Obraz gór i pejzażu górskiego w literaturze i malarstwie

Góry od zawsze fascynują ludzi, którzy z jednej strony potrafią w nich odnaleźć wewnętrzny spokój i odzyskać siły witalne, a z drugiej pośród wysokich szczytów szukają ryzyka, adrenaliny i walczą z własnymi słabościami oraz lękami. Monumentalność, niedostępność, ogrom i dziewiczość gór sprawiają, że są one wielką inspiracją również dla artystów, którzy czerpią z nich natchnienie i często traktują jako główny bądź poboczny temat swoich dzieł.

O tym, jak pisarze i malarze zachwycają się ich widokiem, jak zanurzają się w górskiej ciszy i podziwiają tamtejszą przyrodę, mówi niniejsza prezentacja maturalna, której celem jest przeanalizowanie obrazu gór i pejzażu górskiego w literaturze oraz malarstwie.

Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach

Pierwszym dziełem, do którego chciałbym się odwołać, będzie „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” Jana Kasprowicza. Autor odbył osobiście wiele wędrówek w Tatrach będących jego silną inspiracją artystyczną. W „Krzaku dzikiej róży” mamy do czynienia z czterema sonetami ujmujący górski krajobraz w sposób symboliczno-impresjonistyczny na przykładzie dwóch tatrzańskich zjawisk przyrody – limby i dzikiej róży. Każdy z sonetów opisuje ten sam krajobraz, ale w różnych porach dnia.

Mianowicie widzimy rosnący w górach kwiat dzikiej róży zatopiony w otaczającym go pejzażu, obok którego znajdują się stawy oraz inne rośliny, w tym próchniejąca limba. Personifikacja róży i ukazanie jej jako istoty odczuwającej emocje – samotnej, sennej i zadumanej jednostki – pozwala postrzegać ją jako symbol indywidualizmu. Z kolei limba jawi się zaś jako metafora starego człowieka, lecz on pogodził się ze swoim losem i jest niezdolny do obrony przed osaczającą go rzeczywistością i upływającym nieubłaganie czasem.

Limbę można traktować także jako symbol przemijania. Oba kwiaty są zilustrowane tak, jakby nawiązywały ze sobą kontakt, mimo że są tylko roślinami pozbawionymi świadomości. Ich los kontrastuje ze sobą i jednocześnie się uzupełnia, gdyż obie rośliny wydają się sobie nad wyraz bliskie sobie. Z kolei impresjonistyczna warstwa „Krzaku dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” obrazuje górski krajobraz w taki sposób, aby jak najsilniej oddziaływać na zmysły odbiorcy. Opisy każdej z czterech pór dnia, w których autor zaprezentował różę i limbę, są tak sugestywne i plastyczne, że czytelnik może je sobie bez trudu wyobrazić i poczuć się, jakby był w Tatrach.

Mamy więc do czynienia z licznymi epitetami przedstawiającymi krajobraz, onomatopejami, metaforami, grą świateł i cieni, posługiwaniem się barwami czy opisywaniem kształtów przedmiotów oraz odgłosów natury. Ważnym środkiem stylistycznym wykorzystanym przez Kasprowicza jest synestezja, czyli przypisywanie jakiemuś zmysłowi wrażeń odbieranych innym zmysłem. Impresjonistyczne ujęcie pejzażu górskiego pozwala poczuć jego zapach, wtopić się w tatrzańską przyrodę, usłyszeć dźwięki natury i poczuć atmosferę, subtelność oraz wyjątkowość danej chwili.

Wraz z całą gamą środków literackich oddziałujących na zmysły czytelnik obserwuje zmieniające się warunki przyrodnicze, falujący las, połyskujące się ściany skał, zieleń roślin zestawioną z błękitem nieba, rozmywające się kontury drzew i drżenie powietrza. Ponadto w „Krzaku dzikiej róży” pojawia się możliwość, aby usłyszeć echo i nawoływanie świstaka, poczuć pachnące górskie zioła i zobaczyć połyskujące krople rosy. Podsumowując, dzieło Kasprowicza przedstawia motyw gór w sposób nad wyraz sugestywny, za pomocą dwóch podstawowych technik obrazowania: symbolizmu oraz impresjonizmu.

Melodia mgieł nocnych

Miłośnikiem Tatr był też pochodzący z Podhala Kazimierz Przerwa-Tetmajer, który odbył wiele wycieczek pośród szczytów najwyższego polskiego pasma górskiego. Jedna z nich mogła mieć wpływ na powstanie młodopolskiego wiersza zatytułowanego „Melodia mgieł nocnych”. W impresjonistyczny sposób ukazuje on tatrzański krajobraz po zmroku, dlatego można stwierdzić, że używa tej samej technika co Kasprowicz. Niezwykle poetycki i pełen rozmaitych środków stylistycznych opis ma na celu ukazanie danej chwili i przeniesienie czytelnika wprost na okryte nocą zbocza Tatr, w efekcie czego staje się on jeszcze bardziej liryczny niż wiersz Jana Kasprowicza.

W „Melodii mgieł nocnych” krajobraz górski jest najważniejszym tematem oddającym podstawowe założenie utworu, czyli uzyskanie impresjonistycznego efektu zachwytu nad opisaną przez podmiot liryczny sytuacją. Pojawiają się więc obrazy stoków oświetlonych subtelnym blaskiem księżyca, delikatnych mgieł kołyszących się na wietrze, szumiącej roślinności, płynącego potoku i brzęczących owadów, w efekcie czego całość wywołuje wrażenie ruchu i tańca wykonywanego przez tytułowe mgły. Podobnie jak w „Krzaku dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”, tak i tu tatrzański krajobraz ulega personifikacji i zachowuje się jak człowiek, żyjąc własnym życiem.

Impresjonistyczny opis przyrody oddziałuje na zmysły czytelnika i pozwala mu poczuć się tak, jakby znajdował się pośród górskich szczytów oświetlonych blaskiem księżyca. Taki efekt autor uzyskuje za sprawą nagromadzenia wielu środków stylistycznych dających wrażenie ruchu i pozwalających wczuć się w opisywaną sytuację. W „Melodii mgieł nocnych” nie ma jednak miejsca na refleksyjność i metaforyczność, tak jak było to u Przerwy-Tetmajera, ponieważ autor podporządkowuje treść i formę wiersza wyłącznie funkcji impresjonistycznej.

Wędrowiec ponad morzem mgieł

Skończywszy omawianie dzieł literackich, chciałbym przejść do malarstwa. Jako pierwszy przeanalizuję obraz „Wędrowiec nad morzem mgły” namalowany techniką olejową na płótnie przez Caspara Davida Friedricha. Na pierwszym planie widać tytułowego wędrowca stojącego na szczycie skały. W tle znajdują się natomiast mgły, na które spogląda podróżnik, a w oddali rysują się góry. Pierwszoplanowa postać jest odwrócona do widzów plecami, dlatego nie widać jej twarzy, co sprawia, że wydaje się ona nad wyraz tajemnicza, zresztą jak cały obraz.

Zilustrowane na nim góry z całą pewnością można określić jako bardzo nastrojowe i zagadkowe, a jednocześnie niezwykle piękne i fascynujące. Podziwia je tytułowa postać odziana w długi frak i wysokie buty, na ich tle rozmyślając nad sensem ludzkiej egzystencji. Góry stanowią tu element stwarzający aurę tajemniczości i niesamowitości. Za ich sprawą wędrowiec może oddać się kontemplacji i odnajduje własne „ja”. Obraz można również interpretować w kontekście próby kontaktu z Bogiem, którą tytułowa postać nawiązuje poprzez podróż na szczyty wysokich gór.

„Wędrowiec ponad morzem mgieł” przedstawia cudowny, ale nieodgadniony i nieco surowy krajobraz górski, który jawi się zarówno jako piękny i jedyny w swoim rodzaju, jak i groźny oraz tajemniczy. Na obrazie Caspara Friedricha pejzaż gór, białych chmur i nieodgadnionych mgieł służy ukazaniu romantycznej duszy głównej postaci i pokazaniu, że jest ona wyjątkową indywidualnością, tak jak większość romantyków, która szukała najintensywniejszych przeżyć w bliskim kontakcie z naturą. Romantyczne i tajemnicze ujęcie gór odróżnia je od wszystkich przeanalizowanych wcześniej dzieł.

U wrót Chałubińskiego

Ostatnim dziełem, które dziś omówię, jest obraz „U wrót Chałubińskiego”. Leon Wyczółkowski prezentuje na nim widok na Tatry spod Wrót Chałubińskiego w stronę Morskiego Oka widocznego u dołu obrazu. Po prawej stronie ukazana jest natomiast grań Siedmiu Granatów, po lewej zbocza Miedzianego, a na horyzoncie przykrytym białymi chmurami malują się wierzchołki Tatr Bielskich. Dzieło Wyczółkowskiego przedstawia spory obszar Tatr z dużej wysokości, których obraz jest sposobem widzenia tych gór przez autora.

Bez wątpienia da się określić je jako potężne i budzące respekt. Z kolei na podstawie zamazanych konturów, przelatujących chmur i gry świateł oraz kolorów można wywnioskować, że „U wrót Chałubińskiego” to impresjonistyczne dzieło będące zapisem ulotnej chwili, które ukazuje ogrom i jednocześnie piękno Tatr. Pejzaż wydaje się bardzo rozległy i surowy, a masywne chmury oraz wykorzystanie technika malowania za pomocą dotknięć, a nie pociągnięć pędzla, która nieco rozmazuje obraz, dodają mu tajemniczości. Wykorzystanie techniki impresjonistycznej na obrazie Wyczółkowskiego pozwala porównać je do utworów Kasprowicza i Przerwy-Tetmajera.

Podsumowanie

Przeprowadzona dziś przeze mnie analiza wyraźnie pokazuje, że w literaturze i malarstwie obraz gór oraz pejzaż górski przedstawiane są przede wszystkim w impresjonistyczny sposób, tak aby ukazać wyjątkowość chwili i niepowtarzalność obserwowanego w danym momencie krajobrazu. Ponadto można zaobserwować technikę symbolizmu i romantyczną tajemniczość. Aby uzyskać założony efekt i za pomocą słów oraz obrazów oddziaływać na odbiorcę, artyści stosują odpowiednie środki: poeci sięgają po grę świateł, epitety, metafory, onomatopeję i posługują się barwami, a malarze wykorzystują krótkie pociągnięcia pędzlem, rozmazują kontury i również posiłkują się grą świateł oraz barw. W kontekście wniosków należy zauważyć, że fundamentalną rolę w wizjach pejzaży górskich odgrywa natura, która jest ich nieodłącznym elementem.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Friedrich Caspar David, Wędrowiec nad morzem mgły, Hamburg, Kunsthalle, 1818, Hamburg, olej na płótnie, 94,8 x 74,8 cm,
2. Kasprowicz Jan, Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smerczynach, W: Ewa Paczoska Przeszłość to dziś, Warszawa, STENTOR, 2011, ISBN 9878361245230,
3. Przerwa Tetmajer Kaźmierz, Melodia mgieł nocnych, W: Paczoska Ewa, Przeszłość to dziś, Warszawa, STENTOR, 2011, ISBN 9878361245230.
4. Wyczółkowski Leon, U Wrót Chałubińskiego, [online], [dostęp: 28.03.2014], dostępny w Internecie: http://niezlomni.com/?p=4813.

II Literatura przedmiotu:
1. Góry, W: Słownik literatury polskiej XIX wieku. Red. Bachórz Józef, Kowalczykowa Alina, Wrocław, Ossolineum, 1991, ISBN 8304035211, s. 326-328,
2. Kolbuszewski Jacek, Obraz Tatr w literaturze polskiej XIX wieku (1805-1889): funkcja artystyczna motywu przyrody, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1971,
3. Tatry w poezji i sztuce polskiej: poeci, wiersze i obrazy, wybór i oprac. Michał Jagiełło, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1975.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Pejzaż górski ukazywany jest za pomocą różnych technik obrazowania.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”: symboliczno-impresjonistyczny opis krzaku dzikiej róży i limby w różnych porach dnia.
b) „Melodia mgieł nocnych”: impresjonistyczne ujęcie tatrzańskiego krajobrazu po zmroku, który jest dynamiczny i oddziałuje na zmysły odbiorcy.
c) „Wędrowiec nad morzem mgły”: tajemnicze i nieodgadnione góry pośród mgły, które tworzą romantyczny nastrój obrazu.
d) „U wrót Chałubińskiego”: impresjonistyczny obraz monumentalnych Tatr, które wzbudzają respekt i są źródłem podziwu.

3. Wnioski:
a) W literaturze i malarstwie pejzaż górski przedstawiany jest przede wszystkim w impresjonistyczny sposób, tak aby ukazać wyjątkowość chwili i niepowtarzalność obserwowanego w danym momencie krajobrazu.
b) Inne techniki wykorzystywane przez artystów to symbolizm i romantyczna tajemniczość.
c) Przedstawiając pejzaże górskie, artyści stosują odpowiednie środki: poeci sięgają po grę świateł, epitety, metafory, onomatopeję i posługują się barwami, a malarze wykorzystują krótkie pociągnięcia pędzlem, rozmazują kontury i również posiłkują się grą świateł oraz barw.
d) Fundamentalną rolę w wizjach pejzaży górskich odgrywa natura, która jest ich nieodłącznym elementem.

 

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *