Narracja i język w „Innym świecie” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Dzieło Gustawa Herlinga-Grudzińskiego obrazuje rzeczywistość łagrów, czyli sowieckich obozów pracy przymusowej dla sowieckich więźniów. U Grudzińskiego narrator jest zarazem głównym bohaterem i autorem powieści, dlatego wypowiada się w pierwszej osobie liczby pojedynczej i przedstawia swoje doświadczenia z pobytu w łagrze, a jednocześnie bierze udział w wydarzeniach. Z jego punktu widzenia czytelnik obserwuje zachowania ludzi w sowieckim obozie pracy, dzięki czemu widzimy, w jak okrutny sposób traktowani są więźniowie i jak diametralnie zmienia się ich zachowanie, psychika oraz osobowość pod wpływem gehenny w łagrze.

Mimo że często opisy narratora ukazują okrucieństwo nie tylko katów, ale i ofiar zmuszonych do walki o przeżycie każdego kolejnego dnia, to nie ucieka się on do wartościowania ich postaw i wypowiadania łatwych osądów. Choć sam stara się zachować resztki człowieczeństwa i nie ulec całkowitej dehumanizacji, to nie krytykuje ludzi, którzy jej się poddali, ponieważ ma świadomość, że zachowane w obliczu śmierci jest nieprzewidywalne i wymuszone głodem, cierpieniem oraz obawą przez śmiercią. Co ważne, narrator przedstawia opisywane wydarzenia z perspektywy czasowej, tzn. są to jego wspomnienia, a nie relacja typu „tu i teraz”. Jest zarazem uczestnikiem wydarzeniem, jak i obserwatorem relacjonującym to, co spotyka jego i innych więźniów.

Tutaj mamy do czynienia z wyraźną krytyką totalitaryzmu, a także z kontrastową metodą opisywaniu zdarzeń. Polega ona na tym, że z jednej strony pojawiają się poetyckie opisy przyrody, a z drugiej wulgaryzmy, wyrazy z języka rosyjskiego i słownictwo obozowe. W „Innym świecie” narrator pełni funkcję bohatera i świadka wydarzeń wypowiadającego się o sobie i własnych spostrzeżeniach, obserwatora i osoby przedstawiającej suche fakty, liczy, daty, miejsca i słownictwo, a także komentatora obozowej rzeczywistości, który nierzadko analizuje, komentuje i na własnym sposób interpretuje to, z czym przyszło mu się zderzyć w trakcie pobytu w łagrze.

Jest to narrator zaangażowany w życie obozowe, potrafiący opisywać obóz w odniesieniu do różnego rodzaju kontekstów: społecznych, kulturowych, naukowych czy moralnych, tak jak chociażby wówczas, gdy porównuje swoje spostrzeżenia z „Zapiskami” Dostojewskiego. W odróżnieniu do Tadka z Opowiadań potrafi oceniać pod względem etycznym kategorycznie złe zachowania, a jako główny bohater umie zachować godność ludzką. Jego relacja jest bardzo rzeczowa i jednocześnie obiektywna, co sprawia, że wartość poznawcza „Innego świata” staje się bardzo wysoka i pozwala na wiarygodne przeanalizowanie, jak kształtowało się życie w sowieckich obozach pracy.