Dżem – poeci rocka. Dokonaj analizy i interpretacji tekstów piosenek zespołu

Dżem to jedna z najznamienitszych grup w dziejach polskiej muzyki. Powstała w roku 1973 w Tychach z inicjatywy braci Otrębów i Pawła Bergera. Jeszcze w tym samym roku do zespołu dołączył charyzmatyczny wokalista – Ryszard Riedel. Pierwszy album Dżemu pojawił się jednak dopiero w 1985 roku i z miejsca odniósł niebywały sukces, dzięki czemu drzwi do ogólnopolskiej kariery stanęły otworem.

Ogromne znaczenie dla członków i fanów Dżemu ma nie tylko niepowtarzalna muzyka z pogranicza rocka, bluesa i reggae, ale również intrygujące teksty mówiące o trudach życia i fundamentalnych sprawach dla człowieka. Zamierzam dokładniej omówić to zagadnienie i udowodnić, że pomimo dość skąpych środków wyrazu teksty zespołu Dżem są poruszające, dzięki czemu można je określić prawdziwą rockową poezją.

Naiwne pytania

Swoją prezentację chciałbym rozpocząć od omówienia piosenki „Naiwne pytania”, funkcjonującej również pod tytułem „W życiu piękne są tylko chwilę”. Zespół Dżem skomponował ją w 1987 roku i umieścił na płycie „Zemsta nietoperzy”. „Naiwne pytania” to utwór podzielony na trzy krótkie, ale bardzo treściwe zwrotki przerywane refrenem. Pierwsza jest wspomnieniem młodości, kiedy podmiot liryczny chciał dojść na koniec świata i zastanawiał się, czy w ogóle ów koniec istnieje. Symbolizuje to dziecięcą ciekawość i zainteresowanie dziecka otaczającą go rzeczywistością. Również druga zwrotka porusza ten temat i stanowi retrospekcję lat wczesnej młodości, gdy podmiot liryczny zadawał matce naiwne pytania dotyczące życia.

Z kolei trzecia zwrotka stwierdza, że osoba mówiąca jest już dorosła i ma świadomość, iż w życiu piękne są tylko chwile. Wyrażenie W życiu piękne są tylko chwile” jest jednocześnie treścią refrenu. „Naiwne pytania” są więc utworem odnoszącym się do kwestii dojrzewania i pojmowania otaczającego nas świata. Podmiot liryczny zdaje się mówić, że wraz z kolejnymi latami dowiaduje się coraz nowszych i ważniejszych rzeczy, jednak zamiast przynosić satysfakcję, okazuje się to źródłem pesymistycznego w gruncie rzeczy stwierdzenia, iż w życiu piękne są tylko chwile. „Naiwne pytania” zdają się mówić, że wraz z dojrzewaniem zaczynamy dostrzegać wszelkie zło tego świata i uświadamiamy sobie, że w istocie lepiej byłoby, aby nasza dziecięca ciekawość nie została zaspokojona, bo wówczas moglibyśmy żyć w błogiej niewiedzy.

Z piosenki wyłania się jednak nutka optymizmu, ponieważ pomimo wszystkich rozczarowań i złych rzeczy, które spotykają ludzi, w naszym życiu są chwile piękne i cenne. „Naiwne pytania” to utwór o melancholijnym i sentymentalnym nastroju, należący do klasyki polskiego rocka i dobrze rozpoznawalny nawet dla osób nieinteresujących się tym gatunkiem muzycznym. Wynika to z prostego i jednocześnie głębokiego przekazu. Wyrażenie „w życiu piękne są tylko chwile” weszło bowiem na stałe do języka polskiego i funkcjonuje w nim jako utarty związek frazeologiczny. Jeśli chodzi o poetykę, to „Naiwne pytania” charakteryzują się nieskomplikowanym językiem oraz brakiem środków stylistycznych i rymów. Próżno tu zatem szukać zagmatwanych metafor czy kunsztownych epitetów, gdyż całość podporządkowana jest prostocie przekazu.

List do M***

Jeszcze bardziej melancholijny i smutny wymiar ma piosenka zatytułowana „List do M***”. Dżem skomponował ją w roku 1991 i umieścił na płycie „Detox”. Utwór stanowi apostrofę do matki, do której bezpośrednio zwraca się podmiot liryczny w osobie Ryszarda Riedla. Nocna aura wprowadza nastrój zadumy i zamyślenia, a słowa Bo jest mi smutno, bo jestem sam podpowiadają, że „List do M***” to swego rodzaju spowiedź autora przed matką. Wyłania się z niej wielka boleść, poczucie osamotnienia, braku sensu życia i strachu, które na chwilę mogą zniwelować narkotyki, o czym świadczą słowa Dobiega mnie jakaś muzyka; Nie, to tylko w mej głowie szum. Ryszard Riedel nawiązuje więc do swojego nałogu, gdyż osobiście był uzależniony od narkotyków.

W utworze skierowanym do matki wyłania się jego obraz jako człowieka kompletnie zagubionego i pozbawionego wiary nie tylko w siebie, ale i w Boga. „List do M***” to intymne wołanie o pomoc kogoś samotnego i niemogącego poradzić sobie ze swoim życiem. Jedyną ostoją okazuje się dla niego dom i postać matki, lecz chwilę później stwierdza, że już do niego nie wróci i wyrzuca z siebie słowa Mamo bardzo cię kocham, kocham cię!. Następnie podmiot liryczny uświadamia sobie, ile błędów w życiu popełnił, lecz jest za późno, aby je naprawić.

Nie potrafi sobie tego wybaczyć, przez co zamartwia się balastem, który niesie na plecach, nie mogąc się go pozbyć. „List do M***” to niezwykle gorzki, melancholijny, sentymentalny i na wskroś smutny utwór przepełniony goryczą, poczuciem rozczarowania i wielką samotnością w świecie. Jest to nad wyraz pesymistyczne i pozbawione nadziei rozliczenie Ryszarda Riedla ze swoim życiem, w tym przede wszystkim z matką. Emocjonalność tej piosenki została osiągnięta za sprawą takich środków stylistycznych jak apostrofy, liczne wykrzyknienia i powtórzenia. Uwydatniają one uczucia podmiotu lirycznego i wskazują na jego głęboki smutek. Język „Listu do M***” jest natomiast prosty i codzienny.

Jak malowany ptak

Kolejnym utworem, do którego chciałbym się odwołać, jest „Jak malowany ptak” z tej samej płyty co „List do M**”. Ta żywiołowa piosenka została napisana do słów Dariusza Duszy, jednak nadspodziewanie dobrze pasują one do życia Ryszarda Riedla, szczególnie jeśli weźmie się pod uwagę, że jego śmierć nastąpiła 3 lata później. Mianowicie „Jak malowany ptak” to swego rodzaju osobiste wyznanie człowieka chorego na AIDS, który zmaga się nie tylko z własną chorobą, ale również z otaczającą go rzeczywistością. Podmiot liryczny to człowiek osamotniony, pozostawiony samemu sobie i niezrozumiały przez innych ludzi.

Męczy go świadomość, że za oknem inni się bawią i krzyczą, a on stoi w obliczu ostateczności. „Jak malowany ptak” ukazuje uczucia i emocje człowieka spoglądającego w oczy śmierci. Jest to obraz beznadziei, zadumania i ciągłej modlitwy o spokój. Podmiot liryczny zadaje Bogu pytania, czy po śmierci przyjmie go do Swojego grona, czy może będzie traktował tak jak inni ludzi, czyli z obawą i ostracyzmem. Utwór ilustruje wątpliwości, rozterki, niepokoje i zmartwienia człowieka chorego na AIDS, który rozmyśla o swojej przyszłości i tym, co może go spotkać.

„Jak malowany ptak” to pełen emocji obraz przeżyć wewnętrznych osoby ocierającej się o śmierć, co doskonale pasuje do uzależnionego od narkotyków i obawiającego się wirusa HIV Ryszarda Riedla. Jego wewnętrzne rozdarcie zostało zilustrowane za pomocą określonych środków stylistycznych, takich jak pytania retoryczne, apostrofy w stosunku do Boga i metaforę Gdy w objęciach trzymam śmierć. Język jest natomiast prosty i bazuje na słownictwie potocznym.

Sen o Victorii

Swoje wystąpienie chciałbym zakończyć na omówieniu utworu „Sen o Victorii”, również pochodzącego z pamiętnej płyty „Detox”. W tym przypadku autorem słów jest Ryszard Riedel we własnej osobie. „Sen o Victorii” to podniosły hymn dotykający tematyki wolności, która ulega personifikacji i staje się ukochaną kobietą o imieniu Viktoria. Podmiot liryczny jednak wyłącznie o niej śni, co wskazuje, że w rzeczywistości jej nie posiada. Marzy o niej, ale jest ona nieosiągalna, dlatego możliwa jedynie we śnie. Można to interpretować na dwa sposoby: w odniesieniu do sytuacji politycznej w Polsce oraz osobistego życia Ryszarda Riedla.

Pierwsza hipoteza dotyczy komunizmu, w którym Polska znajdowała się w czasie pisania tekstu. Wówczas „Sen o Victorii” byłby wyrazem nadziei na to, że ojczyzna zostanie oswobodzona z krępującego ją jarzma komunizmu. Z kolei druga hipoteza dotyczy nałogu narkotykowego, który odebrał wolność wokaliście i od którego chce on się uwolnić. Utwór jest wyrazem wielkiego marzenia podmiotu lirycznego pragnącego choćby jednego dnia wolności na jawie, a nie we śnie. Jego nastrój jest podniosły, a wymowa pełna naiwnej nadziei na to, że kiedyś w końcu jakimś sposobem uda się ujrzeć wolność na własne oczy. Środki stylistyczne wykorzystane w „Śnie o Victorii” mają na celu nadanie piosence patetycznego charakteru, dlatego oprócz wspomnianej metafory z wolnością jako kobietą pojawia się apostrofa skierowana do niej oraz wykrzyknienia w jej kierunku.

Podsumowanie

Jak widać na podstawie przeprowadzonej dziś przeze mnie analizy, zespół Dżem to prawdziwi poeci rocka, którzy w swoich utworach w prosty, ale nadzwyczaj poruszający sposób odnoszą się do najbardziej fundamentalnych elementów ludzkiego życia, takich jak szczęście, wolność, samotność, śmierć czy dorastanie. Mimo że przekaz utworów Dżemu jest nieskomplikowany, to ich treść za sprawą swojej emocjonalności, prawdziwości, szczerości i bezpośredniości potrafi z całą siłą przemówić do odbiorcy. Z dość osobistych piosenek wykonywanych przez Ryszarda Riedla, które dziś są kultowe dla wielu fanów rocka i bluesa, wyłania się obraz bardzo trudnego i pełnego przeciwności losu życia, w którym jednak widać iskierkę nadziei, najwyraźniej zaznaczoną w „Śnie o Victorii”. Niestety dla Ryszarda Riedla jej płomień nie tlił się zbyt długo i zgasł 30 lipca 1994 roku.

Bibliografia

I Literatura podmiotu:
1. Dżem, List do M***, Jak malowany ptak, Sen o Victorii, W: Detox [płyta CD], Asta, 1991,
2. Dżem, Naiwne pytania, W: Zemsta nietoperzy, [płyta CD], Pronit, 1987.

II Literatura przedmiotu:
1. Kaszyca Edyta, Biała i czarna legenda Ryszarda Riedla, Katowice, Wydawnictwo Naukowe ŚLĄSK, 2009, ISBN 9788371645242,
2. Skaradziński Jan, Rysiek, Czerwonak, In Rock Music Press, 2005, ISBN 8386365285,
3. Zyma Aldona, Dżem. Kilka niedopowiedzianych słów, Warszawa, Wdaxrock, 2007, ISBN 9788392279112.

Ramowy plan wypowiedzi

1. Teza: Teksty zespołu Dżem są bardzo poruszające i dotykają fundamentalnych dla człowieka tematów.

2. Kolejność prezentowanych argumentów:
a) Naiwne pytania: utwór o dorastaniu w rozczarowującym świecie, w którym beztroskie przekonania z dzieciństwa giną w zderzeniu z rzeczywistością.
b) List do M***: osobisty utwór będący intymnym rozliczeniem podmiotu lirycznego z samym sobą i swoim życiem.
c) Jak malowany ptak: obraz przeżyć wewnętrznych człowieka chorego na AIDS i stojącego w obliczu śmierci.
d) Sen o Victorii: utwór wyrażający nadzieję, że kiedyś uda się odnaleźć wolność, która będzie obecna w rzeczywistym świecie, a nie tylko we śnie.

3. Wnioski:
a) Za pomocą prostego przekazu teksty zespołu Dżem odnoszą się do takich tematów jak szczęście, wolność, samotność, śmierć czy dorastanie.
b) Przekaz utworów Dżemu jest nieskomplikowany, lecz mimo to ich treść za sprawą swojej emocjonalności, prawdziwości, szczerości i bezpośredniości potrafi z całą siłą przemówić do odbiorcy.
c) Z utworów Dżemu wyłania się obraz bardzo trudnego i pełnego przeciwności losu życia, w którym jednak widać pewną iskierkę nadziei.