Odwieczne problemy ludzkiego życia ukazane w literaturze

Oczywistym jest stwierdzenie, że wraz z upływem lat świat zmienia, zaś to, co jeszcze do niedawna wydawało się normalne i powszechne, z czasem przechodzi w zapomnienie lub staje się awangardą. Z uwagi na ciągły postęp naukowy, medyczny i technologiczny życie ludzi w kolejnych epokach ulega modyfikacjom i znacznie różni się od siebie. Chociażby porównując epokę współczesną z antykiem, na pierwszy rzut oka można by przecież domniemywać, że nie mają one ze sobą żadnego związku. W rzeczywistości jednak istnieją uniwersalne kwestie moralne, które dotykają ludzi bez względu na epokę i pomimo tego, że czasy się zmieniają, czego dowodem jest m.in. literatura.

Walka o ideały

Jednym z najbardziej uniwersalnych i niezależnych od kontekstu historycznego problemów ludzkiej egzystencji jest walka o ideały. Polega ona na konieczności przeciwstawienia się rzeczywistości w celu uratowania wyższych wartości, takich jak wolność, godność, ojczyzna, rodzina czy miłość. Antyczną walkę o godność ludzką symbolizuje postać Antygony, która decyduje się złamać ustanowiony przez króla Kreona zakaz pochówku swojego skazanego na zdradę ojczyzny brata – Polinejkesa. Uważa bowiem, że prawo do pochówku ma każdy człowiek bez względu na jego zasługi lub przewinienia popełnione za życia.

O podstawową godność ludzką walczy również Tomasz Judym – główny bohater „Ludzi bezdomnych”. Jako wielki idealista, całkowicie poświęca się bezinteresownej pomocy najuboższym i najbardziej potrzebującym. W związku z tym decyduje się na życie w samotności, odrzuca uczucie Joanny Podborskiej i rezygnuje z wysoko płatnej kariery lekarskiej, uważając, że jego celem jest obrona godności tych, którzy sami nie potrafią jej obronić. Z kolei o odwieczny ideał miłość walczą tytułowi bohaterowie „Romea i Julii” Williama Szekspira. Z uwagi na fakt odwiecznego konfliktu pomiędzy ich rodami muszą zmierzyć się z przeciwnościami losu wynikającymi z tej sytuacji.

Chcąc wywalczyć sobie prawo do uczuć, zdradzają lojalność wobec własnych rodzin i zawiązują niebezpieczny spisek, który z uwagi na nieszczęśliwy splot okoliczności kończy się ich śmiercią. Dla Konrada Wallenroda – tytułowego bohatera poematu Adama Mickiewicza – najistotniejszą wartością jest natomiast ojczyzna. W jej imieniu litewski rycerz poświęca miłość do ukochanej kobiety, a następnie ryzykuje i ostatecznie ofiarowuje życie.

Pokonywanie własnych słabości i poświęcenie dla innych

Walka o ideały jest zatem jednym z podstawowych i najbardziej uniwersalnych problemów ludzkiej egzystencji, który wymaga ogromnej ofiarności, determinacji i siły wewnętrznej. Wiąże się z tym kolejny ponadczasowy problem dotykający człowieka niezależnie od epoki, a mianowicie konieczność pokonania własnych słabości i ofiarowania samego siebie dla wyższych celów. Aby móc realizować własne plany i ideały, bohaterowie literaccy muszą bowiem przygotować się na największe poświęcenie, tak jak chociażby Antygona, która dla ukochanego brata i z myślą o fundamentalnych prawach boskich ryzykuje życie i łamie zakaz ustanowiony przez Kreona.

Jeśli chce być wierna własnym wartościom, musi wobec tego podjąć wielkie ryzyko. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku Romea i Julii, którzy mają wybór pomiędzy własną miłością a lojalnością wobec rodów. Obie te wartość się wykluczają, dlatego opowiedzenie się za jedną z nich wiąże się z koniecznością poświęcenia drugiej. W konsekwencji bohaterowie wybierają własną miłość i na jej ołtarzu ofiarowują lojalność wobec skłóconych od wieków rodzin.

Podobnie Konrad Wallenrod musi opuścić ukochaną kobietę, aby móc zaangażować się w walkę o wolność ojczyzny. Ma świadomość, jak bardzo rani żonę i choć nie chce jej opuszczać, to nie ma innego wyjścia, jeżeli myśli o pokonaniu wrogich Litwie Krzyżaków. Ponadto Konrad musi zmierzyć się z własnym honorem i etosem rycerskim, który zakazuje mu walczyć za pomocą niegodnych metod, takich jak zdrada czy skrytobójstwo. Również Tomasz Judym opowiada się za bezwzględną walką o godność ludzką kosztem osobistego szczęścia symbolizowanego przez związek z Joanną Podborską.

Podejmowanie trudnych decyzji życiowych

Powyższa analiza pozwala na zdefiniowanie kolejnego odwiecznego i uniwersalnego problemu dotyczącego ludzkiej egzystencji, a mianowicie konieczności podejmowania trudnych wyborów pomiędzy wykluczającymi się alternatywami. Każdy z nas wielokrotnie staje przed tego typu wyzwaniami i mają one decydują wpływ na nasze życie. Nie inaczej jest u bohaterów literackich zmuszonych do opowiedzenia się za jedną wartością kosztem innej.

Tak było w przypadku Antygony, która stanęła przed wyborem, czy uratować godność brata i zapewnić mu pochówek i tym samym złamać prawo ziemskie, ryzykując utratę życia, czy zrezygnować z walki o przynależne każdemu człowiekowi prawa boskiego do pochowania zwłok i zachować życie. Również Romeo i Julia stanęli przed wyborem, czy poświęcić własną miłość i nie burzyć rodzinnego ładu, czy też zbuntować się przeciwko swoim rodom i starać się o zachowanie wielkiego uczucia.

Także Konrad Wallenrod musi zdecydować, czy zachować wierność kodeksowi rycerskiemu, czy może go złamać i dzięki temu móc prowadzić skuteczną walkę przeciwko wrogiemu Zakonowi Krzyżackiemu. Ponadto Konrad Wallenrod poświęca odwzajemnioną miłość do Aldony, aby udać się na wojnę i móc stawić czoła Niemcom. Jeśli chodzi o Tomasza Judyma, to on staje przed wyborem, czy bezinteresownie pomagać biednym, wykluczonym i potrzebującym, spłacając dług zaciągnięty w dzieciństwie wobec społeczeństwa, czy dążyć do osobistego szczęścia i założyć z Joanną Podborską upragnioną rodzinę, o której zawsze marzył.

Odwiecznym problemem ludzkiej egzystencji, oprócz konieczności podejmowania wykluczających się wyborów decydujących o życiu człowieka, jest także wierność samemu sobie i wyznawanym przez siebie zasadom. Każdy z bohaterów musi bowiem zdecydować, czy bardziej liczą się dla niego własne korzyści, czy dobro drugiego człowieka lub ogółu. Podejmowanie trudnych moralnych decyzji jest zatem wpisane w życie każdego z nas i stanowi uniwersalny problem obecny w świecie od samego jego początku. W ten sposób wybieramy drogi życiowe, którymi chcemy podążać, określamy samego siebie i kreujemy własną przyszłość.

Miłość

Nieodłącznym elementem ludzkiej egzystencji pojawiającym się w każdej epoce jest również kwestia miłości. Ma ona ogromny wpływ na człowieka i w dużej mierze definiuje jego postawy oraz wybory życiowe. Przykłady bohaterów literackich z wybranych przeze mnie utworów pokazują, że niezależnie od kontekstu historycznego miłość to nad wyraz skomplikowane i pojmowane na różne sposoby uczucie, o które trzeba walczyć. Potwierdza to przypadek Antygony, która z miłości braterskiej do Polinejkesa postanawia zaryzykować życie i zorganizować mu pochówek.

Uczucie do niego okazuje się większe od strachu, dlatego tytułowa bohaterka dramatu Sofoklesa podejmuje ryzyko i łamie zakaz ustanowiony przez Kreona. O prawo do miłości wojują również główni bohaterowie Romea i Julii, którzy tym samym sprzeciwiają się wierności wobec skłóconych ze sobą rodzin. Z kolei w „Konradzie Wallenrodzie” Aldona – żona tytułowego bohatera – nie opuszcza go nawet wówczas, gdy udaje się na wojnę i towarzyszy mu, jak tylko może. Stara się być jak najbliżej niego i wspierać go swoim uczuciem, mimo że przez długi czas on nie ma świadomości jej heroicznych starań.

Podobnie sytuacja wygląda w „Ludziach bezdomnych”, gdzie kobieta – Joanna Podborska – próbuje zdobyć serce Tomasza Judyma i stać się jego żoną oraz matką jego dzieci. Ostatecznie ich związkowi nie udaje się jednak przetrwać próby czasu, ponieważ Tomasz postrzega go jako zagrożenie dla swojej prospołecznej misji.

Podsumowanie

Pomimo iż czasy i ludzie się zmieniają, podstawowe problemy ludzkiej egzystencji pozostają wciąż takie same. Bo choć kontekst społeczny, kulturowy i historyczny w poszczególnych omówionych dziełach znacznie się od siebie różni, to bohaterowie w nich występujący mierzą się z identycznymi problemami. Od antyku, poprzez epokę szekspirowską i romantyzm, skończywszy na Młodej Polsce czytelnik spotyka się z bardzo podobnymi kwestiami dotyczącymi ludzkiej egzystencji.

Mianowicie bohaterowie walczą o fundamentalne ludzkie ideały, takie jak wolność, godność, ojczyzna czy uczucia, a także są zmuszeni do podejmowania trudnych i wykluczających się decyzji moralnych, które następnie kształtują ich życie. Ponadto stawiają czoła własnym słabościom i poświęcają część siebie, aby móc realizować wyznawane przez siebie wartości. Uniwersalnym problemem ludzkiej egzystencji jest też miłość i konieczność starania się o jej realizację, niestety często kończąca się porażką bohaterów literackich.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Mickiewicz Adam, Konrad Wallenrod, Wrocław, Siedmioróg, 1996, ISBN 8371621086,
2. Sofokles, Antygona, Kraków, Zielona Sowa, 2006. ISBN 8374351055,
3. Szekspir William, Romeo i Julia, Warszawa, Prószyński i S-ka, 2001, ISBN 8385904247,
4. Żeromski Stefan, Ludzie bezdomni, Warszawa, Książka i Wiedza, 1994, ISBN 8305127044.

II Literatura przedmiotu:
1. Polańczyk Danuta, Antygona Sofoklesa, Lublin, Biblios, 2009, ISBN 9788386581856, s. 18-31,
2. Polańczyk Danuta, Ludzie Bezdomni Stefana Żeromskiego, Lublin, Biblios, 2012, ISBN 9788386581917, s. 25-34,
3. Polańczyk Danuta, Romeo i Julia Williama Szekspira, Lublin, Biblios, 2010, ISBN 9788386581801, s. 13-32,
4. Wilczycka Danuta, Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza, Lublin, Biblios, 2011, ISBN 9788386581467, s. 17-23.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: W życiu człowieka istnieją problemy egzystencjalne, które dotyczą ludzi niezależnie od epoki i kontekstu historycznego.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Walka o ideały: Antygona walcząca o pochówek dla brata; Romeo i Julia walczący o miłość; Konrad Wallenrod broniący ojczyzny; Tomasz Judym broniący godności.
b) Walka z własnymi słabościami i konieczność poniesienia ofiary: Antygona ofiarowująca życie za brata; Romeo i Julia poświęcający własne bezpieczeństwo dla miłości; Konrad Wallenrod ofiarowujący życie za ojczyznę; Tomasz Judym poświęcający osobiste szczęście w imię podstawowej godności ludzkiej.
c) Konieczność podejmowania trudnych wyborów moralnych: Antygona wybierająca pomiędzy przestrzeganiem prawa ziemskiego a boskim prawem do pochówku; Romeo i Julia wybierający między lojalnością wobec rodzin a miłością; Konrad Wallenrod zmuszony do wyboru pomiędzy honorem i etosem oraz miłością a walką o ojczyznę; Tomasz Judym wybierający między osobistym szczęściem a walką o godność.
d) Miłość: Antygona ryzykująca życie z uwagi na miłość do brata; Romeo i Julia walczący o prawo do miłości; opuszczona Aldona, która z miłości pragnie być jak najbliżej Konrada; Joanna Podbroska, która walczy o miłość Tomasza.

3. Wnioski:
a) Bohaterowie literaccy walczą o fundamentalne ludzkie ideały, takie jak wolność, godność, ojczyzna czy uczucia.
b) Bez względu na epokę bohaterowie są zmuszeni do podejmowania trudnych i wykluczających się decyzji moralnych, które następnie kształtują ich życie.
c) Bohaterowie literaccy stawiają czoła własnym słabościom i poświęcają część siebie, aby móc realizować wyznawane przez siebie wartości.
d) Uniwersalnym problemem ludzkiej egzystencji jest miłość i konieczność starania się o jej realizację.