Motyw małżeństwa – portret i obraz par w literaturze

Małżeństwo to związek zawarty pomiędzy dwoma osobami, które przyrzekają sobie miłość i wierność aż do śmierci. Jego zbudowanie wymaga czasu, cierpliwości, wyrozumiałości i gotowości do wyrzeczeń na rzecz drugiej osoby, dlatego jest to zadaniem niełatwym. Mnogość trudności, przed jakimi staje małżeństwo, również bynajmniej nie ułatwia mu życia. Jeśli jednak udaje się je pokonać wspólnymi siłami i dobrze ułożyć więzy oraz życie małżeńskie, staje się ono źródłem szczęścia i radości na co dzień. Relacje łączące pary małżeńskie są częstym tematem podejmowanym przez literaturę, która ukazuje je na różne sposoby.

Legenda o św. Aleksym

Aleksy urodził się w bogatej rodzinie i nigdy niczego mu nie brakowało, lecz mimo to w wieku 24 lat decyduje się na poświęcenie się Bogu i życie w ascezie. Wszystkie dobra, jakie posiada, rozdaje potrzebującym, a sam zostaje żebrakiem i pokutnikiem. Odtąd los staje się dla niego pasmem cierpień. Oprócz ascetycznego życia średniowieczny utwór ukazuje małżeństwo Aleksego z kobietą o imieniu Famijana.

Ich ślub jest wielkim wydarzeniem dla całej rodziny i ma ogromne znaczenie szczególnie dla ojca Aleksego. O randze tego wydarzenia może świadczyć fakt, że ceremonia zostaje odprawiona przez samego papieża. Małżeństwo dwojga młodych ludzi szybko jednak się kończy, ponieważ po pójściu do łożnicy Aleksy opuszcza ukochaną. Oddaje jej obrączkę i mówi, że zostawia jako dziewicę, aby powierzyć swoje życie Bogu. Pozdrawia żonę z serdecznością, a ta odpowiada, że zawsze będzie mu wierna.

W „Legendzie o św. Aleksym” mamy do czynienia z małżeństwem nietypowym. Jest to tzw. biały związek, czyli nieskonsumowany. Portret małżeństwa w tym średniowiecznym dziele został bowiem zaprezentowany w taki sposób, aby podkreślić poświęcenie i religijność Aleksego. Fakt, że w noc poślubną opuszcza ukochaną żonę, która jako córka cesarza jest wyśnioną kandydatką wybraną głównego bohaterowi przez jego ojca, pokazuje, że nie ma dla niego żadnych przeszkód w drodze życiowej, jaką obrał. Aby powierzyć swoje życie Bogu, Aleksy jest gotowy nawet na opuszczenie tak doskonałej i idealnej żony, jaką jest Famijana.

Makbet

Tytułowy bohater dramatu Szekspira początkowo jest prawym rycerzem, który z wielką odwagą i bohaterstwem walczy w obronie króla. Niedługo potem okazuje się jednak, że Makbet wkracza na zbrodniczy szlak i staje się mordercą gotowym do najbardziej brutalnych czynów, aby zdobyć fotel króla. W tym celu morduje prawowitego władcę – Duncana – i każdego, kto jest w stanie stanąć mu na drodze. Bardzo dużą rolę w kontekście negatywnej przemiany wewnętrznej Makbeta odgrywa jego żona – Lady Makbet.

Mianowicie kobieta manipuluje mężem i naprowadza go na ścieżkę zbrodni, która w konsekwencji okazuje się zgubna dla obojga bohaterów. Makbet jest dla niej marionetką pozwalającą na osiągnięcie własnych, okrutnych celów. Lady Makbet nie zależy na jego uczuciach, lecz wyłącznie na tym, aby zdobyć władzę. Mimo że początkowo są zgodnym małżeństwem, świadomość bycia królową przesłania żonie wszystkie inne wartości, takie jak miłość czy lojalność wobec męża. Widząc jego niepewne wahanie w związku z planem przejęcia tronu, podważa jego męskość i odwagę, co ze strony żony stanowi dla męża najwyższą obelgę.

Jako że Makbet jest podatny na jej wpływ, a jego ambicje są duże, Lady Makbet ostatecznie udaje się sprowadzić go na drogę zła. Nakłoniwszy go do morderstwa króla Dunkana, małżeństwo decyduje się popełnić kolejne zbrodnie, aby poprzednie przestępstwa nie ujrzały światła dziennego. Ostatecznie Makbet pogrąża się w szaleństwie i odtrąca żonę, w efekcie czego traci ona kontrolę nad sytuacją i popełnia samobójstwo, a jej mąż umiera w walce jako okryty pogardą mordercy i zdrajcy.

Szekspir w swoim słynnym dziele prezentuje zatem niezwykle negatywny obraz małżeństwa jako okrutnej pary morderców, której zależy wyłącznie na władzy. Makbet jawi się jako marionetka w rękach żony będącej despotką i tyranką dbającą wyłącznie o swoje żądze, a nie o męża. Jest to więc małżeństwo niezwykle toksyczne – można nawet powiedzieć, że niebezpieczne, które wyrządza wiele zła. Główną przyczynę takiego stanu rzeczy upatruję w chorobliwej żądzy władzy Lady Makbet, jednak nie można zapominać o uległości, dużych ambicjach i braku asertywności ze strony Makbeta.

Żona modna

Portret małżeństwa ilustruje oświeceniowa satyra zatytułowana „Żona modna”. Z perspektywy męża utwór Ignacego Krasickiego przestawia całkowicie nieudane małżeństwo pewnego szlachcica z oświeceniową modnisią. Już sam fakt, że bohaterowie wiążą się ze sobą wyłącznie z uwagi na majątek, podpowiada, że w małżeństwie zaprezentowanym w „Żonie modnej” nie ma mowy o wzajemnej miłości, zaufaniu i zrozumieniu, które zostały wyparte przez materializm. Interesowność tego związku obrazuje również fakt podpisania intercyzy szczegółowo określającej prawa i obowiązki żony oraz męża.

Jeśli chodzi o żonę, to jest ona kobietą zaślepioną zagranicznymi modami, szczególnie francuskimi, którym w pełni podporządkowuje swoje życie. Na co dzień zachowuje się zgodnie z zagranicznymi trendami, a także według nich urządza dom i ogród i ubiera się tak, jak nakazują francuskie trendy. Rozrzutność żony i jej gotowość do maksymalnego wyzysku męża sprawia, że traci on cały majątek, dla którego zresztą się z nią związał – a był on niemały, bo jego wartość opiewała na cztery wsie.

Przez zachcianki wybranki narrator musiał jednak pozbyć się tego wszystkiego, aby zadowolić żądania ukochanej. W istocie jego małżeństwo jest więc bardziej dość specyficzną formą transakcji finansowej aniżeli sakramentem potwierdzającym uczucia. Pomimo świadomości, że fanaberie żony niszczą finanse małżeństwa, mąż nie potrafi się jej postawić i dać do zrozumienia, że nie powinna tyle wydawać. Jego asekuranctwo i uległość sprawiają, że można go nazwać bawidamkiem podporządkowanym kaprysom kobiety. Żona jest natomiast osobą pogardliwą, skupioną wyłącznie na sobie i roszczeniową, która za nic ma potrzeby męża i traktuje go w sposób bardzo obojętny i zdystansowany.

Wszystko to pozwala stwierdzić, że w „Żonie modnej” mamy do czynienia z całkowicie negatywnym portretem małżeństwa, jako związku dwoje praktycznie obcych sobie ludzi, którzy biorą ze sobą ślub, aby osiągnąć tym samym korzyści finansowe. Nie ma tu zatem mowy o żadnym uczuciu, miłości, zaufaniu czy wzajemnym poświęceniu. Poprzez takie ujęcie tematu Krasicki chciał skrytykować styl życia reprezentowany przez oświeceniowe elity, które poszukiwały wzorców w zachodnich modach i pogardzały polskimi tradycjami.

Kamizelka

Nowela Bolesława Prusa opowiada historię pewnego biednego, ale obdarzającego się wielkim uczuciem małżeństwa, które staje w obliczu problemów życiowych; z jednej strony bieda, zmuszająca do pracy ponad siły i bardzo oszczędnego gospodarowania pieniędzmi, a z drugiej poważna choroba męża, powoli, acz skutecznie niszcząca jego zdrowie. Pomimo tych wszystkich trudności małżeństwo obdarza się szczerą miłością i wykazuje się wobec siebie lojalnością, czułością i wsparciem.

Oboje ciężko pracują w celu zarobienia na podstawowe potrzeby życiowe, na których zaspokojenie i tak ledwie im starcza. Życie małżeństwa zaprezentowanego przez Bolesława Prusa w „Kamizelce” jest powtarzalne i wymagające, ale wypełnione serdecznością, naturalnością i prostolinijnością. Głęboką miłość małżonków widać chociażby wówczas, gdyż mąż przesuwa sprzączkę od paska, aby żona nie zorientowała się, że jego choroba coraz bardziej postępuje oraz kiedy ona czule się nim opiekuje i udaje, że nie wie o jego mistyfikacji związanej ze sprzączką od kamizelki.

Troska małżonków o siebie i niechęć do sprawiania sobie przykrości sprawiają, że wzajemnie się okłamują, chcąc choć w znikomym stopniu ulżyć swojemu cierpieniu. Ich los jest bardzo trudny – każdego dnia codzienne rano wstają do pracy i wykonują swoje obowiązki do późnej nocy – żona udziela korepetycji i zajmuje się szyciem, a mąż jest urzędnikiem, na którego barkach spoczywa ogrom odpowiedzialności i zadań, dlatego nierzadko pracuje nocami. Zwyczajem małżeństwa są niedzielne spacery po Warszawie, będące jedną z niewielu chwil, kiedy mogą odpocząć i w spokoju nacieszyć się życiem.

Podsumowując, w „Kamizelce” pojawia się pozytywny portret małżeństwa jako pary, która kocha się szczerą miłością, wspiera się wzajemnie w każdych, nawet najtrudniejszych sytuacjach i musi walczyć z przeciwnościami losu. Ujęcie obrazu małżeństwa w kontekście biedy i problemów społecznych wpisuje się w pozytywistyczny program pracy organicznej i pracy u podstaw, nakazujący dążenie do rozwoju najniższych warstw społecznych.

Nad Niemnem

W „Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa prezentuje kilka par małżeńskich, lecz ja chciałbym omówić dwie: związek Korczyńskich i Jana Bohatyrowicza z Justyną Orzelską. Zacznijmy od tego pierwszego małżeństwa, które łączy dwie całkowicie różne osoby. Mianowicie Benedykt to pozytywista poświęcający całe swoje życie pracy na roli i dbaniu o rodzinny majątek, tak aby nie został zagrabiony, zaś Emilię można określić jako niepoprawną romantyczkę żyjącym w wyimaginowanym świecie ckliwych francuskich romansów, z których czerpie wzorce miłosne.

Ze względu na ogromne różnice charakterologiczne występujące pomiędzy Emilią i Benedyktem ich małżeństwo jest niezgodne i nie może się porozumieć. Emilia postrzega bowiem Benedykta przez pryzmat francuskich romansów, lecz ten w żadnym stopniu do nich pasuje, gdyż jest człowiek prostym. On zaś nie może zrozumieć jej ciągłego narzekania, wahania nastrojów i niekończących się dąsów. Kulminacją wzajemnych pretensji małżonków jest rozdział trzeci pierwszego tomu „Nad Niemnem”, w którym Benedykt i Emilia wyrzucają sobie, że zawiedli się na sobie i jako małżonkowie nie pasują do siebie.

Inny wątek miłosny dotyczy uczucia pomiędzy Janem Bohatyrowiczem a Justyną Orzelską. Dojrzewa ono powoli i zaczyna się od szczerej przyjaźni. Choć miłość pomiędzy nimi jest trudna i musi przełamywać ówczesne stereotypy, gdyż Jan jest chłopem, a Justyna ziemianką, to ostatecznie okazuje się spełniona i szczęśliwa. Co prawda otoczenie postrzega ich małżeństwo jako mezalians, jednak nie przeszkadza to kochankom we wspólnym, radosnym życiu.

Dzięki miłości do swojego wybranka Justyna odnajduje zagubiony po nieudanym romansie z Zygmuntem Korczyńskim sens życia, a Jan zyskuje lojalną i oddaną towarzyszkę życia. Staje się dla niej swego rodzaju przewodnikiem i mentorem, który wprowadza ją w świat obyczajów i patriotyzmu, jaki panuje w domu Bohatyrewiczów. Ich miłość jest ściśle związana z przyrodą, historią narodową i przede wszystkim z pracą. Oboje odnajdują sens życia nie tylko we wzajemnym uczuciu, ale także we wspólnym wypełnianiu codziennych obowiązków gospodarczych i pracowaniu na rzecz rodziny oraz narodu. Podejście Justyny i Jana do miłości jest bardzo dojrzałe, odpowiedzialne i rozsądne. Planują wspólną przyszłość, dużo ze sobą rozmawiają i starają się ułożyć sobie życie w jak najlepszy sposób.

Ich podejście do miłości jest związane nie tylko z uczuciem, ale również z pozytywistycznymi ideałami, czyli pracą i patriotyzmem, a ponadto daje im wiele szczęście. Uczucie Jana mi Justyny przynosi radość także innym bohaterem powieści, gdyż dzięki ich ślubowi rody Bohatyrowiczów i Korczyńskich się godzą, a historia związku Jana i Cecylii jak gdyby zatacza koło. Jak więc widać, w „Nad Niemnem” mamy do czynienia z dwoma mezaliansami – jednym nieszczęśliwym, uosabianym przez związek Benedykta z Emilią, i drugim szczęśliwym pomiędzy Justyną a Janem.

Moralność pani Dulskiej

„Moralność pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej opowiada historię życia pewnego małżeństwa, w którym władzę sprawuje kobieta – matka i żona Aniela Dulska. Tytułowa bohaterka utworu jest osobą obłudną, cyniczną i zawistną, a do tego niechlujną, brzydką i zaniedbaną. W domu rządzi żelazną ręką, nieznającą sprzeciwu i buntu. Wobec siebie jest bezkrytyczna, a zarazem wobec innych bardzo wymagająca, zaś jej władza nie podlega żadnej dyskusji.

Aniela usidliła sobie męża, który nie ma nic do powiedzenia – liczy się tylko jej zdanie. Widać to chociażby wówczas, gdy pozbywa się z domu służącej Hanki, dowiedziawszy się, że ta zaszła w ciążę z jej synem. Za nic ma uczucia Felicjana – liczy się tylko to, żeby nie dopuścić do prania brudów poza własnym mieszkaniem. Jej tyrańska władza jest nieograniczona i każdy domownik musi się jej podporządkować, również mąż. Między nimi nie istnieje żadne uczucie, a rola Felicjana w małżeństwie i rodzinie została ograniczona do minimum, ponieważ Aniela przejęła całą władzę.

Despotyzm żony sprawia, że Felicjan w żaden sposób nie angażuje się w życie rodzinne i odsuwa się od wszystkiego, co go otacza. Czasami nawet boi się odzywać, dlatego z innymi domownikami porozumiewa się za pomocą gestów. Liczy się dla niego wyłącznie święty spokój, a hipokryzja, bezwzględność i obłuda żony wcale go nie interesuje, dlatego jawi się on jako negatywny bohater i bierny mąż milcząco zgadzający się na zakłamanie, jakie go otacza. Mimo że Felicjan często jest poniżany przez Anielę, która traktuje go w sposób przedmiotowy, to nie sprzeciwia się jej postawie, ponieważ dzięki temu wszystkie problemy spadają na małżonkę, a on ma święty spokój.

Obrusza się wyłącznie dopiero wówczas, gdy ów spokój zostaje zakłócony. Felicjan nie jest co prawda tak negatywną postacią jak Aniela, ale ze względu na swój oportunizm i bierność bynajmniej nie wzbudza pozytywnych emocji. Podsumowując, w „Moralności pani Dulskiej” mamy do czynienia z destrukcyjnym małżeństwem, w którym głową, szyją i tułowiem jest obłudna żona działająca na niekorzyść rodziny, zaś mąż to bierny leń dbający wyłącznie o chwile spokoju. Związek zaprezentowany przez Zapolską jest więc całkowitym zaprzeczeniem tego, jak powinno wyglądać normalne małżeństwo.

Granica

„Granica” Zofii Nałkowskiej przedstawia związek Zenona Ziembiewicza i Elżbiety Bieckiej, któremu daleko od ideału. Mąż niejednokrotnie zdradza bowiem swoją żonę z nastoletnią Justyną i innymi kobieta, lecz żona jest wobec niego uległa i mu wybacza. Kocha go ślepą i bezwarunkową miłością, raz po raz usprawiedliwiając jego kolejne skoki w bok. Elżbieta stanowi oparcie dla Zenona, ale on nie docenia jej wysiłków. Rani ją poprzez romans z Justyną, co w konsekwencji kończy się tragicznie, ponieważ zawiedziona kochanka postanawia wylać na niego kwas, czego skutkiem jest jego samobójstwo.

Małżeństwo Ziembiewiczów jest bez wątpienia nietypowe. Dla Elżbiety stanowi ono spełnienie marzeń o zbudowaniu rodziny, której nigdy nie miała i o której zawsze marzyła. Z tego względu wybacza Zenonowi wszystkie jego przewinienia i jest wobec niego nad wyraz wyrozumiała. To ona staje się jednak największą ofiarą skutków zdrady męża, gdyż po jego śmierci zostaje całkowicie samotna, a przecież tak bardzo tego nie chciała. Ziembiewicza można z kolei traktować jako przykład na wskroś niewiernego męża, który nie umie wczuć się w emocje swojej partnerki i zrozumieć, że choć mu wybacza, to każda jego zdrada ogromnie ją rani.

Osobiście uważam, że to on jest głównym winowajcą tragedii, jaka dotknęła małżeństwo. Trzeba jednak pamiętać, że jego postawa wynika w dużej mierze z przeżyć z dzieciństwa, gdyż jako młody chłopak obserwował zachowania ojca, który podobnie jak on wielokrotnie zdradzał żonę, a w dorosłości Zenon nieświadomie powiela jego postawę. Oczywiście nie stanowi dla niego usprawiedliwienia i nie zmienia faktu, że tragiczny i daleki od ideału los małżeństwa z Biecką wynika przede wszystkim z jego niewierności.

Cudzoziemka

Powieść Marii Kuncewiczowej przedstawia historię Róży Żabczyńskiej – rozczarowanej życiem kobiety wspominającej na łożu śmierci przeszłe wydarzenia. Opowiada ona m.in. o swojej rodzinie, a w tym o mężu Adamie, dzięki czemu w „Cudzoziemce” można wyodrębnić motyw małżeństwa. Główna bohaterka w wieku młodzieńczym utraciła wielką miłość w osobie Michała Bądskiego, w efekcie czego przeszła negatywną przemianę wewnętrzną, stając się osobną złośliwą, zgryźliwą, szorstką, wyrachowaną i do bólu szczerą.

W wyniku zawodu miłosnego postanowiła zemścić się na mężczyznach i jako swój cel obrała Adama – niepozornego, cichego, skromnego i wcale nie majętnego syna burmistrza Nowego Miasta, który zakochał się w Róży od pierwszego wejrzenia. Ona jednak przez cały okres małżeństwa traktowała go w sposób poniżający, chcąc pokazać, że jest od niego niezależna i ma nad nim całkowitą władzę. Ich małżeństwo było całkowicie podporządkowane Róży, która ofiarowała Adama swoje ciało, ale nie dała mu klucza do swojego serca. Mężczyzna dobrze wiedział, że żona przez cały czas kocha Michała, a nie jego, jednak mimo to on obdarzał ją niesłabnącym uczuciem.

Nigdy nie zbuntował się przeciwko jej despotycznej i poniżającej go postawie, starając się ją zrozumieć i usprawiedliwić. Największy ból sprawiła mu w momencie, gdy posądziła go o śmierć synka Władysia. Małżeństwo w powieści Kuncewiczowej bez wątpienia należy do nieszczęśliwych, niespełnionych i toksycznych, ponieważ kobieta całkowicie usidla mężczyznę, terroryzuje go i przekreśla jego życiowe szczęście.

On z kolei nie potrafi się uwolnić z fatalnego związku, ponieważ w głębi duszy kocha Różę. Małżeństwo z „Cudzoziemki” jest zaprzeczeniem trwałego związku dwojga bliskich sobie i kochających się ludzi, co wynika z despotycznej oraz roszczeniowej postawy żony, która wyszła za mąż za Adama tylko po to, aby zemścić się na mężczyznach, a także z uległości, wrażliwości i bezgranicznego uczucia Adama.

Podsumowanie

Główny podział małżeństw w literaturze dotyczy dwóch kategorii: małżeństw kochających się, ufających sobie i bezwzględnie się wspierających oraz małżeństw, które wzajemnie się wykorzystują, okłamują się i są wobec siebie obojętne. Przykłady pozytywnych relacji małżeńskich, zaliczających się do pierwszej grupy, można odnaleźć w „Kamizelce”, a tych drugich – w „Żonie modnej” i „Makbecie”. Gdzieś po środku sytuują się bohaterowie z „Granicy”, ponieważ mimo wszystko Elżbieta kochała Zenona. Często zdarza się, że w małżeństwie jedna strona stara się bardziej i wkłada więcej wysiłku w związek, podczas gdy druga traktuje go w sposób odmienny.

Należy również podkreślić, że małżeństwa ukazywane w literaturze muszą stawiać czoła wielu trudnościom życiowym, takim jak choroba, zdrada, rozrzutność czy władza. Warto także zauważyć, że ujęcie tematu małżeństwa wpisuje się w ogólne przesłanie danego utworu – w „Makbecie” ukazuje destrukcyjny wpływ żądzy władzy, w „Kamizelce” podkreśla biedę i problemy społeczne, w „Żonie modnej” służy krytyce oświeceniowego stylu życia, a w „Granicy” zwraca uwagę na podwójną moralność Zenona.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Krasicki Ignacy, Żona modna, W: Satyry, Warszawa, SARA, 1988, ISBN 8305120449, s. 53-62,
2. Maria Kuncewiczowa, Cudzoziemka, Warszawa, Nowa Era, 2001, ISBN 834233342,
3. Legenda o św. Aleksym, W: Krzysztof Mrowczewicz, Starożytność-Oświecenie, Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, Warszawa, Stentor, 1997,
4. Nałkowska Zofia, Granica, Warszawa, Czytelnik, 2003, ISBN 8472974179,
5. Orzeszkowa Eliza, Nad Niemnem, Warszawa, Czytelnik, 1984, ISBN 8349001283,
6. Prus Bolesław, Kamizelka, Kraków, Greg, 2000, ISBN 8387139971,
7. Szekspir William, Makbet, Łódź, Wydawnictwo Łódzkie, 1984, ISBN 8385904190,
8. Zapolska Gabriela, Moralność pani Dulskiej, Warszawa, Nowa Era, 2006, ISBN 832847986.

II Literatura przedmiotu:
1. Kosmal Lucyna, Stefański Janusz, Wątróbski Adam, Język polski od A do Z: Starożytność, Średniowiecze: repetytorium, Warszawa, Kram, 1998, rozdz.: Dwa rodzaje średniowiecznej ascezy (św. Aleksy i św. Franciszek), ISBN 8386075473, s. 150-152,
2. Kwiek-Osiowska Janina, Stanuch Stanisław, Małżeństwo i rodzina w literaturze polskiej (na wybranych przykładach), Problemy Rodziny, 2001, nr 2, s.48-56,
3. Małżeństwo, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004, ISBN 8373273948, s. 179-181,
4. Nowacka Irena, Nowele, opowiadania Bolesława Prusa, Lublin, Biblios, 2006, ISBN 9788386581115, str. 17,
5. Polańczyk Danuta, Makbet W. Szekspira, Lublin, Biblios, 2007, ISBN 8366108634, s. 18-27,
6. Polańczyk Danuta, Utwory wierszem Ignacego Krasickiego, Lublin, Biblios, 2010, ISBN 9788386581405, s. 31-36,
7. Weiss Tomasz, Mieszczaństwo przed sądem – Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, W: Arcydzieła literatury polskiej: interpretacje, Grzeszczuk Stanisław, Niewolak-Krzywda Anna, Rzeszów, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 162-177, ISBN 830301532X.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Literatura obrazuje różne relacje pomiędzy małżonkami.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Makbet: zbrodnicze małżeństwo, w którym żona namawia męża do zabicia króla, aby zdobyć władzę, a następnie przejmuje ją siłą.
b) Żona modna: krytyczny portret małżeństwa zawartego dla korzyści finansowych, które jest pozbawione jakichkolwiek uczuć.
c) Kamizelka: portret biednego, ale kochającego i wspierającego się w trudnych sytuacjach małżeństwa, które wspólnie stawia czoła życiowym problemom.
d) Nad Niemnem: nieudane małżeństwo Korczyńskich kontrastujące ze szczęśliwym związkiem Justyny i Jana.
e) Granica: nieszczęśliwe małżeństwo pomiędzy Zenonem i Elżbietą, w którym panuje zdrada i kłamstwo, w efekcie czego dochodzi do dramatu.

3. Wnioski:
a) Portrety małżeństw w literaturze dzielą się dwie grupy: małżeństwa kochające się, ufające sobie i bezwzględnie się wspierające oraz małżeństwa, które wzajemnie się wykorzystują, okłamują i są wobec siebie obojętne.
b) Małżeństwa ukazywane w literaturze muszą stawiać czoła wielu trudnościom życiowym.
c) Ujęcie tematu relacji małżeńskich wpisuje się w ogólne przesłanie danego utworu.