Wątki i motywy historyczne w „Lalce” Bolesława Prusa
Historia to kreatorka rzeczywistości, która pisze dzieje pokoleń i nieprzerwanie tworzy koleje naszego losu. Szczególną rolę w tym kontekście odgrywają ważne wydarzenia polityczne, społeczne czy militarne, mające bardzo silne oddziaływanie na otaczający nas świat i zdolne do zmiany naszego życia w dosłownie kilka minut. Wielkie wojny, kryzysy finansowe, tragiczne katastrofy, rewolucje, powstania – wszystkie te wydarzenia pozostawiły niezatarte ślady w historii świata i Polski i na zawsze zmieniły jej bieg.
O tym, że wydarzania historyczne oddziałują zarówno na masy, jak i na jednostkę, świadczy natomiast literatura, która ukazuje ich wpływ na życie bohaterów oraz całych społeczności. Wątki historyczne mogą funkcjonować w literaturze jako nawiązania do przeszłych zdarzeń lub dawnych postaci. Przeanalizujmy tę kwestię na przykładzie „Lalki”.
Główny bohater „Lalki” Bolesława Prusa to Stanisław Wokulski – kupiec w średnim wieku o bardzo złożonym charakterze. Z całą pewnością można powiedzieć, że wpływ na jego życie ma historia, co postaram się zaraz udowodnić. Sytuacja historyczna, w jakiej znajduje się wówczas Polska, sprawia bowiem, że Stanisław przerywa naukę i bierze udział w Powstaniu Styczniowym, za co następnie zostaje zesłany na Syberię. Ten epizod ma dla niego bardzo duże znaczenie, ponieważ właśnie w trakcie zsyłki na Syberię zaczyna się aktywnie angażować w pracę naukową i zyskuje szacunek u innych naukowców.
Rozbudzona w trakcie przymusowego pobytu poza Polską fascynacja nauką nie znika u Wokulskiego nigdy i cały czas się w nim tli, a on, choć podświadomie bardzo by pragnął wrócić do swojej pasji, nie robi tego i poświęca życie Izabeli Łęckiej. O funkcjonowaniu w „Lalce” wątków historycznych świadczą też losy Ignacego Rzeckiego opisane w „Pamiętniku starego subiekta”. Wspomina w nim o fascynacji Napoleonem Bonaparte, będącej efektem wychowania przez ojca. Patriotyzm wpajany mu w młodości, którego podbudowę stanowi wiara w wielkość Napoleona, ma ogromny wpływ na jego zachowanie w dorosłym życiu, o czym świadczy fakt, że bierze udział we Wiośnie Ludów i Powstaniu Styczniowym, za co zresztą zostaje zesłany na Syberię.
Losy zarówno Stanisława Wokulskiego, jak i Ignacego Rzeckiego udowadniają, że historia ma silny wpływ na życie bohaterów literackich. W przypadku „Lalki” motyw ten należy rozumieć jako bezpośrednie oddziaływanie sytuacji historycznej i politycznej. W powieści Bolesława Prusa wątki historyczne funkcjonują wobec tego jako nawiązanie do ważnych wydarzeń z zeszłych dziejów i tworzą historyczne tło utworu. Ich wykorzystanie umiejscawia akcję w określonym przedziale czasowy i stanowi element kreujący „Lalkę” na powieść realistyczną obrazującą życie w Polsce pod koniec XIX wieku.