Jan i Cecylia – historia (legenda) rodu Bohatyrowiczów
Powieść Elizy Orzeszkowej prezentuje przekrój społeczeństwa polskiego XIX wieku w dobie walki o niepodległość i w odniesieniu do historii. Choć autorka prezentuje kilka par bohaterów, to największy wpływ na fabułę i wymowę utworu ma bez wątpienia para, która w nim de facto nie występuje, czyli Jan i Cecylia.
O założycielach rodu Bohatyrowiczów dowiadujemy się bowiem w sposób pośredni, poprzez opinie i opowiadania innych bohaterów. Na tej podstawie dane jest nam ujrzeć portret dwojga Polaków, którzy przybyli do nadniemeńskiej krainy po to, aby się na niej osiedlić i stworzyć prężnie działające gospodarstwo oraz założyć rodzinę.
Nie wiadomo, skąd przybyli, jakie były ich nazwiska i dlaczego akurat wybrali sobie to miejsce, jednak pewne jest, że ukochali je z całego serca. Szybko zbudowali chatę i zabrali się do intensywnej pracy mającej zbudować ich potęgę. Można zatem wywnioskować, że są to bohaterowie świadomi swoich celów, wielce zdeterminowani, aby je osiągnąć i wykazujący godną podziwu pracowitością.
Potrafili szybko i skuteczne rozbudować gospodarstwo oraz zapewnić mu sprawne funkcjonowanie, a do tego byli gościnni i przyjaźni wobec innych ludzi, o czym świadczy fakt, że bez większych problemów przyjmowali ich do swojej posiadłości. Najważniejsza była dla nich rodzina, gdyż łącznie posiadali aż dwanaścioro dzieci. W ten sposób stworzyli małą, ale bardzo gospodarną i pracowitą społeczność nadniemeńską., która trwa jeszcze wiele lat po ich śmierci.
Para z „Nad Niemnem” to bez wątpienia wyjątkowe i niepowtarzalne postaci umiejące zbudować trwałą, silną i dobrze zintegrowaną społeczność. Można ich określić jako ludzi pracowitych, o czym świadczy to, że potrafili wykarczować las, zbudować chatę i obsiać pola, pomysłowych, co niejednokrotnie pokazywał Jan, który własnoręcznie tworzył narzędzia, zdeterminowanych, rozsądnych i przyjaznych.
Legenda o nich trwa w bohaterach Nad Niemnem, którzy poprzez mogiłę i ich grób starannie pielęgnują pamięć o nich. Historia Jana i Cecylii stanowi jeden z fundamentów budujących tożsamość narodową i społeczną mieszkańców Nad Niemnem, która ma dla nich tak duże znaczenie, a stosunek do niej określa, czy dany bohater jest postacią pozytywną, czy negatywną.