Motyw wesela w literaturze, filmie i malarstwie

Od początku cywilizacji człowieka ludzie łączyli się w pary, aby prowadzić wspólne życie oraz płodzić i wychowywać potomstwo, dlatego w tym celu zawierano małżeństwa i wyprawiano wesela. W zależności od epoki i miejsca przebieg wesel różni się jednak od siebie. O różnorodności tradycji weselnych i ich odmienności mówi nie tylko historia i życie codzienne, ale również literatura i film. Na przestrzeni wieków powstało bowiem wiele dzieł, które przedstawiają motyw wesela w kontekście danej epoki, kultury czy społeczeństwa, w jakiej je napisano. Warto prześledzić różnorodność tej kwestii, ponieważ daje nam ona duże pojęcie o zagadnieniu tradycji weselnych.

Nie-boska komedia

Pierwszą rzeczywistą scenę dramatu Zygmunta Krasińskiego stanowi ceremonia ślubu hrabiego Henryka z Marią. Odbywa się ona we wiejskim kościele, nad którym kołysze się anioł stróż obiecujący, że jeśli małżonek dotrzyma przysięgi złożonej zesłanej przez niego żonie, spotka się z nagrodę w niebie. Jedyne rekwizyty, jakie są zauważone podczas ślubu, to gromnice. Narrator będący jednocześnie świadkiem wydarzeń wskazuje również na obecność świadków, na czym kończy się relacja ze ślubu. Następnie akcja przenosi się do pięknie ozdobionej komnaty pełnej gości, gdzie gra muzyka i wszyscy radośnie się bawią.

Panna młoda raz po raz obtańcowuje kolejne zaproszone osoby, co doprowadza ją do wycieńczenia fizycznego, jednak mąż prosi ją, aby jeszcze chwilę się bawiły, dzięki czemu będzie mógł podziwiać jej piękno, na co ona przystaje. Mimo to motyw wesela w „Nie-Boskiej komedii” jest przedstawiony w sposób dramatyczny, ponieważ właśnie ceremonia zaślubin i wieńcząca ją biesiada okazują się początkiem tragedii rodzinnej Hrabiego i jego żony. U Krasińskiego wesele jest ostatnią radosną chwilą w życiu żony głównego bohatera, która została przez niego zdradzona.

Napięcie i nadchodzącą katastrofę da się wyczuć na podstawie niespokojnego zachowania Marii błagającej męża o to, aby móc przestać tańczyć. On z kolei jej nie na to nie pozwala, co wskazuje, że to właśnie on rządzi w związku i ma w nim decydujący głos. Wesele w „Nie-Boskiej komedii” pokazuje również, z jakimi charakterami będziemy mieli do czynienia w późniejszej części dramatu: z uległą Marią, która gotowa jest do największego poświęcenia dla męża i rodziny, oraz z nieodpowiedzialnym i egoistycznym hrabią Henrykiem dbającym bardziej o ideały poezji niż o żonę.

Chłopi

Motyw wesela w „Chłopach” został ukazany w nawiązaniu do przekazywanych z pokolenia na pokolenie obyczajów ludowych. Przed rozpoczęciem wesela Jagny i Boryny uroczyście przygotowano izbę weselną znajdującą się w domu panny młodej. Zwyczajną chałupę przemianowano na pięknie urządzoną salę, gdzie mogli się bawić weselnicy, natomiast w izbie obok gotowano jedzenie i składowano rupiecie. Kiedy nadeszli pierwsi goście, ich powinnością było spożycie wódki na cześć pary. Ten obyczaj autor określił jako przepijanie i odniósł się do niego jeszcze kilkukrotnie.

Na uwagę zasługuje duża liczba zaproszonych gości, wśród których znajdowali się nie tylko najbliżsi, czyli rodzina i sąsiedzi, ale również osoby z okolicznych wiosek, niespokrewnione z parą młodą. Na tej podstawie widać, że chłopi byli wspólnotą, w obrębie której większość ludzi się znała i nawiązywała ze sobą bliższe lub dalsze kontakty. Kolejnym obyczajem weselnym sportretowanym w „Chłopach” było obcięcie warkocza pannie młodej, do czego Jagna podeszła nader sceptycznie i niechętnie, gdyż uroda miała dla niej ogromne znaczenie. Goście byli zapraszani do izby przez muzykantów i drużbę, a ich zadanie polegało na zaprowadzeniu pana młodego do chałupy swojej wybranki, gdzie oboje przyjmowali ceremonialne błogosławieństwo od rodziców.

Następnym etapem był podniosły ślub, a potem uroczyste powitanie pary młodej w izbie weselnej. W tym momencie zasiadano do suto zastawionego stołu, pełnego jedzenia i alkoholu. Po najedzeniu się przychodził czas na pierwszy taniec dedykowany pannie młodej. Podczas wesela wódka lała się strumieniami, a goście skocznie tańczyli i urządzali różnego rodzaju zabawy, do których przygrywali muzykanci. Ważny element biesiady stanowiły uczepiony. Po nich pannę młodą przenoszono do domu męża, gdzie odprowadzona przez gości i muzykantów para mogła upajać się czasem spędzanym na osobności.

W „Chłopach” motyw wesela jest zatem ściśle powiązany z chłopskimi obyczajami ludowymi oraz ich życiem i stanowi element spajający wiejską społeczność. Zaprezentowane przez Reymonta wesele było bardzo uroczyste i przebiegało według narzuconego harmonogramu i porządku określanego przez tradycję. Cechami charakterystycznymi tego wydarzenia można określić suto zastawiony stół, skoczne tańce oraz ogromne przywiązanie do tradycji weselnych. Co ciekawe, kilka obyczajów opisanych przez Reymonta przetrwało do dzisiaj, o czym świadczą chociażby oczepiny czy swawolne zabawy weselne.

Wesele – Wyspiański

Stanisław Wyspiański w „Weselu” odnosi się w nim do rzeczywistego wesela w Bronowicach, jaki miał miejsce w 1900 roku pomiędzy poetą Lucjanem Rydlem a chłopką Jadwigą Mikołajczykową. Z okazji tego wydarzenia do Bronowic zjeżdżają przedstawiciele inteligencji oraz chłopi, którzy wspólnie bawią się na weselu. Podobnie jak to miało miejsce w „Chłopach”, tak i tu wesele odbywa się w wiejskiej chacie, lecz nie jest ona domem panny młodej, ale zwyczajną świetlicą. W jej wnętrzu mają miejsce huczne tańce gości, którym przygrywają ludowi muzykanci.

W świetlicy jest tłoczno i panuje duży ścisk, a po środku znajduje się suto zastawiony stół przykryty białym obrusem. Jeśli chodzi o dekoracje, to są one typowo ludowe, gdyż królują wśród nich pawie pióra, liczne wstążeczki, fikuśne firanki, kolorowe chusteczki i inne proste, robione ręcznie przedmioty mające za zadanie ubarwić wnętrze świetlicy. Poza hucznymi tańcami i zabawami, jakie odbywają się na Bronowickiej wsi, innymi tradycjami weselnymi są ludowe ozdoby, ludowa muzyka oraz duża ilość jedzenia i picia. Ponadto Wyspiański prezentuje drużbę i druhny jako kolejny obyczaj weselny przynależny do państwa młodych.

W kontekście tematu warto również zwrócić uwagę na odzienie gości, którzy przywdziali typowe stroje ludowe. Pisarz odnosi się też do tradycji oczepin obecnych podczas bronowickiej biesiady. Widać zatem, że w „Weselu” Wyspiańskiego motyw wesela został ujęty w związku z ludowymi tradycjami i obyczajami weselnymi. Najważniejsze z nich to hulaszcze tańce do ludowej muzyki odgrywanej przez grajków, duża ilość jedzenia i picia, posiadanie drużby i druhen przez parę młodą, przywdzianie ludowych strojów przez gości, organizowanie oczepin oraz ludowe ustrojenie izby weselnej. Tradycje i obyczaje w dramacie Wyspiańskiego nie odgrywają jednak tak istotnej roli, jak w przypadku „Chłopów”, gdyż schodzą na dalszy plan kosztem dialogów, jakie odbywają się pomiędzy gośćmi.

Nade wszystko motyw wesela służy bowiem Wyspiańskiemu do zobrazowania kondycji społeczeństwa polskiego w dobie walki o niepodległość i zaprezentowania antagonizmów pomiędzy inteligencją a chłopami. Różnice społeczne występujące pomiędzy nimi są bowiem najważniejszym tematem dzieła, dlatego motyw wesela w „Weselu” z jednej strony jest ujęty w sposób realny, a z drugiej fantastyczny, gdyż w pewnym momencie na weselu zjawiają się duchy będące alter ego zgromadzonych gości wyrażających polskie wady narodowe. Za ich pomocą Reymont odnosi się do kwestii wspólnej walki o niepodległości, która – jak się ostatecznie okazuje – nie jest możliwa.

Wesele w Atomicach

„Wesele w Atomicach” ujmuje motyw wesela w zupełnie inny, o wiele bardziej nowoczesny sposób. Mamy tu bowiem do czynienia z obrazem wesela odbywającego się w atomowej przyszłości, dlatego zamiast tradycyjnej wsi widzimy oczepiny, podczas których panna młoda poddawana jest elektrolizie. Właśnie oczepiny są pierwszym obyczajem opisywanym przez narratora, zgodnym z obrzędami staropolskimi, tak mocno uwydatnionymi w „Chłopach” i „Weselu”. Ponadto należy zwrócić uwagę na chóralne i radosne przyśpiewki oraz szalone tańce, którym namiętnie oddają się goście.

Nietypowa jest natomiast muzyka, gdyż stanowi ona połączenie syntetycznych i kakofonicznych dźwięków, co ma niewiele wspólnego z tradycyjnymi piosenkami weselnymi. Z uwagi na dużą ilość wypitych przez gości napojów wyskokowych dochodzi między nimi do emocjonalnej wymiany zdań, kończącej się wielką awanturą i bijatyką, podczas której w ruch idzie broń jądrowa, rakiety, gazy bojowe i innego rodzaju ładunki. Goście nie potrafią się opanować i mimo że żyją w nad wyraz nowoczesnym i industrialnym świecie, ich kultura osobista nie odbiega od tej prezentowanej przez reymontowskich chłopów.

Motyw wesela w opowiadaniu Mrożka został więc ukazany w sposób groteskowy i karykaturalny, tak aby uświadomić odbiorcom, że postęp technologiczny nie musi iść w parze z postępem kulturalnym i etycznym. Zachowania gości, mimo że usytuowane są w rzeczywistości o setki lat nowszej niż ta tradycyjny świat, to i tak są pełne prostactwa, ordynarności, chamstwa i prymitywizmu.

Wesele – Wojciech Smarzowski

W przypadku wyreżyserowanego przez Wojciecha Smarzowskiego filmu „Wesele” trudno mówić o wiejskim weselu, choć bez wątpienia jest ono prowincjonalne i ma uchodzić za wiejskie. Początkowo wszystko wygląda pięknie, ponieważ ślub bierze córka najbogatszego człowieka w miejscowości, dlatego goście mogą liczyć na zgraną kapelę i suto zastawiony stół, a para młoda na drogie prezenty w postaci nowego, sportowego modelu Audi oraz wycieczki zagranicznej do Chorwacji. Wraz z biegiem fabuły okazuje się jednak, że wesele nie jest do końca opłacone, samochód został zakupiony wyłącznie po to, aby mąż wyszedł za córkę gospodarza, a on sam ma duże kłopoty z uwagi na niezapłacone rachunki i brak możliwości zakupienia ziemi po zmarłym dziadku.

Motyw wesela w filmie Smarzowskiego został zaprezentowany w sposób niezwykle krytyczny, jako wydarzenie pełne hipokryzji, obłudy i cynizmu, gdzie wszystko odbywa się na pokaz i dla pieniędzy, a uczucie nie ma żadnego znaczenia. Za jego pomocą reżyser ukazuje dwulicowość i chytrość osób zamieszkujących prowincję, a także pokazuje, że dzisiejsze zabawy z okazji ślubu mają w istocie niewiele wspólnego ze spontanicznością, wzniosłością i przeżyciem duchowym, gdyż zostały wyparte przez materializm i chęć pokazania się za wszelką cenę, w myśl zasady „zastaw się, a postaw się”. W ten sposób Smarzowski portretuje narodowe wady części naszego społeczeństwa, które uważa za zaściankowe i obłudne.

Wesele wiejskie z okolic Warszawy

Oprócz literatury i filmu do motywu wesela odnosi się również malarstwo, czego potwierdzeniem jest dzieło zatytułowane „Wesele wiejskie z okolic Warszawy”. Namalowany w połowie XIX wieku przez Franciszka Kostrzewskiego obraz ukazuje wiejską biesiadę; na pierwszym planie widać bawiących się i rozmawiających chłopów odzianych w tradycyjne, ludowe stroje. Zabawa odbywa się na podwórku przed drewnianą chałupą, dlatego można wywnioskować, że wesele ma miejsce w rodzinnej wiosce nowożeńców, którzy przodują w tańcu.

Na wiejskim weselu zgromadziła się cała wioska, na co wskazuje szeroki przekrój społeczny gości, obejmujący zarówno podstarzałych chłopów chodzących o lasce, jak i małe dzieci. Dzieło Franciszka Kostrzewskiego posiada otwartą kompozycję, a jego kolorystyka jest jasna. Można je określić jako obraz dynamiczny, gdzie dużo się dzieje i który ukazuje motyw wesela w odniesieniu do prostoty, radości i wspólnoty wiejskiej. Obraz ten bez wątpienia posłużyć jako malarskie ujęcie wesela z „Chłopów”.

Podsumowanie

Motyw wesela ukazują zachowania, obyczaje i tradycje określonych grup lub warstw społecznych w trakcie zabawy. Jednocześnie należy zauważyć, że sposób ukazywania tego motywu podporządkowany jest ogólnej wymowie dzieła: w „Chłopach” podkreśla on przywiązanie bohaterów do tradycji i stanowi element kultury ludowej; w „Weselu” staje się tłem akcji, a w „Weselu w Atomicach” ukazuje groteskowy świat przyszłości. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że wszystkie omówione uczty są wystawne i bogate, a goście na nich zgromadzeni bawią się bardzo wesoło, dlatego można wysnuć wniosek, że są one prezentowane w podobny sposób. Różnice pojawiają się natomiast w ich funkcji, jaką mają do spełnienia, która zależy właśnie od wymowy danego dzieła.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1) Kostrzewski Franciszek, Wesele wiejskie z okolic Warszawy, 1865, olej na płótnie, 59 x 98 cm, własność prywatna, dostęp online: http://artyzm.com/obrazy/kostrzewski-wesele.jpg, 20.01.2014,
2) Krasiński Zygmunt, Nie-Boska Komedia, Janki 1993,
3) Mrożek Stanisław, Wesele w Atomicach, Warszawa 2003,
4) Reymont Władysław, Chłopi, Wrocław, 2008,
5) Smarzowski Wojciech, Wesele, Polska 2004,
6) Wyspiański Stanisław, Wesele, Kraków, 2009.

II Literatura przedmiotu:
1) Weiss Tomasz, „Chłopi” Władysława Stanisława Reymonta. W:Arcydzieła literatury polskiej: interpretacja, pod. red. Grzeszczuka Stanisława i Niewolak-Krzywdy Anny, Rzeszów, 1988, s. 201-220,
2) Wesele, W: Słownik motywów literackich, red. Agnieszka Nawrot, Kraków, 2004, s. 386-387,
3) Wilczycka Danuta, Wesele Stanisława Wyspiańskiego, Lublin, 2011, s. 24-31.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Sposób ujęcia motywu wesela w literaturze zależy od epoki, w jakiej powstało dane dzieło oraz od kultury i tradycji, w ramach której funkcjonują bohaterowie.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) „Nie-Boska komedia”: wesele jako początek tragedii rodzinnej hrabiego Henryka i jego żony; wesele, które nie powinno mieć miejsca i oznacza początek końca związku dwojga głównych bohaterów.
b) „Chłopi”: chłopskie wesele Borynów, za sprawą którego ukazane są obyczajowość i kultura wsi.
c) „Wesele”: chłopski bal weselny, na którym bawi się również inteligencja, jako sposób na ukazanie obrazu społeczeństwa w dobie walki o niepodległość.
d) „Wesele w Atomicach”: komiczne wesele odbywające się w przyszłości, podczas którego tradycyjne obrządki i przedmioty zostały zamienione na te kojarzone z epoką atomową.
e) „Wesele” (film): motyw wesela mający na celu ukazać dwulicowość, obłudę i hipokryzję mieszkańców prowincji.
f) „Wesele wiejskie z okolic Warszawy” (obraz): wiejskie wesele, które ukazuje prostotę, radość, naturalność i spontaniczność chłopów.

3. Wnioski:
a) Każde wesele jest huczne, pełne zabawy i radości.
b) Motyw wesela w literaturze ujmowany jest w odniesieniu do kultury reprezentowanej przez daną grupę społeczną.
c) Bardzo ważną rolę w motywie wesela odgrywają tradycje i obyczaje.