Epistolografia w romantyzmie, czyli słynne listy romantyczne

W zamierzchłych czasach, kiedy jeszcze nie było Internetu ani nawet telefonów, mieszkający daleko od siebie ludzie komunikowali się ze sobą za pomocą listów. Listy odgrywały bardzo istotną rolę w życiu społecznym – dzięki nim kochankowie mogli wyznawać sobie miłość na odległość, politycy mogli przekazywać sobie wiadomości, a kupcy wysyłać oferty.

Nic więc dziwnego, że motyw listu jest popularnym tematem literackim, do którego często odwołują się pisarze różnych epok, jednak to szczególnie upodobali sobie go romantycy. To właśnie w ich epoce tego typu forma komunikacji zyskała najbardziej na popularności.

Listy do matki – Juliusz Słowacki

W „Listach do matki” Juliusza Słowackiego autor opisuje przede wszystkim swoje osobiste uczucia, zwracając się w formie inwokacji do swojej matki. Już na pierwszy rzut oka da się zauważyć, jak wielkim uczuciem darzy matkę autor „Balladyny”. Świadczy o tym chociażby często powtarzany zwrot „Kochana Mamo” oraz szczerość i dogłębność wyznań poety. Słowacki opisuje bowiem swoje osobiste i prywatne sprawy, mówiąc o konflikcie z Mickiewiczem, kontaktach z przyjaciółmi czy tęsknocie za Polską i matką. Wspomina pobyt w Paryżu, ludzi, których poznaje i swoje własne odczucia, jakie wywołują na nim poszczególne sytuacje, wydarzenia, ludzie i miejsca.

Na podstawie listów pisarza bardzo dobrze widać, że matka jest dla niego autorytetem i wzorem, któremu może powierzyć najgłębsze tajemnice. Słowacki pyta się jej o opinie na temat swojego postępowania, całkowicie ufając niepodważalnej opinii matki. Można nawet odnieść wrażenie, że jest ona dla pisarza swego rodzaju wyrocznią, a na pewno ma u niego ogromne poważanie. Można zatem stwierdzić, że korespondencja stanowi uzewnętrznienie psychiki autora. Dzięki nim poznajemy uczucia, obawy, poglądy czy radości Słowackiego, co pozwala na dokładną analizę jego umysłu i pokazuje sposób jego życia. Korespondencja romantyczna poety bez wątpienia jest bardzo osobista i zawiera wiele szczegółów na temat jego osoby.

Listy do Delfiny Potockiej – Zygmunt Krasiński

Listy pisał również Zygmunt Krasiński. On z kolei korespondował z Delfiną Potocką – kobietą, z którą miał romans przez długi czas, mimo że posiadał wówczas żonę. Do Delfiny napisał przez prawie 10 lat łącznie aż około 700 listów, będących dowodem na jego wielką, romantyczną miłość, jaką do niej żywił. Zwraca się w nich do swojej ukochanej w sposób idealizujący jej postać. Podkreśla, jak wiele znaczy dla niego jej osoba i w jaki sposób ją traktuje. Mianowicie odnosi się do niej jak do bóstwa i swego rodzaju nimfy nie posiadającej żadnych wad. Przyznaje, że kobieta zmieniła jego życie i stała się katalizatorem jego wszystkich działań.

Krasicki pisze, że wraz z Potocką tworzą jedność dusz, która będzie trwała po wsze czasy. Wielokrotnie wyznaje jej miłość i mówi o swoim tragicznym losie, czego powód stanowi niemożność związania się z Delfiną. Fakt, że nie może jej ujrzeć, wzbudza w poecie ogromnie wiele cierpienia i wewnętrznego bólu. Listy Krasickiego są bardzo podniosłe i emocjonalne, a ich zadanie polega na tym, aby ukazać romantyczną miłość poety i sposób, w jaki traktował ukochaną. Jest to swoisty listowny romans, pełen wzniosłych słów i patetycznych wyznań.

Krasicki otwiera w nich przed Delfiną całego siebie i pokazuje, że miłość romantyczna ma na niego wielki wpływ. Dane jest nam ujrzeć jego reakcje na wspomnienia o Potockiej, tęsknotę, jaką do niej żywi, cierpienie, jakie wywołuje w nim niespełnione uczucie i radość, jaką dają wspomnienia o ukochanej. Wszystko to zostało napisane w niezwykle górnolotnej i wzniosłej formie, które jeszcze bardziej podkreśla uczuciowość Krasickiego.

Listy do Marii Trembickiej – Cyprian Kamil Norwid

Listy do ukochanej Marii Trembickiej pisał natomiast Cyprian Kamil Norwid. Poznał ją podczas pobytu we Włoszech, gdzie pełniła ona funkcję damy do towarzystwa dla Marii Kalergis. Mimo iż w rzeczywistości traktował Trembicką jako obiekt uczuć, o czym świadczy fakt, że w wieku 31 lat się jej oświadczył, to w listach nie daje tego po sobie poznać. Do swojej oblubienicy odnosi się bowiem jak do przyjaciółki, podkreślając silną zażyłość, jaka ich łączy. W bezpośredni sposób nie wspomina jednak o miłości, lecz o serdecznej przyjaźni pomiędzy nimi. Nie zmienia to faktu, że z tonu listów i opiekuńczości, jaką wykazuje w stosunku do Marii, da się wyczuć, że znaczy ona dla niego bardzo wiele – dużo więcej niż tylko przyjaźń.

Norwid traktuje Trembicką jako swego rodzaju spowiednika – osobę, której może się zwierzyć z własnych opinii i z dręczących go problemów. Widzimy zatem, jak mówi, że uczucia są dla niego najważniejsze, że boli go fakt, iż nie otrzymuje odpowiedzi od swojej adresatki, że czuje się niezrozumiany przez ludzi i nie potrafi się odnaleźć w społeczeństwie. Norwid w listach do Trembickiej jawi się jako osoba niezwykle emocjonalna, uczuciowa i opiekuńcza, która kieruje się w życiu sercem i czuje się wyizolowana od społeczeństwa. Ponadto poeta podkreśla, że najważniejsze dla niego wartości to Bóg, sztuka i przyjaźń z Trembicką. Wszystko to pozwala stwierdzić, że listy Norwida są dowodem na uczucie, jakie żywił do swojej adresatki i jednocześnie czynnikiem pozwalającym na zaobserwowanie jego osobowości, sposobu życia i światopoglądu.

Podsumowanie

Romantyczne listy są ukazane na kilka różnych sposobów. Mianowicie mamy do czynienia z listami do ukochanej, matki i przyjaciela. W swojej korespondencji romantycy najczęściej podejmują tematykę miłości i jej wpływu na życie człowieka. Za ich pomocą ukazują również swój światopogląd i sposób życia, zaś adresatów traktują jako kogoś, komu mogą się zwierzyć. W romantycznych listach często znajdowały się informacje dotyczące prywatności ich twórców, dzięki czemu da się prześledzić ich życie w określonym czasie.

Romantyczna korespondencja wiele mówi o wartościach, jakie wyznawali twórcy tej epoki, ich uczuciach czy o motywach postępowania bohaterów oraz autorów. Jeśli chodzi o formę tego typu listów, to najczęściej jawi się ona jako podniosła i patetyczna, co wynika oczywiście z tematów, jakie romantycy poruszali w swojej korespondencji.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Krasiński Zygmunt, 18.02.1839, 23.02.1839, 13-24.12.1839, 18.03.1840, W: Listy do Delfiny Potockiej, Warszawa, PIW, 1973,
2. Norwid Cyprian Kamil, Listy do Marii Trembickiej, dostęp online: http://milosc.info/listy/Listy-Cypriana-Kamila-Norwida-do-Marii-Trembickiej.php 20.02.2012,
3. Słowacki Juliusz, 17.03.1831, 10.12.1831, 24.01.1832,W: Listy do matki, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1949.

II Literatura przedmiotu:
1. Krzyżanowski Julian. Dzieje literatury polskiej, Warszawa, PWN, 1972, s. 278,
2. List, W: Słownik motywów literackich, red. Nawrot Agnieszka, Kraków, Greg, 2004, ISBN 8373273948, s. 176-177.

Ramowy plan wypowiedzi:

1. Teza: List jako popularna w romantyzmie forma korespondencji, za pomocą której twórcy wyrażali swoje uczucia i emocje.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Listy do matki: listy jako wyraz miłości do matki i czynnik pozwalający na wgłębienie się w psychikę poety.
b) Listy do Delfiny Potockiej: listy ukazujące wielką, romantyczną miłość Zygmunta Krasińskiego, sposób, w jaki traktował swoją ukochaną i jak odnosił się do tego uczucia.
c) Listy do Marii Trembickiej: listy Norwida kierowane do przyjaciółki, której zwierza się z swoich obserwacji i opinii.

3. Wnioski:
a) Najważniejsza funkcją listów romantycznych jest ukazanie psychiki, poglądów oraz uczuć autorów ich i bohaterów literackich.
b) Listy pozwalają na przeanalizowanie motywów postępowania autorów i bohaterów.
c) Adresatami listów są różne osoby, począwszy od przyjaciela, poprzez ukochaną, skończywszy na matce.