Martyrologia narodu polskiego w Dziadach cz. III
Adam Mickiewicz w swoim dramacie przedstawia wielu cierpiących rodaków, którzy są raz po raz ciemiężeni przez przedstawicieli władzy rosyjskiej. W 3 cz. „Dziadów” nawet kilkunastoletni chłopcy są represjonowani, o czym świadczy chociażby los Sobolweskiego. Młodzieniec zostaje pojmany przez Rosjan i zakuty w kajdany, a wysłannicy cara za nic mają jego cierpienie.
Równi okrutnie potraktowano Rollinsona i Cichowskiego – nastoletnich obrońców narodu, którzy odważyli się stawić czoła reżimowi. Swoją determinację i poświęcenie okupili ogromnym cierpieniem i wręcz nieludzkimi torturami, jakie zadali im rosyjscy żołnierze. Zniewolony jest też inny bohater „Dziadów” – Konrad, który podczas Wielkiej Improwizacji postanawia zbuntować się przeciw wyrokom boskim. Według niego Bóg nie powinien dopuścić do tak okrutnego traktowania narodu polskiego.
Mickiewicz w swoim dramacie przyrównuje zniewolonych Polaków nawet do cierpiącego Chrystusa, wskazując tym samym, że podobnie jak On, tak i rodacy konają za inne narody. „Dziady cz. III” to dzieło, które przedstawia zniewolonych przez rosyjski reżim Polaków. Jest to oczywiste nawiązanie do ówczesnej sytuacji Rzeczypospolitej, kiedy to nasz kraj był zniewolony właśnie przez władzę carską. Mickiewicz jednak nie ukazuje zniewolonych Polaków jako biernych i poddanych wyrokom Rosji obywateli, lecz jako cierpiących za swój patriotów, którzy są gotowi oddać życie w imię ojczyzny.
Bohaterowie „Dziadów” cały czas wierzą w niepodległość i bez ustanku o nią walczą, poświęcając całe swoje zdrowie. Poprzez takie ukazanie zniewolonych Polaków Mickiewicz chciał uwznioślić cierpienie rodaków, pokazując, że ma ono głębszy, martyrologiczny sens – taki sam jak cierpienie Chrystusa. Jego bodaj najsłynniejsze dzieło zostało bowiem napisane z myślą o wzbudzeniu w Polakach patriotycznego ducha.