethego. Tytułowy bohater to nad wyraz wrażliwy i pełen ideałów młodzieniec, który bardzo intensywnie przeżywa uczucia. Kiedy podczas pobytu w Wahlheim poznaje Lottę, od razu się w niej zakochuje i od tej chwili miłość staje się treścią jego życia. W listach pisanych do przyjaciela Alberta widać, że w niezwykle często myśli o ukochanej, a każda chwila z nią spędzona jest niczym drogocenny skarb.

Werter wielokrotnie idealizuje Lottę i widzi w niej niemal anioła, a kiedy bezpodstawnie wmawia sam sobie, że ukochana odwzajemnia jego uczucie, szczęście opanowuje go całkowicie. Stan błogości nie trwa jednak długo i kończy się, gdy do miasteczka przyjeżdża narzeczony Lotty – Albert. Od tej chwili miłość Wertera staje się zakazana i w połączeniu z jego wrażliwą i delikatną osobowością przynosi niezwykle destrukcyjne konsekwencje. Z powodu subtelnego, ale jednak mimo wszystko odrzucenia tytułowy bohater powoli traci sens życia.

Nie mogąc uwolnić się od fatalnego uczucia, które kompletnie go pochłonęło, stopniowo popada w szaleństwo. Choć wie, że Lotta szczerze kocha Albertą i przyrzekła wyjść za niego za mąż, Werter nie chce opuścić miasteczka i nachodzi ukochanych ku ich niezadowoleniu. Z jednej strony widok Lotty uspokaja go i pozwala nacieszyć się jej pięknym, a z drugiej wyzwala wielki smutek i łzy w obliczu niemożności odwzajemnienia uczucia. Tak samo jest z Albertem, którego Werter jednocześnie szanuje i nienawidzi.

Uczucie Wertera okazuje się wobec tego zakazane, ponieważ zagraża trwałości zawartego już związku. Mimo że od początku znajomości Werter ma świadomość, że Lotta jest zaręczona, to nie rezygnuje ze starania o względy ukochanej. Ona z kolei nie ma zamiaru odchodzić od Alberta, któremu dała słowo i który stanowi dla niej oparcie nie tylko emocjonalne, ale również materialne, czego Werter nie może zapewnić. Miłość Wertera przekracza granice moralne, ponieważ istnieje wbrew zawartemu przez Lottę związkowi i przyczynia się do wprowadzenia chaosu w jej życiu.

Uczucie wywołuje w Werterze rozterki wewnętrzne i mimo że próbuje o niej zapomnieć, wyjeżdżając do innego miasteczka, to nie udaje mu się to. Główny bohater utworu Goethego nie potrafi zapanować nad emocjami związanymi z niespełnionym uczuciem, dlatego ostatecznie popełnia samobójstwo. Ślepo zakochany w Lotcie, nachodzi ją i naprzykrza się jej oraz Albertowi. Burzy porządek narzeczonych i staje się przyczyną zamętu w sercu bohaterki. W konsekwencji z powodu miłości Werter decyduje się na samobójstwo, co stanowi najistotniejszy argument potwierdzający tezę, że przekracza ona granice moralne.

Granica

Zakazana miłość pojawia się również w „Granicy”. Powieść Zofii Nałkowskiej przedstawia uczucie pomiędzy Zenonem Ziembiewiczem a jego żoną – Elżbietą Biecką oraz między Zenonem i jego kochanką – Justyną Bogutówną. Miłość pomiędzy Zenona i Elżbiety zaczyna się już w szkole średniej, kiedy mężczyzna traktuje swoją wybrankę jako prawdziwe ucieleśnienie miłości. Mimo to jego starania zostają wówczas odrzucone. Nim jeszcze na trwałe Zenon zwiąże się z Elżbietą, przydarzy mu się romans z ubogą i prostą Justyną Bogutówną, która bez pamięci zakochuje się w Ziembiewiczu, nie bacząc na dzielące ich różnice.

Gdy po powrocie ze studiów główny bohater ponownie spotyka Elżbietę, wiąże się z nią, nie wspominając o romansie z Justyną, bo wie, że jest to miłość zakazana i napiętnowana społeczne. W międzyczasie Zenon odnawia znajomość z Bogutówną i regularnie spotyka się z nią, aby zaspokoić własną namiętność, jednak ona traktuje ów romans jak odwzajemnioną miłość i w związku z tym robi sobie wielkie nadzieje na przyszłość. Prostolinijna Justyna nie wie, że w istocie nie ma żadnych szans, aby Zenon stał się jej stałym partnerem, bo ich uczucie jest zakazane i wielce problemowe.

Bogutówna nie pasuje bowiem do Ziembiewicza, który próbuje ustatkować się u boku Elżbiety i piąć się po szczeblach kariery, w czym romans z biedną i prostą dziewczyną bynajmniej nie byłby mu pomocny. Z kolei Justyna widzi w Zenonie szanse na lepsze jutro i nie zauważa, że on postrzega ją w sposób niemal przedmiotowy, jako przelotną i mało znaczącą znajomość. Nade wszystkim ich uczucie przyczynia się do zdrady, jakiej dopuszcza się Zenon w stosunku do Elżbiety.

Z kolei prawdziwe cierpienie zaczyna się wówczas, gdy Justyna zachodzi w ciążę i na prośbę Ziembiewicza poddaje się aborcji, a Elżbieta dowiaduje się o ich romansie. Wówczas w poczuciu klęski i upokorzenia Biecka wyjeżdża do Warszawy i zrywa zaręczyny, lecz szybko wybacza mężowi i wraca do niego. Mimo to po usunięciu ciąży Bogutówna, która nie potrafi poradzić sobie z traumą po odrzuceniu i utracie dziecka, na stałe wchodzi w życie Zenona i Elżbiety. Gdy dziewczyna zaczyna sprawiać kłopoty, Ziembiewicz odsuwa ją siebie i próbuje zerwać z nią znajomość. Odtrącona Justyna zaczyna tracić kontakt z rzeczywistością, popada w depresję i często nachodzi dom małżeństwa Ziembiewiczów.

Miłość całkowicie rujnuje jej nadzieje i plany życiowe, które pokładała w związku z nim. Ostatecznie w geście rozpaczy, a może nawet i szaleństwa wylewa kwas na twarz Ziembiewicza, a on po utracie wzroku popełnia samobójstwo. W „Granicy” zakazana miłość ma więc destrukcyjny wpływ nie tylko na osobę zakochaną, ale również na jej najbliższe otoczenia. Wynika to z niemoralnej postawy Zenona, który wykorzystał Justynę dla własnych korzyści i traktował ją niczym przedmiot. Ich miłość przekracza granice moralne, ponieważ przyczynia się do zdrady, cierpienia Justyny i dokonanej przez nią aborcji.

Do nieba wzięci

Swoje wystąpienie chciałbym zakończyć na omówieniu piosenki wykonywanej przez zespół Pidżama Porno o tytule „Do nieba wzięci”. W tym przypadku mamy do czynienia z motywem zakazanej miłości w odniesieniu do pary współczesnych kochanków, którzy znacząco różnią się od siebie. Mianowicie Magda – bo tak ma na imię kobieta – jest bardzo specyficzną osobą ubierającą się na czarno, z wieloma tatuażami na ciele, włosami przesiąkniętymi zapachem pizzy i zgrają psów u boku.

Za sprawą swojego kontrowersyjnego wizerunku Magda z pewnością wyróżnia się z tłumu, czego nie można powiedzieć o jej ukochanym – Mariuszu. On jest bowiem bardzo przeciętnym i do znudzenia zwyczajnym mężczyzną o dość pochmurnym usposobieniu. Pomimo owych różnic połączyła ich miłość łamiąca konwenanse społeczne. Jak mówi podmiot liryczny, ich uczucie jest wytykane palcami przez innych ludzi, którzy nie są w stanie zrozumieć, jak dwie tak skrajnie odmienne osoby mogą się kochać, a także przez księdza, zapewne ze względu na fakt, iż Mariusz i Magda żyją w nieformalnym związku.

Ich miłość sprzeciwia się współczesnym obyczajom i staje się obiektem powszechnym kpin. Oboje wyglądają wspólnie dość komicznie, a mimo to kochają się bardzo mocno, czego inni ludzie kompletnie nie pojmują. Ostatecznie jednak ich miłość wygasa i ku uciesze gawiedzi zamienia się w związek pełen kłótni.

Podsumowanie

Wszystkie przeanalizowane dziś przeze mnie przykładzie udowadniają postawioną na wstępie tezę, że miłość jest zakazana i przekracza granice moralne wówczas, gdy wiąże się ze zdradą, burzy porządek i spokój bohaterów lub stawia ich w niejednoznacznej etycznie sytuacji. Takie uczucie prowadzi do cierpienia i ma negatywny wpływ na bohaterów literackich. Z jej powodu przeżywają duchowe męki, gdyż jest ona odrzucona i niespełniona. Miłość przekraczająca granice moralne może prowadzić nawet do podjęcia próby samobójczej, tak jak miało to miejsce w przypadku Wertera, lub śmierci, czego dowodem są „Dzieje Tristana i Izoldy”. Z całą pewnością zakazana miłość bohaterów istnieje wbrew konwenansom obyczajowym i społecznym oraz pomimo obowiązującej w społeczeństwie zasadzie wierności.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Bedier Joseph, Dzieje Tristana i Izoldy, Warszawa, Książka i Wiedza, 1987, ISBN 837327880X,
2) Goethe Johann Wolfgang, Cierpienia młodego Wertera, Warszawa, Książka i Wiedza, 1996, ISBN 8366002147,
3) Nałkowska Zofia, Granica, Warszawa, Książka i Wiedza, 1982,
4) Pidżama Porno, Do nieba wzięci, W: Styropian [płyta CD], 1998, Polska, S.P. Records, 1998.

II Literatura przedmiotu:
1) Chodkowski Arkadiusz, Kochać jak Tristan i Izolda, Parnasik, 1992, nr 2, s. 5, 12,
2) Lementowicz Urszula, Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581634, s. 23-28,
3) Miłość, W: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Bachórz Józef, Kowalczykowa Alina, Wrocław, Ossolineum, 1991, ISBN 8304035211, s. 546-551,
4) Nowacka Irena, Granica Zofii Nałkowskiej, Lublin, Biblios, 2012, s. 24-27,

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Miłość przekraczająca granice moralne łamie przyjęte w społeczeństwie reguły współżycia międzyludzkiego.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Tristan i Izolda: niepożądana miłość wynikająca z przypadku, która oznacza zdradę rycerską w wykonaniu Tristana i zdradę małżeńską w przypadku Izoldy.
b) Cierpienia młodego Wertera: uczucie Wertera do Lotty, które burzy spokój w jej związku z Albertem, z którym jest zaręczona; uczucie prowadzące Wertera do całkowitego załamania psychicznego i ostatecznie samobójstwa.
c) Granica: zakazana miłość pomiędzy Justynem a Zenonem, którzy nie mogą być razem z uwagi na różnice społeczne i intelektualne oraz na fakt, że Ziembiewicz jest formalnie związany z Elżbietą.
d) Do nieba wzięci: nietypowa miłości pomiędzy całkowicie różnymi ludźmi, którzy pochodzą z dwóch zupełnie odmiennych światów.

3. Wnioski:
a) Miłość przekraczająca granice moralne polega na tym, że łamie konwenanse i obowiązujące w społeczeństwie zwyczaje oraz schematy, burzy spokój i porządek bohaterów lub przyczynia się do zdrady ważnych dla nich ideałów.
b) Miłość przekraczająca granice moralne nie jest możliwa do spełnienia i często prowadzi do cierpienia oraz tragedii.
c) Miłość ma negatywny wpływ na życie, postawy i wybory moralne bohaterów literackich oraz często kończy się śmiercią.